У Беларусі прайшлі тры хвалі памілаванняў палітычных зняволеных, на волю мелі выйсці 78 чалавек. «Белсат» сабраў, што вядома аб гэтых хвалях вызваленняў.
«Памілаванні» тут можна браць у двукоссі, бо гаворка пра палітычных зняволеных. Людзей кідалі за краты за рэалізацыю гарантаваных Канстытуцыяй правоў, як то права на свабоду мірных сходаў і аб’яднанняў. Прызначалі непрапарцыйныя пакаранні, як то гады пазбаўлення волі ў нечалавечых умовах за «знявагу прадстаўніка ўлады» ў каментары ў сацсетцы. Прымушалі сазнацца ў такіх «злачынствах», якія яны не ўчынялі, у «прашэнні аб памілаванні».
Пры тым праваабаронцам вядома як пра пакаранні штрафным ізалятарам за адмову пісаць «прашэнне аб памілаванні», так і аб вызваленні тых, хто «прашэння» не пісаў.
З вядомага пра тры хвалі вызваленняў не складваецца відавочнай сістэмы
Агулам паведамляецца пра 78 памілаваных палітзняволеных: 3 ліпеня – 14 мужчын і 4 жанчыны, 20 жніўня – 16 мужчын і 14 жанчын, 4 верасня – 23 мужчыны і 7 жанчын. Выходзіць, жанчыны – каля траціны памілаваных. Праваабаронцам вядомыя імёны не менш як 46 памілаваных, але далёка не ўсе імёны называлі ў медыях з увагі на бяспеку.
У медыях гучалі імёны двух дзясяткаў памілаваных: хворага на анкалогію старшыні партыі БНФ Рыгора Кастусёва, хворай на пухліну мазгоў экс-журналісткі БТ Ксеніі Луцкіной, зняволенай за публічную абарону мужа-палітвязня маладой маці Дар’і Лосік, выканаўцы абавязкаў старшыні прафсаюзу РЭП Васіля Бераснева, які пакутаваў ад боляў у адзінай нырцы і атрымліваў шматразовыя адмовы ў належнай медычнай дапамозе…
Не ўсе памілаваныя былі ў гуманітарных спісах праваабаронцаў. Тыя спісы не раскрывалі публічна, але пра шэраг палітвязняў і без таго вядома, што яны былі ў цяжкім стане здароўя, у пенсійным узросце ці са шматдзетнымі сем’ямі. Сярод 46 вядомых памілаваных 12 чалавек – крыху больш за чвэрць – дакладна адносіліся да гэтых катэгорыяў. А яшчэ не менш за паўтары сотні людзей з гэтых катэгорыяў застаюцца ў няволі.
Гэта зусім не азначае, што рэшта памілаваных здаровая і не мусіць быць на волі, але азначае, што Аляксандр Лукашэнка не выканаў абяцання вызваліць цяжкахворых.
Генеральны пракурор Андрэй Швед не выключаў далейшага вызвалення палітвязняў. Але адмовіў у вызваленні, «калі асоба здзейсніла гвалтоўныя злачынствы, замахнулася на праваахоўнікаў, здзейсніла гвалтоўныя дзеянні, звязаныя з прычыненнем шкоды здароўю, і ўсё, што звязана з ужываннем якога-небудзь гвалту, зброі і гэтак далей».
Ды і гэта можа быць няпраўдай. Так, у ліку памілаваных інвалід першай групы Павел Кучынскі, якога на закрытым судзе назвалі вінаватым у «пагрозах гвалтам» сілавікам і суддзям. З аднаго боку, «пагроза» – гэта не гвалт. З другога боку, крымінальны артыкул той самы, а сярод зняволеных у Беларусі няшмат людзей, якія чынілі рэальны гвалт. Пратэсты былі негвалтоўнымі, а значная частка тых, хто падымаў руку на «прадстаўніка ўлады», бараніліся ад пабояў сілавікоў і «людзей у цывільным».
Што да іншых «злачынстваў», то самымі частымі крымінальнымі артыкуламі ў справах вядомых памілаваных былі 368, 342, 369 і 130: «Знявага Лукашэнкі», «Дзеянні, якія груба парушаюць грамадскі парадак», «Знявага прадстаўніка ўлады» і «Распальванне варожасці».
У ліку памілаваных, якіх запісалі ў тры хвалі вызваленняў, трапілі і тыя, каго вызвалілі да адпаведных указаў Лукашэнкі, заявіў Франак Вячорка, старэйшы дарадца выбранай прэзідэнткі Святланы Ціханоўскай. Акрамя таго, нямала памілаваных вызвалілі незадоўга да таго, як у іх павінен быў скончыцца тэрмін зняволення.
Вылічыць дакладны тэрмін зняволення няпроста: калі прысудзілі тры гады, гэта яшчэ не значыць, што чалавек прабудзе ў няволі тры гады. Па-першае, пры пэўных умовах адзін дзень пад вартай да прысуду лічыцца за паўтара дня ў калоніі (арт. 75 КК РБ), але каб ведаць, калі сканчаюцца «дзень за паўтара», трэба ведаць дату перавода ў калонію (а этапаваць могуць і да таго, як прысуд набыў законную моц). Па-другое, бывае, што пасля арышту ў межах адміністратыўнай справы супраць чалавека распачынаюць крымінальную – і тады пакаранне за першую справу не ўлічваецца ў пакаранне за другую.
Нарэшце, беларускае заканадаўства дазваляе працягваць зняволенне без асаблівых прычынаў і доказаў паводле арт. 411 КК РБ «Злоснае непадпарадкаванне адміністрацыі папраўчай установы»: за незашпілены гузік ці няправільнае вітанне зняволенаму могуць дадаць год-другі, і зрабіць так не раз. Так, Паліна Шарэнда-Панасюк мела выйсці на волю ў канцы траўня, але ёй дадалі 1 год і 5 месяцаў, нягледзячы на здымкі ў «пакаянным відэа» і крытычны стан здароўя.
З папраўкамі на ўсё гэта графік прысуджаных дзён і дзён у няволі перад памілаваннем такі:
На графіку не ўсе памілаваныя, чые імёны вядомыя праваабаронцам: у некаторых невядомы час затрымання, у некаторых невядомы прысуд. Прынамсі аб адным памілаваным вядома, што яму прысудзілі два гады пазбаўлення волі, а за кратамі гэты чалавек правёў амаль два з паловай гады. Магчыма, яго «дасудзілі» яшчэ за штосьці, але пра прысуд праваабаронцам не стала вядома.
Памілаванні – кроплі ў моры рэпрэсіяў
Да сёлетніх трох хваляў вызваленняў было вядома пра 13 памілаванняў палітвязняў, зняволеных пасля пачатку выбарчай кампаніі 2020 года. У межах трох хваляў мелі выйсці на волю яшчэ 78 чалавек. То бок агулам памілавалі 91 чалавека са зняволеных у межах рэпрэсіяў, што цягнуцца з 2020 года. У 13 разоў больш палітвязняў, прынамсі 1188 чалавек, выйшлі на волю, бо цалкам адбылі тэрміны.
Колькі цяпер палітвязняў у Беларусі, невядома з дзвюх прычынаў. Па-першае, каб назваць чалавека палітвязнем, праваабаронцы аналізуюць справу на адпаведнасць крытэрам палітычнага пераследу і проста не паспяваюць за рэпрэсіўным апаратам. Па-другое, сваякі некаторых зняволеных баяцца статусу палітвязня, бо лічаць, што ён пагражае дадатковым пераследам ім і іхным зняволеным блізкім.
Нарэшце, розныя праваабаронцы маюць розныя крытэры панятку «палітвязень». Так, у спісе на сайце праваабарончага цэнтру «Вясна» на канец дня 11 верасня было 1348 палітвязняў, а «DissidentBy», якія крытыкуюць «Вясну» і іншых за састарэлыя падыходы, налічвалі 1449 палітвязняў. А Каардынацыйная рада ў сярэдзіне лета заяўляла, што рэальная колькасць палітвязняў перавышае 5000 чалавек.
Колькасць палітвязняў у спісе той жа «Вясны» амаль не мяняецца: адных вызваляюць, іншых затрымліваюць, судзяць і садзяць. Палітычныя рэпрэсіі на час памілаванняў не спыняліся.
Акрамя таго, памілаванне не азначае спынення пераследу. Некаторых памілаваных у 2023 годзе, як то Пятра Зіневіча і Рамуальда Улана, ужо зноў кідалі за краты.
Алесь Наваборскі belsat.eu
