Лукашэнка чакае сяброўскай і нават «сямейнай» сустрэчы з Сі. Мяркуючы з кітайскіх медыяў, гэтай сустрэчы ў Кітаі не асабліва чакаюць. А мяркуючы са статыстыкі гандлю і апошніх навінаў, Беларусь не надта цікавая Кітаю, нягледзячы на абвешчанае «ўсёпагоднае і ўсёабдымнае стратэгічнае партнёрства».
Аляксандр Лукашэнка 2–4 чэрвеня наведвае Кітайскую Народную Рэспубліку з працоўным візітам, паведаміла ягоная прэс-служба. У Пекіне чакаецца сустрэча з кіраўніком Кітаю Сі Цзінь Пінам – прэс-служба Лукашэнкі анансуе, што гэта будзе «традыцыйная дружалюбная сямейная сустрэча».
Лукашэнка і Сі, як гаворыцца ў анонсе, «абмяркуюць стан і перспектывы развіцця беларуска-кітайскіх стасункаў, іх максімальнае напаўненне практычным зместам за кошт рэалізацыі супольных праектаў і пашырэння шматбаковых ініцыятываў, у цэнтры ўвагі будуць таксама пытанні міжнароднай супрацы».
У кітайскіх дзяржаўных навінах амаль няма згадак пра візіт Лукашэнкі. Хіба газета «Global Times» дала кароткі анонс са спасылкаю на БелТА (якое мае кітайскую версію) і згадкаю таго, што Лукашэнка хваліць беларуска-кітайскія стасункі, гатовы супрацоўнічаць з Кітаем у праектах праграмы «Адзін пояс – адзін шлях» і падтрымлівае прынцып «адзінага Кітаю», то бок не прызнае незалежнасці Тайваню. Расказваюць пра гэта значна менш, як пра кітайскую імпрэзу «Гарбата для гармоніі свету» ў Менску. Падобна, Кітай значна больш цікавіцца Расеяй і спыненнем вайны ва Украіне. Нават да прэзідэнцкіх выбараў у Польшчы, як выглядае з кітайскіх медыяў, у Кітаі большая ўвага, чымся да візіту Лукашэнкі.
Візіт у Кітай адначасова анансаваны і неанансаваны. Лукашэнка яшчэ ў снежні 2024 года казаў, што «ёсць запрашэнне кітайскага кіраўніцтва пабываць у Кітаі», некалькі разоў пра гэта нагадваў і адзначаў, што гэта будзе «да выбараў». Але тады так і не дабраўся. Версіі былі розныя: ад непрымальных да Кітаю праблемаў са здароўем Лукашэнкі да ягонага антыкітайскага дэмаршу. А перад тым Лукашэнка чамусьці не паляцеў у Кітай на форум «Адзін пояс – адзін шлях».
Адзін бок хоча – другому не надта цікава?
Беларуская даследчая сетка добрасуседскай палітыкі выдала агляд вонкавай палітыкі Беларусі ад Розы Турарбекавай і Лізаветы Дубінкі-Гушчы. Паводле аналізу, Кітай для Беларусі – другарадны партнёр пасля Расеі.
Уплыў Кітаю ў Беларусі пераважна эканамічны, але Кітай прапануе толькі абмежаваную эканамічную дыверсіфікацыю. Гэтак, улады Беларусі бачаць Кітайска-беларускі індустрыяльны парк як кластар высокатэхналагічных інавацыяў, але для Кітаю ён найперш лагістычны цэнтр, а з лагістыкаю – праблемы праз санкцыі і перашкоды, звязаныя з вайною ва Украіне. З абмежаванай гандлёвай статыстыкі вынікае, што Кітай не замяніў і наўрад ці заменіць Еўропу ў якасці асноўнага эканамічнага партнёра Беларусі.
Уступленне Беларусі ў ШАС – хутчэй, неабходнасць ва ўмовах амаль поўнай ізаляцыі ад Еўропы, але абвешчанае «стратэгічнае партнёрства» з Кітаем кантрастуе з рэальным узроўнем палітычнага ўзаемадзеяння. Кітай у Беларусі выкарыстоўвае «мяккую сілу» для павелічэння культурнага і эканамічнага ўплыву, але амаль не дадае палітычнай аўтаноміі ці стратэгічнага балансу ды застаецца толькі патэнцыйнаю супрацьвагаю Расеі.
Ад візіту варта чакаць прыгожых словаў і мінімальнага эфекту
Кандыдат гістарычных навук Яўген Красулін кажа ў каментары «Белсату», што ад візіту чакае перадусім хвалю абмеркаванняў у медыях, беспадстаўныя заявы пра тое, што «Кітай можа замяніць для Беларусі Расею», а таксама «маляванне» Лукашэнкі на экране побач з Сі. Нечага радыкальнага, як разрыву Лукашэнкі з Крамлём ці вызвалення палітвязняў, чакаць не варта. Красулін не бачыць падставаў да абмеркавання чагосьці істотнага між Лукашэнкам і Сі.
,,«Тут нічога мяняцца не будзе, – прадказвае Красулін. – Мяняцца будзе на фронце расейска-ўкраінскай вайны, на перамовах паміж Расеяй і Украінай. Гэтаму, вядома, больш увагі варта надаваць, чымся візіту».
У Кітаю Беларусь выклікае пэўны інтарэс. Кітаю пакуль яшчэ цікавы транзіт кітайскіх тавараў у Еўропу праз Беларусь – і цікавая ліквідацыя перашкодаў на мяжы Беларусі і Еўразвязу. Цікавая таксама прысутнасць Кітаю пад межамі Еўразвязу і NATO, бо NATO ўвесь час дэманструе сваю прысутнасць ля «зоны інтарэсаў» Кітаю ў Азіяцка-Ціхаакіянскім рэгіёне. Але інтарэсы Кітаю і Расеі не перасякаюцца ў Беларусі, Кітай нават зацікаўлены ў тым, каб Беларусь была блізкая да Расеі.
Для Лукашэнкі візіт у Кітай цікавы найперш увагай у медыях, прысутнасцю побач з другім чалавекам у свеце пасля Доналда Трампа. Лукашэнка можа казаць пра інвестыцыі ў Беларусь, магчымасці продажу беларускай прадукцыі ў Кітай, але Кітай не цікавіцца беларускімі прадпрыемствамі, не бачыць перспектываў інвестыцыяў. Беларуская эканоміка проста не мае чаго прапанаваць Кітаю:
«Лукашэнка за 31 год кіравання давёў беларускую эканоміку да стану, калі яна можа яшчэ пастаўляць калійныя ўгнаенні ці драўніну на вонкавыя рынкі, – разважае Красулін. – Можа яшчэ прадукцыю сельскай гаспадаркі... Толькі тут, як мы толькі што пераканаліся, пастаўляць можам. Толькі вось што тады застанецца для ўнутранага спажывання?»

Кітай некалі цікавіўся беларускім сухім малаком, згадвае Красулін. Але гэтую нішу цяпер можа перакрыць вытворчасць у Кітаі, а Беларусь усё больш кажа, што можа прадаваць тое сухое малако ў Пакістан ці Экватарыяльную Гвінею.
Супраца Беларусі і Кітаю, адзначае Красулін, выклікае на Захадзе сапраўдную занепакоенасць – не тую мэмную «глыбокую занепакоенасць», якая ні да чаго не прыводзіць. Захаду важна не дапусціць выхаду за «чырвоныя лініі»: каб Беларусь не зрабілася «дзіркаю», праз якую ў Расею ідуць падсанкцыйныя тавары, а «штосьці падказвае», што значны рост экспарту кітайскай электронікі ў Беларусь – не для ўнутранага беларускага спажывання. Анансаваныя пастаўкі кітайскіх ракетаў для беларускіх комплексаў «Паланэз» выклікаюць чуткі пра тое, што «Паланэзы» потым пойдуць у Расею. Кітай, на думку Красуліна, разумее, што гэта «чырвоная лінія».
,,«Кітай будзе стрымліваць сябе, каб не зрабіць гэтага неасцярожнага кроку, і каб ягоныя цудоўныя эканамічныя стасункі з краінамі Захаду, у якіх ён зацікаўлены значна больш, як у рэжыме Аляксандра Рыгоравіча, не пацярпелі», – мяркуе Красулін.
Усё будзе акуратна і дыпламатычна, а што трэба, будзе акуратна прыхавана, рэзюмуе суразмоўца. Але прыхаванае не будзе «далёка сягаць», каб выпадкова не парушыць больш важных эканамічных сувязяў. Пагрозы Беларусі Еўропе мо і падабаюцца Кітаю, але не падабаецца перспектыва іх рэалізацыі і перашкоды «Поясу – шляху».
У якім стане цяпер кітайска-беларускія стасункі
Беларусь і Кітай наладзілі дыпламатычныя стасункі яшчэ ў 1992 годзе. Лукашэнка лятаў у Кітай 14 разоў, у другой палове 2010-х – штогод. Беларусь двойчы наведвалі кіраўнікі Кітаю: Цзян Цзэмінь у 2001-м і Сі Цзінь Пін ў 2015-м; у 2010-м Сі таксама прылятаў у статусе намесніка старшыні КНР.
У 2021 годзе Лукашэнка падпісаў спецыяльную дырэктыву пра развіццё стасункаў з Кітаем. У 2022-м Кітай абвясціў пра «ўсёпагоднае і ўсёабдымнае стратэгічнае партнёрства» з Беларуссю. Беларусь бярэ ўдзел у кітайскай ініцыятыве «новага шаўковага шляху» – праграме «Адзін пояс – адзін шлях» (на шляху, праўда, сталі санкцыі і напаўзакрытыя межы), з 2024-га ўваходзіць у Шанхайскую арганізацыю супрацы.
Да 2006 года Беларусь больш экспартавала ў Кітай, чымся імпартавала адтуль, але з 2006-га пачаўся імклівы рост імпарту з Кітаю. У 2024-м экспарт склаў толькі $ 1,81 млрд, а імпарт быў у 3,6 разу большы – $ 6,58 млрд. Пры гэтым экспарт у Кітай знізіўся прыкладна на траціну ў параўнанні з 2023 годам. Імпарт з Кітаю павялічыўся на $ 0,75 млрд.
Гэта праблема для Беларусі: вонкавы гандаль «вымывае» валюту з краіны, праз амерыканскія мыты экспарт кітайскіх тавараў у Беларусь можа яшчэ больш вырасці, а пастаўкі ўгнаенняў у Кітай прыносяць Беларусі ўсё менш грошай. Для Кітаю Беларусь – кропля ў моры: за мінулы год Кітай наэкспартаваў тавараў на $ 3577 млрд. Экспарт у Беларусь – адна тысячная частка экспарту Кітаю ў краіны ASEAN (Паўднёва-Усходняй Азіі). Да таго ж Кітай перамагае Беларусь на расейскім рынку, выцясняе беларускіх экспарцёраў.
Кітай шмат інвестуе у Беларусь: ён на трэцім месцы пасля Расеі і Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў. Дакладных лічбаў не называлі, але за апошнія пяць гадоў кітайскія інвестыцыі ў Беларусь выраслі ў 2,6 разу. Самыя прадаваныя машыны ў Беларусі – «Belgee», то бок кітайскія «Geely» беларускага збору часткова з беларускіх дэталяў. Самая «распіяраная» вайсковая распрацоўка Беларусі – рэактыўная сістэма залпавага агню «Паланэз» – спачатку стваралася пад кітайскія ракеты, толькі потым была пераабсталяваная пад беларускія.
Кітайскія інвестыцыі як мінімум спрэчныя. Былі праблемы з акупальнасцю Кітайска-беларускага індустрыйнага парку «Вялікі камень», ён не выконваў пастаўленых мэтаў. Напрыклад, у 2022 годзе анансавалі, што ў кітайска-беларускім парку «Вялікі камень» будуць вырабляць пажарныя дроны, але з таго часу навінаў пра запуск вытворчасці не было. Кітайскі стадыён у Менску мелі дабудаваць да канца 2023-га, але адкрыццё толькі анансуюць на гэтае лета. Кітаі ахвотна дае крэдыты на заведама стратныя праекты, каб узмацняць свой уплыў праз ціск.
Выглядае, Кітай цікавіцца вайсковаю супрацаю з Беларуссю, але цікавасць умераная. І Кітай як мінімум не супраць таго, што Беларусь пастаўляе ў Еўразвяз сваю падсанкцыйную драўніну пад выглядам кітайскай, але не відаць, каб Кітай шырока і ўсебакова дапамагаў Беларусі абыходзіць санкцыі.
Алесь Наваборскі, Аліна Скрабунова belsat.eu