Праект указу, які абмяжоўвае дзейнасць рэпетытараў, выклікаў шмат пытанняў на афіцыйным прававым форуме. Улады не хаваюць, што ўказ патрэбны для ідэалагічнага кантролю. Наступствам указу можа стаць сыход рэпетытараў у падполле.
Міністэрства адукацыі Беларусі распачало на афіцыйным Прававым форуме грамадскае абмеркаванне пастановы «Аб парадку ажыццяўлення самастойнай прафесійнай дзейнасці ў адукацыі». Абмеркаванне трывае з 28 сакавіка па 10 красавіка.
Ці прымуць менавіта такую пастанову, ці зменяць яе, ці не стануць прымаць, невядома. Але ў цяперашнім выглядзе праект пастановы прадугледжвае:
- выкарыстанне «інфармацыйных сетак, сістэмаў і рэсурсаў», размешчаных на тэрыторыі Беларусі і зарэгістраваных «у вызначаным парадку»;
- ускладанне на рэпетытараў абавязкаў выконваць «маральныя і этычныя нормы»,
- увядзенне абавязку інфармаваць спажыўцоў пра «аказанне паслуг без дакументаў, якія пацвярджаюць іх якасць і бяспеку», на патрабаванне спажыўцоў паказваць дакументы пра сваю адукацыю;
- навучанне не па адукацыйных праграмах толькі ў кароткім спісе напрамкаў (праца на лічбавай тэхніцы, выяўленчае мастацтва, гранне на музычных інструментах, танцы, харэаграфія, вакал, аратарскае майстэрства) і толькі для поўнагадовых, у групах не больш за 4 чалавекі;
- навучанне ў рэшце напрамкаў – толькі паводле афіцыйных адукацыйных праграмаў;
- абавязак рэпетытара правяраць у вучня дакументы аб навучанні па адпаведнай праграме;
- дазвол толькі на індывідуальныя заняткі ў настаўніка-дэфектолага (настаўніка-лагапеда, тыфлапедагога, сурдапедагога, алігафрэнапедагога).
Да праекту вельмі шмат пытанняў
Гэты праект сабраў мноства розных каментароў на Прававым форуме. Можна вызначыць аж 17 напрамкаў крытыкі.
Пішуць, што з беларускім софтам незразумела, як працаваць з вучнямі, якія жывуць не ў Беларусі. Не разумеюць пункт пра «інфармацыйныя сеткі, сістэмы і рэсурсы» і «вызначаны парадак» рэгістрацыі. Сумняюцца ў наяўнасці ўсіх патрэбных рэсурсаў у Беларусі. Нагадваюць, што гэта ўдарыць па міжнародным рынку рэпетытарства і па тых міжнародных рэпетытарах, хто плаціць падаткі ў Беларусі.
Просяць дазволіць вучыць мастацтву і музыцы непаўналетніх пры пісьмовай згодзе бацькоў. Звяртаюць увагу на тое, што панятак «выяўленчае мастацтва» не акрэслены. Пытаюць, як быць з навучаннем гульні ў шахматы.
Пытаюць, чаму нельга праводзіць групавыя заняткі па рэшце праграмаў, калі гэта часам нават дапамагае, як пры навучанні замежным мовам ці ў працы з дзецьмі з расстройствамі аўтычнага спектру, і робіць заняткі таннейшымі. Адзначаюць, што ў школьнай праграме няма падрыхтоўкі да цэнтралізаванага тэсту як такой. Прапануюць даць магчымасць навучаць адначасова большыя групы. Падазраюць, што патрабаванне выключна індывідуальных заняткаў створыць дэфіцыт рэпетытараў. Просяць не прыраўноўваць рэпетытарства і працу настаўніка-дэфектолага, які займаецца зусім іншым.
Не разумеюць, якія дакументы правяраць у вучняў. Нагадваюць, што рэпетытарства можа спатрэбіцца не толькі вучням, а і дарослым, якім трэба, напрыклад, падвучыць замежную мову. Пытаюць, як быць з продажам гатовых запісаных курсаў.
Гэта пра ідэалагічны кантроль
У тлумачальнай запісцы да праекту адкрыта прызнаюць, што мэты праекту ідэалагічныя.
Расказваюць, што гэта абумоўлена «Канцэпцыяй нацыянальнай бяспекі», якая адносіць да «стратэгічных нацыянальных інтарэсаў» Беларусі патрыятычнае выхаванне грамадзянаў. Адсутнасць рэгулявання, пішуць у тлумачэнні, можа прывесці да неналежнай бяспекі паслугаў; адсутнасці належнай адукацыі ў людзей; «трансляцыі дэструктыўнай інфармацыі»; навучання ведам, уменням і навыкам, якія «супярэчаць традыцыйным каштоўнасцям беларускага народу»; невыканання заканадаўства «аб абароне персанальных звестак, прававых, маральных і этычных нормаў, непавазе гонару і годнасці спажыўца».
Акадэмічны дырэктар Інстытуту развіцця і сацыяльнага рынку для Беларусі і Усходняй Еўропы (IDSM BEE) Андрэй Лаўрухін адзначыў у каментары «Белсату», што частка пра немагчымасць кантролю якасці паслугаў – толькі фармальная нагода. Прыводзіць прыклад: на групавых занятках прынамсі будуць сведкі таго, што аказаная няякасная паслуга. Выкладчык адзін на адзін са спажыўцом – толькі «вашыя словы супраць маіх словаў» аб якасці паслугі, а ў групавых занятках іншыя вучні могуць пацвердзіць ці абвергнуць заявы аб якасці паслуг.
,,«Гэта ўжо кантроль сапраўды за свядомасцю, гэта кантроль за думкамі, гэта кантроль за інфармацыяй, – пералічвае Лаўрухін. – І гэта ўжо прыкметы таталітарнага грамадства».
Вучацца не толькі «для птушачкі»
Лаўрухін звяртае ўвагу на тое, што людзі ідуць да рэпетытараў не толькі каб атрымаць сертыфікат і залік, але і каб навучыцца чамусьці. А значыць, не абавязкова для таго, каб засвоіць толькі афіцыйную праграму. Ён перакананы:
«Менавіта таму людзі і ідуць на такія паслугі, дзе яны бяруць рызыкі таго, што паслуга можа быць і няякасная. Можа, яны заплацяць, а ім не так растлумачаць, гэта не будзе адпавядаць іхным жаданням ці чаканням. Такое таксама магчыма. Але гэта рызыкі, якія бяруць на сябе спажыўцы. Яны бяруць менавіта таму, што гэта такія веды, такія навыкі, якіх у ніводнай праграме няма».
Пандэмія каронавірусу мела для адукацыі пазітыўны эфект, нагадвае суразмоўца. Многія выкладчыкі і настаўнікі навучыліся даваць онлайн-кансультацыі, пандэмія палепшыла навыкі выкладчыкаў. Акрамя таго, многія рэпетытары шукаюць наватарскія і крэатыўныя спосабы навучання, формы падачы, дэдактыкі. І рынак адукацыйных онлайн-паслугаў адукацыі даволі вялікі і ўключае не толькі тое, што пералічана ў дакуменце.
,,«Калі забараняюць гэта, то гэта ўсё роўна што сказаць: давайце мы забаронім новыя адкрыцці, новыя ідэі, – абураецца Лаўрухін. – Мы будзем развіваць навуку, адукацыю, але самае істотнае, каб там не было ніводнай новай ідэі!»
Забарона на «Zoom» не знішчыць онлайн-адукацыю. Але зробіць яе невыноснай
Патрабаванне размяшчэння і рэгістрацыі ў Беларусі «інфармацыйных сетак, сістэмаў і рэсурсаў» не прапісанае падрабязна. Але дзяржаўны Цэнтр персанальных звестак мінулай вясной пісаў наўпрост: яму не падабаецца, што ў адукацыі выкарыстоўваюць праграму «Zoom», у якой адбываецца «трансгранічная перадача звестак». Імаверна, забараніць хочуць і іншыя праграмы для бяспечнай відэасувязі.
Ці ёсць у Беларусі «належным чынам зарэгістраваныя» альтэрнатывы, невядома, бо не апісана, якая рэгістрацыя належная. Але ёсць беларускія праграмы для відэасувязі (або праграмы, якія выдаюць за беларускія). Нацыянальны цэнтр электронных паслугаў мае нават распрацаваную на загад Аляксандра Лукашэнкі сістэму відэаканферэнцыяў з магчымасцю перадачы звестак для службовага карыстання (ВКС ДСП). Цесна звязаная з дзяржавай (і, мяркуючы па біяграфіі дырэктара, з сілавікамі) кампанія «Белпраекткансалтынг» прапануе сэрвіс онлайн-адукацыі Znaem.by і сэрвіс онлайн-канферэнцыяў Videozvonok.by. Паўдзяржаўны мабільны аператар МТС (якім з нядаўняга часу кіруе экс-начальнік КДБ па Менску і Менскай вобласці) прапануе сістэму відэаканферэнцыяў «МТС Линк». Паўдзяржаўная (і паўафшорная) кампанія «beCloud» прапануе расейскі сэрсіс відэаканферэнцыяў «IVA MCU». Рэзідэнт «Парку высокіх тэхналогіяў», кампанія «Навексофт» (якую падазраюць у распрацоўцы новай сістэмы сачэння за людзьмі) прапануе праграму для відэаканферэнцыяў «Navek Meet».
Выбар праграмаў ёсць ёсць. Але праблема не ў тым, што рэпетытарам будзе цяжка перавучыцца з «Zoom» на «Белдзяржзум». Лаўрухін не сумняецца, што ў кантраляваных дзяржавай праграмах не толькі можа, але і будзе запісвацца кожнае слова. У «Zoom» размову можна запісаць ці не запісаць. Адміністратар размовы ў «Zoom» можа забараніць рабіць запіс праз праграму – давядзецца ўжываць староннія сродкі. Але ў звязаных з беларускай дзяржавай праграмах адміністратар – гэта «чалавек у пагонах».
Калі рэпетытар ужыве нейкае слова, якое можа «зачапіць» сілавікоў, гэта можа стаць падставай для адміністратыўнага ці крымінальнага пераследу, папярэджвае суразмоўца. Рэпетытарам давядзецца падумаць, ці дакладна ў іхных словах і інтанацыях няма чагосьці «нелаяльнага».
,,«Мы вельмі добра разумеем, што пры жаданні можна знайсці ва ўсіх словах, ва ўсіх выразах і ва ўсіх дзеяннях штосьці, што дыскрэдытуе і прадстаўляе пагрозу, – даводзіць Лаўрухін. – Самая вялікая небяспека ў гэтым сэнсе – пайсці на беларускі рэсурс, бо вы там не кантралюеце працэс».
У такіх умовах пра якасць адукацыі ўжо не вядзецца, лічыць ён: рэпетытар будзе найперш думаць аб тым, каб не апынуцца за кратамі.
Гэта скончыцца зыходам у «шэрую зону»
Колькі ў Беларусі рэпетытараў, невядома. Поўнай статыстыкі па Беларусі не публікавалі. Але летам 2022 года падаткавікі расказвалі, што ў Берасцейскай вобласці афіцыйна працавалі ў рэпетытарстве (са сплатай адзінага падатку) 1061 чалавек. Гэта значыць, па ўсёй Беларусі рэпетытараў тады магло быць не менш за сем тысяч. І ў канцы 2022 года дзяржаўныя медыі адзначалі заўважны рост папулярнасці рэпетытараў.
Лаўрухін нагадвае, што рэпетытары – гэта людзі, якія плацяць падаткі, і гэта немалы сектар эканомікі. А яшчэ гэта самазанятыя людзі, якія здымаюць з дзяржавы шмат высілкаў, бо людзі самі знаходзяць сабе працу і рэсурсы. Празмерны кантроль над імі прывядзе да таго, што спецыялісты будуць сыходзіць у «шэрую зону». Суразмоўца адзначае, што многія рэпетытары маглі выбраць такі занятак, бо не бачылі лепшых магчымасцяў для працы ў адукацыі.
Ацаніць маштабы наступстваў указу аб рэпетытарах цяжка. Суразмоўца кажа, што «да многіх даходзіць толькі пасля таго, як пачынае гарэць зямля пад нагамі»: калі дакумент будзе прыняты, яшчэ трэба час, каб дайшла інфармацыя і пачалося правапрымяненне. Калі з’явяцца першыя аштрафаваныя ці зняволеныя за невыкананне патрабаванняў, можна будзе глядзець на рэакцыю рэшты. Але як хутка і маштабна будзе мяняцца сфера рэпетытарства, будзе залежыць ад таго, як маштабна будзе на практыцы кантралявацца выкананне пастановы.
Лаўрухін адзначае, што гаворка пакуль толькі пра намер кантролю. А як будуць правяраць дзясяткі тысяч людзей, якія сядзяць у «Zoom»? Як вызначыць непаслухмяных рэпетытараў, калі яны не будуць даваць адкрытых абвестак? Як даведаюцца пра незаконную колькасць вучняў на занятку, калі толькі хтосьці не данясе? Цяжкасці кантролю будуць запавольваць працэс. Суразмоўца ўяўляе сабе галівудскія сцэнары вышуку «злачынцаў», якія даюць падпольныя ўрокі праз «Zoom».
Алесь Наваборскі belsat.eu
