ЗША кінулі Еўропу? Лёс Украіны будзе вырашаны на перамовах ЗША і Расеі? Беларусь застаецца за бортам глабальных зменаў? «Белсат» абмяркоўвае з экспертамі вынікі Мюнхенскай канферэнцыі па бяспецы.
У канцы мінулага тыдня прайшла Мюнхенская канферэнцыя па бяспецы. Еўропа ішла на яе як мінімум без аптымізму. Выйшла вельмі занепакоенай. Па словах кіраўніка канферэнцыі Крыстафа Гойсгена, яна была «ў некаторым сэнсе еўрапейскім жахам». Прамоўленае на канферэнцыі прадстаўнікамі Злучаных Штатаў апісваюць фразай «халодны душ» – некаторыя ўжо разважаюць ці гэта «канец NATO» ці «канец эры» саюзу ЗША і Еўропы.
Выступ віцэ-прэзідэнта ЗША Джэй Ды Вэнса на гэтай канферэнцыі быў жорсткаю крытыкай не толькі еўрапейскай абароны, колькі Еўропы агулам і еўрапейскай дэмакратыі ў прыватнасці. Ірландскія журналісты адзначаюць, што Вэнс парушыў правіла канферэнцыі, напісанае на ўваходзе пляцоўкі: «Узаемадзейнічайце адно з адным, не павучайце і не ігнаруйце адно аднаго».
Асабліва занепакоены канферэнцыяй застаўся прэзідэнт Францыі Эманюэль Макрон. Ён засцерагаў ЗША ад «міру, які будзе капітуляцыяй». На 17 лютага ён склікаў экстраны саміт па выніках саміту і лёсе Еўропы: у Парыжы сабраліся кіраўнікі Злучанага Каралеўства, Італіі, Нямеччыны і іншых краінаў; Еўразвязу і NATO. У той жа дзень у Варшаве пачаўся нефармальны саміт міністраў па еўрапейскіх справах. Як піша «Reuters»: «Шакаваныя еўрапейцы спрабуюць дагнаць ЗША пасля крокаў Трампа па Украіне».
Аднак ілюзіі перад канферэнцыяй наўрад ці хтосьці адчуваў, лічыць кандыдат гістарычных навук, дацэнт Роза Турарбекова. Яна кажа «Белсату»:
,,«Верагодна, шок быў у сувязі з прамовай Вэнса, якая была настолькі грубай. І была спроба крытыкаваць Еўропу за ейныя каштоўнасці і палітыку. Ідзе кардынальная змена палітычнага курсу ЗША. Адпаведна, паўстае пытанне аб захаванні Паўночнаатлантычнага партнёрства, стратэгічнага саюза з Еўропай. Думаю, гэта асноўны вынік Мюнхенскай канферэнцыі».
Гэтае пытанне заснавана на разыходжаннях па вельмі многіх важных пытаннях у сферы бяспекі, адзначае экспертка. Акрамя таго, яно падмацоўваецца тым, што адміністрацыя Трампа размаўляе з Еўропай быццам з больш высокай і моцнай пазіцыі.
«Яны выдатна ведаюць, як ставілася Еўрапейская эліта да Трампа і да трампізму, – адзначае Турарбекава. Еўрапейскія эліты выступаюць супраць уздыму правага радыкалізму, а Трамп і яго адміністрацыя ўвасабляе ў сабе ідэі правага радыкалізму.
Вось пытанне – ці будзе гэта разыходжанне на самай справе адбывацца і як доўга. Кожныя чатыры гады адбываецца змена ўлады, але за гэты час шмат што можа адбыцца, у тым ліку зменіцца палітычны ландшафт у Еўропе. Я маю на ўвазе правых радыкалаў у Еўропе. Амерыканская адміністрацыя ж наўпрост падтрымлівае правыя радыкальныя партыі ў Еўропе».
Палітычны аналітык, які там выступаў, не панікуе
Палітычны аналітык Вадзім Мажэйка выступаў у Мюнхенскай канферэнцыі на мерапрыемстве, прысвечаным Беларусі. Па выніках ён кажа «Белсату»:
«Мюнхенская канферэнцыя стала важным апдэйтам пра тое, на якім свеце мы знаходзімся, якія цяперака палітычныя рэаліі ў Еўраатлантычным рэгіёне. Так, можа гэта камусьці падабацца, камусьці зусім не падабацца, але такія рэаліі. Добра, што канферэнцыя іх паказала. Яна паказала ў тым ліку супярэчнасці паміж ЗША і Еўропай, рознасць поглядаў. Зрэшты, гэта нармальна, што рознасць існуе. Галоўнае, каб усе адно аднаго пачулі, даведаліся, як цяпер жыць».
Мажэйка называе сябе бясконцым аптымістам і кажа, што прызначаная Макронам экстраная сустрэча сведчыць пра добрую тэндэнцыю:
,,«Еўропа разумее, што так, немагчыма проста спадзявацца на ЗША, што прыйдзе добры Дзядзя Сэм з-за акіяну і павырашае праблемы. Не, трэба абапірацца на сябе і разумець, што могуць быць розныя тэндэнцыі за акіянам».
Інтэнсіфікацыя актыўнасці Еўропы і большая палітычная адказнасць Еўропы за бяспеку ў рэгіёне – якраз тое, што важна і патрэбна, лічыць Мажэйка. А што ЗША? Ёсць панічны погляд, што «ЗША кідаюць Еўропу, здаюць Украіну». Мажэйка з гэтым нязгодны: не бачыць чагосьці «канчаткова трагічнага» ў тым, што прадстаўнікі Штатаў казалі ў Мюнхене:
«Быў, можа, не надта прыемны тон, якім той жа Джэй Ды Вэнс размаўляў. Але тон – гэта тон. А па сутнасці мы пакуль бачым, што з Вашынгтону сыходзіць такая жорсткая, часам вельмі правакацыйная рыторыка, але разам з тым канкрэтныя дзеянні пакуль не выглядаюць трагічна. То бок, умоўна, на фоне размоваў пра тое, што ледзь не ўсю Панаму аддаць ЗША, мы бачым, што не акупацыя амерыканскімі войскамі адбываецца, а з нейкай кітайскай кампаніяй не будзе працягнутае пагадненне пра порт. Не так страшна! Тое ж з Грэнландыяй, тое ж мы бачым, дарэчы, зараз і па Менску».
Прычыны хвалявацца ёсць: пра Украіну і Беларусь могуць размаўляць за спінамі ўкраінцаў і беларусаў
На 18 лютага Расея і ЗША плануюць перамовы ў Саудаўскай Аравіі. Прэзідэнт ЗША Доналд Трамп абяцае, што ў мірных перамовах будзе задзейнічаны прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі, але пэўнасці ва ўдзеле Украіны ў найбліжэйшых перамовах няма: сам Зяленскі даведаўся пра перамовы са здзіўленнем і паставіўся да іх скептычна. Але ў Саудаўскую Аравію збіраецца.
Еўропу на тыя перамовы, падобна, не запрашаюць – як і Беларусь, і Кітай. Палітычны аглядальнік Аляксандр Фрыдман сумняецца, што Еўропу атрымаецца «вынесці за дужкі» перамоваў пра мір ва Украіне, але лічыць, што Кітай, Турэччына, Швейцарыя і Беларусь ужо прайгралі – і што Беларусь рызыкуе стаць «маўклівай ахвярай вялікай амаральнай угоды».
Кіраўнік фонду «BYSOL» Андрэй Стрыжак лічыць, што сусвет мяняецца, дзеліцца на сферы інтарэсаў і прымае прынцып: «моцныя маюць права знішчаць слабых». Дзейная сістэма бяспекі NATO ўжо наўрад ці спрацуе, а новая канфігурацыя яшчэ не сфармаваная. Лёс Усходняй Еўропы, у тым ліку і Беларусі, хочуць вырашаць за зачыненымі дзвярыма, піша ён. І ці здолее Еўропа кансалідавацца каб быць часткай угоды – пытанне.
І патэнцыйная ўгода па Украіне – не адзіная, якая ў бліжэйшым часе можа паўплываць на Беларусь. Пайшлі чуткі, што ЗША рыхтуюць нейкую вялікую ўгоду з уладамі Беларусі аб вызваленні палітвязняў у абмен на скасаванне санкцыяў у дачыненні ўгнаенняў і банкаў.
Зяленскі на Мюнхенскай канферэнцыі згадваў Беларусь: прапанаваў Захаду выцягнуць яе з зоны ўплыву Расеі. Выбраная прэзідэнтка Беларусі Святлана Ціханоўская таксама была на той канферэнцыі, прамаўляла з галоўнай сцэны і сустрэлася са спецпасланнікам Трампа ў справе Расеі і Украіны.
ЗША адмаўляюцца ад стратэгіі ціску і санкцыяў?
Роза Турарбекава адзначае, што на перамовы па Украіне Беларусь, верагодна, не паклічуць.
«Але тое, што Беларусь з'яўляецца часткай здзелкі, відаць па перамовах, якія амерыканскі бок цяпер вядзе з Лукашэнкам, – кажа Турарбекава. – Упэўненая, яны ўключаюць у сябе пытанні па бяспецы. А гэта, вядома, усё, што тычыцца Украіны.
Што тычыцца дэмакратычных сіл і ў прыватнасці офіса Святланы Ціханоўскай: тое, што яна была прадстаўлена на канферэнцыі на досыць высокім узроўні – выступала на асноўнай пляцоўцы – гэта вялікі плюс. Думаю, што арганізатары канферэнцыі выдатна разумеюць, што цяпер адбываецца, і гэта было зроблена наўмысна. І сустрэча Святланы Ціханоўскай з [cпецыяльным прадстаўніком прэзідэнта ЗША Кітам] Келагам – гэта таксама добры знак. Але рэальнасць такая, што рэальныя перамовы вядуцца паміж Дзярждэпам ЗША і афіцыйным Менскам».
Атрымліваецца, што стратэгія часткі беларускіх дэмакратычных сіл – ціск і санкцыі – фактычна дэзавуіруецца амерыканскім бокам, падкрэслівае экспертка. Дэмсілы, якія заклікаюць да ціску, могуць апынуцца не ў трэндзе, калі дзеянні ЗША прывядуць да далейшага вызвалення палітвязняў.
,,«Што тычыцца Еўропы, цяпер пытанне: Еўропа будзе прытрымлівацца ў дачыненні да Беларусі той стратэгіі, якую выбралі ЗША, або яны працягнуць прытрымлівацца той лініі, якая была да гэтага часу: санкцыйны ціск у першую чаргу», – лічыць Турарбекава.
«Мне здаецца, што ў бліжэйшы час Еўропа будзе абмяркоўваць не гэта, а адносіны са Злучанымі Штатамі, што рабіць па Украіне, як укліньвацца ў перамоўны працэс, паўплываць на вынікі, як зрабіць так, каб пазіцыя Украіны была ўраўнаважаная з пазіцыяй Расеі. Таму што на сённяшні дзень відавочна, што ідзе дысбаланс пазіцый на карысць Расеі».
Беларусь пачулі і не забылі
Мажэйка адзначае, што ў палітыцы ЗША па Беларусі пакуль не адбылося нічога кепскага: «Прылятаў Крыс Сміт, палітвязняў вызвалілі, з дэмакратычнымі сіламі паразмаўлялі, перспектывы намацалі». Хаця дзеянні ЗША могуць выглядаць страшна:
«Мы звыкліся да больш прадказальнай палітыкі. Зараз з прыходам новай адміністрацыі яна робіцца менш прадказальнай. Безумоўна, яна нясе падвышаныя рызыкі. Але разам з тым яна нясе большыя магчымасці: калі ты спрабуеш нейкія неардынарныя, нетыповыя інструменты, таксама ёсць шанец дамагчыся нейкіх новых вынікаў».
Амерыканскія падыходы будуць «трымаць у тонусе», лічыць Мажэйка. Гэта можа быць непрыемна, бо прыемней, калі «ўсё ідзе па накатанай». Але, маўляў, хочам пераменаў – вось жа справы, якія былі завіслыя гадамі, зараз пачнуць рухацца.
Мюнхенская канферэнцыя, падкрэслівае Мажэйка, паказала неблагі ўзровень увагі да Беларусі. І Ціханоўская шмат падымала беларускае пытанне з галоўнай сцэны, і на дадатковых дыскусіях беларускую тэму закраналі. Не пра ўсе краіны былі такія дыскусіі ў Мюнхене. Тое, што казаў Зяленскі пра Беларусь і паставіў яе на «правільны бок у Еўропе», стала вынікам размоваў на канферэнцыі.
Ды гэта пакуль толькі словы – далей пойдуць працэсы. Мажэйка чакае нізку перамоваў, а не адну «новую Ялцінскую канферэнцыю», на якой за пару дзён «усё вырашыцца».
,,«Пакуль я не бачу прычынаў для нейкага алармізму. Пачынаецца перамоўны працэс. Ён відавочна будзе паступовым. Тэма Беларусі ўжо там гучыць. І пэўна, яшчэ прагучыць».
Цяпер, тлумачыць ён, перамовы пачынаюцца асобна з Расеяй і асобна з Украінай: пакуль яны нават не «ў адным пакоі». У больш шырокі фармат будзе інтэграваная Еўропа, перакананы Мажэйка. І калі Еўропа будзе інтэграваная ў перамовы, важна, каб там уздымалася пытанне Беларусі – і каб Беларусь была прадстаўленая беларусамі, «прынамсі, не толькі рэжымам». Калі атрымаецца фармат, дзе папрысутнічаюць разам прадстаўнікі рэжыму Аляксандра Лукашэнкі і дэмакратычных сілаў, гэта само па сабе можа быць важным штуршком для ўнутранай дынамікі ў Беларусі.
Мажэйка даводзіць: важна, каб усе прыклалі намаганні да таго, каб Беларусь была ўключаная ў перамоўны працэс. Хай не на першай сустрэчы, бо гэта было б нават дзіўна. Але каб у выніку Беларусь аказалася на «правільным баку Еўропы».
Алесь Наваборскі, Арсэн Рудэнка belsat.eu
