Беларусь перажывае дэеўрапеізацыю, што вядзе да паступовага пагаршэння якасці жыцця і зніжэння магчымасцяў людзей. Калі раней у беларусаў быў імідж добра адукаваных і кваліфікаваных спецыялістаў, то цяпер іх чакае дэградацыя. Да такіх высноваў прыйшлі апытаныя «Белсатам» эксперты. Разбіраемся ў тым, што адбываецца і што можна зрабіць, каб выправіць сітуацыю.
Жалезная заслона выбудоўваецца з двух бакоў
З 2020 года Беларусь пачала разварот ад Еўропы ў палітычным плане. У 2025 годзе можна з упэўненасцю сказаць, што Беларусь напоўніцу дэеўрапеізуецца. На гэта звяртае ўвагу кандыдатка гістарычных навук, дацэнтка, палітолаг Роза Турарбекава. Яна кажа «Белсату», што дэеўрапеізацыя – гэта маштабны працэс, але ў першую чаргу яна занепакоеная дэеўрапеізацыяй адукацыі.
,,«Адбываецца змяненне зместу вышэйшай адукацыі. Гэта ўплывае на выпуск спецыялістаў. Мяняецца інфармацыйнае поле і магчымасці для моладзі. Паступленне ў еўрапейскія ўніверсітэты спалучанае альбо з рызыкай, альбо з негатыўнаю рэакцыяй уладаў», – кажа Турарбекава.
Яна дадае: тое, што адбываецца ў эканамічных сувязях Беларусі, таксама можна ахарактарызаваць як дэеўрапеізацыя. Калі да 2020 года ўлады імкнуліся да таго, каб гандляваць у роўных долях з Расеяй, Еўропай і краінамі Далёкай дугі, то цяпер быццам ганарацца тым, што ільвіную долю ў вонкавым гандлі займае Расея.
Роза Турарбекава думае, што аддаленне паміж Беларуссю і Еўропай адбываецца асэнсавана, як з боку ўладаў Беларусі, гэтак і з боку Еўропы.

«З двух бакоў жалезная заслона будуецца з розных прычынаў. Лукашэнка выбудоўвае жалезную заслону менавіта з пункту гледжання спробаў перадухіліць уплыў на беларускае грамадства з боку Еўропы. Лічыцца, што еўрапейскі або заходні ўплыў – гэта нешта шкоднае і пагрозлівае канкрэтна Лукашэнку і, як яму здаецца, Беларусі», – кажа Роза Турарбекава.
Пазіцыя Аляксандра Лукашэнкі падмацоўваецца падтрыманнем Расеі ў вайне супраць Украіны. Еўропа ж адгароджваецца праз пагрозы бяспекі, што таксама звязана з вайной ва Украіне.
,,«Для Еўропы Беларусь уяўляецца такой жа небяспечнаю прасторай, як Расея. Але гэтаму яшчэ папярэднічала гісторыя, звязаная з перахопам самалёту “Ryanair” у Менску, а таксама гісторыя з арганізаваным пранікненнем мігрантаў з боку Беларусі ў Еўрапейскі Звяз», – адзначае суразмоўніца.
У сітуацыі, калі пытанні бяспекі ў Еўропе ставяцца на першае месца, гэта закранае і звычайных беларусаў, якія могуць не падтрымліваць ні Лукашэнкі, ні расейскай агрэсіі.
«Антыімігранцкія, антырасейскія, антыбеларускія настроі, адпаведна, узрастаюць. Узнікае запыт на сек'юрэтызацыю палітыкі, жаданне адгарадзіцца. Гэта выяўляецца матэрыяльна – будаўніцтва сценаў, – працягвае экспертка. – Вядзе да ізаляцыі Беларусі і ўзмацнення працэсу дэеўрапеізацыі, калі краіна літаральна адразаецца ад Еўропы. Беларусь будзе замыкацца сама на сабе, і гэта будзе вельмі моцна адбівацца на пакаленні, якое падрастае».
Без Еўропы лягчэй маніпуляваць людзьмі

Маладзёны пазбаўляюцца магчымасці ў поўнай меры бачыць Еўропу, пераймаць еўрапейскія трэнды, што магло б адбіцца на гуманітарнай і эканамічнай сферы.
,,«Чым менш сувязяў і кантактаў, тым лягчэй маніпуляваць грамадскаю думкаю», – кажа Роза Турарбекава.
Дэеўрапеізацыя адабʼецца і на якасці чалавечага капіталу, гэта значыць на сукупнасці ведаў, навыкаў, здароўя, матывацыі і асобасных якасцяў, мяркуе суразмоўніца. Усё гэта і так моцна падарвана ўладамі Беларусі. У выніку рэпрэсіяў ужо адбылася масавая міграцыя, якая пазбавіла Беларусь тысячаў дактароў, выкладнікаў, IT-спецыялістаў і гэтак далей.
«Якасць чалавечага капіталу ў першую чаргу залежыць ад стану сістэмы адукацыі – з чаго я і пачынала. Сістэма адукацыі перажывае падзенне стандартаў, зніжэнне заходняга ўплыву, якое выяўляецца, напрыклад, у прыняцці навуковых распрацовак, свежых метадычных распрацовак у асноўным на англійскай мове. Беларусы, магчыма, будуць атрымліваць гэтую інфармацыю, але ў скажоным або моцна ўсечаным стане праз Расею і Кітай», – кажа Роза Турарбекава.
Яна адзначае: праз тое, што дзяржава хоча гаспадарыць у адукацыі і ўсё кантраляваць, гэта ўзмацняе ізаляцыянізм і прымітывізацыю гэтай сферы.
,,«Адпаведна, не будзе ні канкурэнцыі, ні новых свежых ідэяў, ні інтэрнацыяналізацыі адукацыі. Прыезд туркменскіх, кітайскіх студэнтаў не ёсць адлюстраваннем глабальнага трэнду», – адзначае Роза Турарбекава.
Каб працэс дэеўрапеізацыі Беларусі не быў такі інтэнсіўны і некантраляваны, трэба падтрымліваць усе магчымыя адукацыйныя ініцыятывы, якія павінны быць скіраваныя ў першую чаргу на Беларусь, мяркуе экспертка.
«Гэта сеткі даверу, па якіх мы працягваем кантактаваць», – кажа яна.
Таксама важна лабіяваць прыняцце беларускіх студэнтаў у еўрапейскія ВНУ, розных стыпендыяў і праграмаў:
«Гэта прасоўваецца беларускімі дэмакратычнымі сіламі ў Бруселі, у Польшчы ў першую чаргу, бо гэтая краіна найбольш папулярная ў беларускіх студэнтаў».
Суразмоўніца адзначае, што, нягледзячы на перашкоды, плынь беларускіх абітурыентаў у Польшчу застаецца вялікая. Важна, каб гэта працягвалася, нягледзячы на перашкоды з боку ўладаў Беларусі, як нявыдача даведак, апастыляў, непрызнанне замежных атэстатаў аб сярэдняй адукацыі ў Беларусі.
«Адукацыя – гэта стратэгічны выбар. Выбіраць трэба найлепшае для дзяцей. У гэтым выпадку гэта адукацыя ў Еўропе. Сітуацыя ў Беларусі зменіцца, Лукашэнка не вечны, а вось калі вы дасце свайму дзіцяці няякасную адукацыю, – гэта на ўсё жыццё. Таму, што мы можам цяпер зрабіць – гэта пытанне да кожнага з бацькоў. Вядома, трэба мець на ўвазе ўсе рызыкі і небяспекі, але ў першую чаргу трэба думаць пра будучыню. Трэба вывучаць усе магчымасці і іх выкарыстоўваць, бо беларуская сітуацыя будзе сапраўды толькі пагаршацца», – кажа Роза Турарбекава.
Адукацыя ўплывае на эканоміку

Эксперт у сферы навукі, адукацыі і інавацыяў Андрэй Лаўрухін згодны з Розай Турарбекавай, што ў адукацыі ўжо некалькі гадоў назіраецца дэеўрапеізацыя, як і ў навуцы ды інавацыях.
Ён нагадвае, што пасля 2022 года Беларусь выйшла з амаль усіх еўрапейскіх арганізацыяў, якія спрыялі перайманню еўрапейскага досведу, задавалі нормы і арыенціры ў адукацыі. Напрыклад, на ўзроўні школаў гэта выхад з міжнароднага тэставання сістэмы адукацыі PISA, што дазваляла праводзіць і маніторынг, і трэнінгі для спецыялістаў.
На ўзроўні вышэйшай адукацыі – выхад Беларусі з Балонскага працэсу. Таксама закрыліся розныя еўрапейскія прадстаўніцтвы, як Інстытуту Гётэ. Прыпыненая фінансавая заходняя дапамога, напрыклад, пазыка Сусветнага банку на рэформы ў вышэйшай адукацыі.
«Тое ж мы бачым з навукай і інавацыямі. Бо, каб з’ездзіць на канферэнцыю ў Еўропу, трэба атрымаць візу. Гэта ўсё амаль немагчыма ці вельмі абцяжарана негатыўнымі наступствамі – можна атрымаць падазрэнне ў супрацы са спецслужбамі іншай краіны. У навучальных установах могуць запытацца, а чаго туды ездзілі, пра што казалі на гэтай канферэнцыі», – кажа Андрэй Лаўрухін.
Еўрапейскія краіны могуць адмаўляць беларускім студэнтам, каб іхныя веды ў тэхнічных і фізіка-матэматычных спецыяльнасцях не былі выкарыстаныя для паляпшэння беларускага ці расейскага вайскова-прамысловага комплексу.
,,«Яшчэ ёсць нейкія стасункі з дэмакратычным светам, але беларускія навукоўцы, выкладнікі, студэнты ўсё больш ізалююцца ад еўрапейская навуковай прасторы. А сённяшняя эканоміка інавацыйная, звязаная менавіта з канвертацыяй ведаў у новыя бізнес-праекты. То бок гэта адбіваецца і на эканоміцы. Расея таксама залежная ад еўрапейскіх ведаў. Там дэградацыя адчувальная. Беларусь вымушаная ісці да таго, у каго няякасныя веды, да краіны, якая сама ізаляваная, задавальняецца другаснымі ноу-хау і не здольная быць рухавіком развіцця», – кажа Лаўрухін.
Ён таксама лічыць, што выправіць сітуацыю цяпер можна хутчэй індывідуальна, бо ўсе інстытуты ў Беларусі падпарадкаваныя ўладам.
«Ёсць асобы, для якіх няякасная форма жыцця – гэта ўсё роўна, што смерць. Гэтыя людзі, каб утрымліваць узровень свайго жыцця і форму жыцця, будуць альбо з’язджаць з краіны, альбо знаходзіць шляхі, як насычаць запыт на інтэлектуальныя якасныя прадукты. Усё ж не закрытая інтэрнэт-прастора, каналы камунікацыі з тымі, хто з’ехаў. У гэтым сэнсе ёсць партызанскае жыццё. Гэта толькі індывідуальны шлях, выбар, які кожны можа зрабіць. Вось адзінае, на што можна спадзявацца. Але большасць будзе дэградаваць – гэта безумоўна», – кажа Андрэй Лаўрухін.
Русіфікацыя культуры і быту

Самая вялікая праблема дэеўрапеізацыі – у побытавым плане, пра якую апавядаюць некалькі суразмоўцаў «Белсату», – гэта, вядома, візы. Адзін з іх кажа, што хацеў бы паехаць у Еўропу, паглядзець жыццё там, адпачыць, але з візамі бяда. Памагатары хочуць велізарных грошай, але і туды чэргі. Іншы адзначае, што, хутчэй за ўсё, пераарыентуе свой прадпрымальніцкі праект на Расею, хоць былі планы прасоўвання ў Еўропе.
Людзі заўважаюць таксама змены і на паліцах крамаў. Напрыклад, сталі рэдкасцю еўрапейскія сыры. Нават тыя, каго больш цікавяць забавы, сутыкнуліся з пэўнаю русіфікацыяй. Менскую вуліцу Карла Маркса з дарагімі рэстаранамі ў некаторых відэа ў TikTok называюць «менскімі Патрыкамі» паводле аналогіі з маскоўскім раёнам Патрыяршых сажалак, дзе таксама месцяцца рэстараны і бары.
І, калі раней беларусы часцей ездзілі ў Еўропу, то цяпер расейцы едуць у Беларусь па Еўропу. Адна з чытачак «Белсату» апавяла, што некалькі гадоў таму сустрэла групу расейскіх турыстаў нават у закінутай сядзібе каля Баранавічаў.
,,«Я была ашаломленая. Адна з жанчын падышла да мяне і кажа: “Мы з Яраслаўля. А што ў гэтых Баранаві́чах паглядзець можна? Мы раней ездзілі чатыры разы на год у Еўропу, я абʼездзіла 90 краінаў свету, а цяпер самі разумееце. Таму цяпер ездзім у Беларусь – прыемна здзіўленыя, вельмі падобна на Еўропу"», – апавядае суразмоўца «Белсату».
Усё гэта патрошкі складаецца і ў русіфікацыю культуры, адзначае Андрэй Лаўрухін.
,,«Мы назіраем тое, што можна назваць спрашчэннем. Калі з расейскай эстрады сышлі такія асобы, як БГ ці Шаўчук, адразу адчулася, як знізіўся ўзровень расейскай музыкі, не кажучы пра астатніх, больш адукаваных і вытанчаных спецыялістаў, выбітных асобаў, як Барыс Акунін у літаратуры і гэтак далей. І Беларусь цяпер арыентуецца на гэта, што таксама адбіваецца на гусце, на звычках», – кажа ён.
Адзін з яскравых прыкладаў – «Mark Formelle». Там яшчэ можна набыць шкарпэткі з надпісам па-беларуску «Агульная млявасць і абыякавасць да жыцця», але разам з тым адну з апошніх калекцыяў рэкламуе расейская спявачка Вольга Бузава, чыя творчасць сталася падставаю для мэмаў і жартаў.
«Людзі прызвычайваюцца задавальняюцца чымсьці больш прымітыўным і няякасным, вось і ўсё», – падводзіць рысу Андрэй Лаўрухін.
Арсен Рудэнка belsat.eu