Стаўленне ўладаў да прыватных моўных адукацыйных цэнтраў, як і да саміх беларусаў, якія вывучаюць замежныя мовы, пагаршаецца ўжо не першы год. Апошнім часам сітуацыя, падаецца, дасягнула апагею. Разбіраемся, чаму так адбываецца, і высвятляем, як на моўныя рэпрэсіі рэагуюць бізнес і беларусы.
13 лістапада стала вядома, што сваю працу прыпыніла найбуйнейшая ў Брэсцкай вобласці школа замежных моваў «АКЦ Мост». Студэнтам курсаў і іх бацькам аб адмене заняткаў і прыпыненні дзейнасці школы паведамілі ў групавых чатах. Прычыны не патлумачылі. Вядома толькі, што офіс моўнай школы апячатаны.
І гэта не адзінкавы выпадак закрыцця моўных школаў у Беларусі за апошні час. Так, напрыклад, у канцы кастрычніка сёлета пра сваю ліквідацыю заявіла адна з самых вядомых у Беларусі школаў замежных моваў «Streamline Language School». На сайце адукацыйнага цэнтру з’явілася паведамленне ад заснавальніка і кіраўніка «Streamline» Эдуарда Цалюка пра тое, што рахункі арганізацыі заблакаваныя з 3 кастрычніка. З таго часу школа не можа ні заплаціць выкладчыкам, ні прыняць аплаты ад навучэнцаў, ні вярнуць ім нявыкарыстаных сродкаў.
Яшчэ праз некалькі дзён дзейнасць прыпыніў адукацыйны цэнтр «Лідар», пры гэтым, згодна з дакументамі таварыства з абмежаванай адказнасцю «Мая маці», пад эгідай якога ён працаваў, арганізацыя ўсё яшчэ дзейная. Як сталася вядома «Еўрарадыё», пастанову пра закрыццё адукацыйнага цэнтру прыняло «вышэйшае кіраўніцтва», але яе прычына невядомая. Хутчэй за ўсё, «Лідар» больш не адновіць сваёй працы.
Адукацыйны цэнтр «Лідар» быў заснаваны ў 1999 годзе. Пачынаючы ад 2015-га, ён афіцыйна прызнавалі курсамі № 1 у Беларусі шэсць гадоў запар. «Лідар» прапаноўваў больш як 230 праграмаў навучання.
Моўная школа «Streamline» працавала ў Беларусі больш за 15 гадоў. Менавіта яна рыхтавала валанцёраў для ІІ Еўрапейскіх гульняў, што праводзіліся ў Беларусі ў 2019 годзе.
Гэта не адзінкавыя выпадкі атакі ўладаў на прыватныя адукацыйныя цэнтры для вывучэння замежных моваў. Затрыманні «моўнікаў» у Беларусі цягнуцца ад 2020 года.
За што?
Хуткасць, з якой улады Беларусі пачалі знішчаць буйных гульцоў у сферы адукацыйных паслуг, у прыватнасці, моўных курсаў, відавочна сведчыць пра тое, што гэта не збег абставінаў.
,,«Рэжым Лукашэнкі (і ён асабіста) заўсёды балюча рэагаваў на тое, калі незалежныя, недзяржаўныя, непадкантрольныя дзяржаве інстытуты набываюць сімвалічную вагу, рэпутацыю і аўтарытэт у грамадстве», – сказала «Белсату» дарадца Святланы Ціханоўскай у справах адукацыі і навукі Таццяна Шчытцова.
Яшчэ адна меркаваная прычына моўных рэпрэсіяў – імавернасць, што ўлады такім чынам пастанавілі перакрыць шляхі эміграцыі працоўнай сілы.
«Таму што зразумела, што калі людзі вывучаюць замежную мову, то вельмі імаверна, што яны маюць адпаведныя планы», – дадала Таццяна Шчытцова.
Пра тое, чаму ўлады ўзяліся знішчаць адукацыйныя цэнтры, захацелі дазнацца і журналісты-расследавальнікі.
Да прыкладу, рэдакцыі Альянсу расследавальнікаў Беларусі ўдалося даведацца, што ва ўладальнікаў школы «Streamline» ёсць аналагічныя курсы ў Польшчы.
Гаворка пра фірму «Gloss Education», якая была зарэгістраваная ў 2023 годзе і прапаноўвае на польскім рынку тыя ж самыя паслугі, што і «Streamline» ў Беларусі: пераклады, навучанне замежным мовам і турыстычныя паслугі.
,,«Магчыма, беларускім уладам гэта не падабаецца, яны хацелі б пакінуць кантроль над гэтымі сродкамі ў Беларусі», – пракаментавала прадстаўніца рэдакцыі Альянсу расследавальнікаў Беларусі Вольга Сямашка.
Есць і яшчэ некалькі праўдападобных версіяў. Паводле адной з іх, у тым жа «Streamline» працавалі больш за 300 выкладчыкаў. Такая вялікая і некантраляваная акадэмічная супольнасць магла выклікаць незадаволенасць уладаў. На дадатак, закрыццё моўных адукацыйных цэнтраў можа быць спосабам падлатаць бюджэт за чужы рахунак, а таксама спробай «вызваліць паляну» для сваіх.
Фірмовы стыль – на ўзор дзяржаўнай адукацыі
Каб зразумець логіку знішчэння прыватных моўных школаў у Беларусі, можна правесці паралелі са стаўленнем уладаў да вывучэння замежных моваў у дзяржаўных навучальных установах, а дакладней – у школах.
Пасля 2020 года сваё стаўленне да гэтага пытання ўлады агучвалі не раз. Летась падчас пашыранай нарады ў справе адукацыі генеральны пракурор Беларусі Андрэй Швед заявіў:
«У шэрагу класаў колькасць гадзінаў на вывучэнне англійскай мовы большая ў сукупнасці, чым на вывучэнне беларускай і расейскай моваў. Мы рыхтуем працоўную сілу для Захаду?»
Гэта яшчэ раз сведчыць пра тое, што моўныя курсы ўспрымаюцца ўладамі Беларусі як кузня кадраў для Захаду.
Дарэчы, рэакцыя Міністэрства адукацыі і сілавікоў на прыведзеныя вышэй словы Шведа была хуткай і катэгарычнай. Навучальны год у некаторых беларускіх школах пачаўся з «ператрусаў» у кабінетах замежных моваў і бібліятэках: адтуль выкінулі ўсе старыя падручнікі, дапаможнікі і згадкі пра замежныя краіны.
«Англійскую мову было загадана вывучаць «без акунання ў асяроддзе». Ніякіх сцягоў Вялікай Брытаніі, ніякага Таўэрскага мосту, двухпавярховых аўтобусаў – усяго, што асацыюецца з Каралеўствам, – распавядае на ўмовах ананімнасці настаўніца англійскай мовы з Віцебскай вобласці. – Цяпер на ўроках англійскай мовы, як і загадалі, вучым дзяцей беларускай культуры, але па-англійску».
Са словаў суразмоўцы, цяпер для вывучэння замежнай мовы ў школах можна выкарыстоўваць толькі беларускія падручнікі. Падручнікі і дапаможнікі без грыфаў «зацверджана Міністэрствам адукацыі» або «дапушчана Міністэрствам адукацыі» забароненыя.
Месцамі ў Беларусі ўвогуле дайшло да абсурду. Так, гомельскую гімназію імя Блеза Паскаля (Блез Паскаль – французскі матэматык і навуковец сярэдзіны XVII ст. – Заўв. рэд.), якая спецыялізавалася на вывучэнні французскай мовы, не толькі ачысцілі ад згадак усяго французскага. Улады прымусілі гімназію разарваць усе адносіны з французскім горадам – пабрацімам Гомля Клермон-Фэранам, з якім беларуская навучальная ўстанова мела раней цесныя сувязі. Супраца спыненая. Але ж сама гімназія размешчаная на вуліцы Клермон-Фэрана! І цяпер мясцовыя жыхары з сарказмам жартуюць, што такімі тэмпамі і вуліцу неўзабаве пераймянуюць.
Дзе і як беларусы вучаць замежныя мовы цяпер?
Мы ўважліва вывучылі інфармацыю наконт моўных курсаў і вывучэння замежных моваў у Беларусі. Курсаў замежных моваў у Менску і рэгіёнах пакуль застаецца даволі шмат. Выглядае, што ўлады пазбаўляюцца ад самых буйных гульцоў у сферы прыватнай моўнай адукацыі. Астатнія актыўна набіраюць слухачоў на свае курсы.
«Белсат» пагаварыў з беларусамі і настаўнікамі замежных моваў.
Акрамя курсаў за грошы, беларусы, каб вывучаць замежныя мовы, наведваюць сайты знаёмстваў з замежнікамі, ладзяць сустрэчы для абмену моўнай практыкай онлайн у закрытых групах і тэматычныя моўныя офлайн-вечарыны ў барах (таксама невялікімі групамі, каб не прыцягваць асаблівай увагі). Яшчэ адзін подых часу – вывучаць замежныя мовы таемна.
«З 2020 да пачатку 2024 года ў Беларусі закрыліся каля дзесяці польскіх моўных школаў. Гэта паказальная масавая расправа з польскай мовай, якая пачалася тады ж, калі і кампанія супраць трымальнікаў карты паляка, – мяркуе выкладчыца польскай мовы Вера. Пасля пачатку рэпрэсіяў жанчына з'ехала з Беларусі ў Польшчу. – Думаеце, цікавасць да вывучэння польскай мовы пасля гэтага знікла? Не».
Цяпер, кажа суразмоўца, шмат якія беларусы вучаць польскую мову онлайн з рэпетытарамі, якія жывуць у Польшчы. Прытым займаюцца таемна і часцей за ўсё індывідуальна.
«З гледзішча бяспекі мы нават не пытаем сваіх студэнтаў, дзе яны цяпер і ці наведваюць Польшчу. Калі раней сярод нашых навучэнцаў было шмат тых, хто вучыць польскую для сябе або свядома плануе пераезд, то цяпер прыходзяць тыя, хто не хацеў ані пакідаць радзімы, ані, тым больш, вучыць польскай мовы. Працадаўца для нас нават праводзіць трэнінгі для дапамогі студэнтам, якія не хочуць, але вымушаныя вучыць польскую, каб з'ехаць, адаптавацца і выжыць у новым асяроддзі», – распавядае Вера.
Таксама, з ейных словаў, з'явілася шмат вучняў 10–11 класаў, якім бацькі наймаюць рэпетытараў польскай мовы з думкаю, што пасля школы дзіця трэба вывезці з краіны і даць яму шанец на новае жыццё. Будучыні для сваіх дзяцей шмат якія беларусы ў межах Беларусі ўжо не бачаць.
Дарэчы, у 2023 годзе кампанія «EF Education First» прэзентавала вынікі штогадовага глабальнага даследавання пра ўзровень валодання англійскай мовай. У ім узялі ўдзел 2,1 млн чалавек са 111 краінаў (акрамя англамоўных). Удзельнікі праходзілі тэст на веданне англійскай лексікі і граматыкі. Тады Беларусь апынулася сярод «сераднякоў» і заняла 39-ае месца са 111. Паводле ўзроўню ведання англійскай мовай мы стаялі нароўні з Італіяй, Іспаніяй, Францыяй, Грузіяй, Індыяй... Для параўнання: у 2021 годзе мы былі на 38-м месцы гэтага рэйтынгу. У 2020 і 2019 гадах – на 40-м і 47-м месцах адпаведна. То бок апошнімі гадамі беларусы актыўна вучылі англійскую мову ды імкнуліся падняць свой узровень валодання ёю. Але, відаць, нас чакае чарговы адкат.
Надзея Вольная belsat.eu
