Першыя крокі. Хто паедзе на саміт міру ў Швейцарыі і навошта ён патрэбны Украіне
15–16 чэрвеня ў Швейцарыі мае адбыцца саміт міру, арганізаваны з ініцыятывы Украіны. Удзел ужо пацвердзілі 107 дэлегацыяў, аднак ні Джо Байдэна, ні Сі Цзінь Піна на сустрэчы не будзе. Расею і Беларусь на саміт увогуле не запрасілі. Belsat.eu тлумачыць, у чым сэнс форуму ў Швейцарыі і пра што сведчыць склад удзельнікаў.
Украінская формула міру і стратэгія Пуціна
Саміт міру ў Швейцарыі быў ініцыяваны прэзідэнтам Украіны Уладзімірам Зяленскім з мэтай аб’яднання міжнароднай супольнасці вакол украінскай формулы міру.
Зяленскі агучыў 10 пунктаў формулы міру восенню 2022 года і з таго часу прасоўвае яе на дыпламатычным узроўні як базу для будучага мірнага пагаднення паміж Украінай і Расеяй. Ключавыя пункты гэтай ініцыятывы: патрабаванне поўнага вываду расейскіх войскаў і аднаўленне тэрытарыяльнай цэласнасці Украіны, прыцягненне да адказнасці вінаватых у агрэсіі ды кампенсацыя шкоды, а таксама гарантыі бяспекі для Украіны дзеля перадухілення новай агрэсіі. Акрамя таго, закранаюцца і больш універсальныя для сусветнай супольнасці тэмы: супрацьдзеянне экацыду, пільнаванне радыяцыйнай, ядравай, харчовай і энергетычнай бяспекі.
Расею на саміт у Швейцарыі не запрасілі, бо Масква катэгарычна не прымае ўкраінскай формулы міру. Не была запрошаная і Беларусь, як хаўрусніца Расеі ў вайне з Украінай. Масква і Менск жорстка крытыкуюць ідэю мірнага саміту, называючы ініцыятыву бессэнсоўнай.
«Без нас нічога вырашыць немагчыма», – настойвае Уладзімір Пуцін.
Насамрэч ніхто і не збіраецца падпісваць мір без Расеі. Урад Швейцарыі, які ўзяў на сябе арганізацыю саміту, прызнае, што ў далейшым Расею давядзецца запрасіць, бо «мірны працэс без Расеі немагчымы». Аднак спачатку трэба «стварыць агульнае разуменне» таго, як дасягнуць «ўсёабдымнага, справядлівага і трывалага міру для Украіны ў адпаведнасці з міжнародным правам і статутам ААН».
Украіна плануе пры дапамозе мірнага саміту ў Швейцарыі забяспечыць сабе максімальна шырокае міжнароднае падтрыманне і павялічыць дыпламатычны ціск на Расею. Пытанне пры гэтым не ў пазіцыі Захаду – дэ-факта саюзнікі падтрымліваюць 10 пунктаў Зяленскага. Галоўнае – зацікавіць у формуле міру астатні свет. Наяўнасць сусветнага кансэнсусу наконт прынцыпаў мірнага ўрэгулявання дазволіць Украіне разлічваць на тое, што ў выпадку рэальных перамоваў з Расеяй афіцыйны Кіеў з палітычнага пункту гледжання будзе мець выйгрышнае становішча і таму здолее адстаяць свае ўмовы міру.
Хаця Крэмль усяляк імкнецца прынізіць значнасць саміту ў Швейцарыі, насамрэч расейскае кіраўніцтва ставіцца да гэтай падзеі вельмі сур’ёзна.
Фактычна стратэгія Пуціна ў вайне супраць Украіны грунтуецца на дапушчэнні, што Захад не будзе бясконца дапамагаць афіцыйнаму Кіеву – раней ці пазней саюзнікам вайна надакучыць і яны дамовяцца з Пуціным. Саміт у Швейцарыі б’е якраз па гэтым ключавым пункце пуцінскай стратэгіі. Чым шырэйшым будзе падтрыманне ўкраінскай формулы міру, тым меншая імавернасць таго, што Захад праявіць слабасць і пойдзе на пагадненне за кошт Украіны.
Таму Пуцін зацікаўлены ў правале саміту, для чаго прыкладаецца шмат намаганняў на палітычным і прапагандысцкім узроўні. З аднаго боку, Крэмль заяўляе, што гатовы да мірных перамоваў і заклікае вярнуцца да таго варыянту пагаднення, што абмяркоўваўся ў Стамбуле ў сакавіку 2022-га («Белсат» раней тлумачыў, у чым тут падвох). З іншага боку, Масква заклікае «сусветную большасць» не ўдзельнічаць у саміце ў Швейцарыі, бо там нібыта хочуць выставіць Расеі «непрымальны ўльтыматум».
Без Байдэна, Кітаю і глабальнага Поўдня
На мірны саміт былі запрошаныя больш за 160 дэлегацыяў. Станам на 3 чэрвеня пацвердзілі свой удзел 107 дзяржаваў і міжнародных арганізацыяў. На саміце, у прыватнасці, чакаюць канцлера Нямеччыны Оляфа Шольца, прэзідэнта Францыі Эманюэля Макрона, прэм’ер-міністарку Італіі Джорджу Мэлёні, прэмʼера Канады Жустэна Трудо і прэм’ера Японіі Фуміё Кісіда, а таксама іншых сусветных лідараў. Аднак ужо цяпер відавочна, што агульны ўзровень міжнароднага прадстаўніцтва на форуме будзе істотна ніжэйшы, чым разлічваў афіцыйны Кіеў.
26 траўня на фоне руінаў знішчанай ракетным ударам тыпаграфіі ў Харкаве Уладзімір Зяленскі запісаў адмысловы зварот да прэзідэнта ЗША Джо Байдэна і лідара КНР Сі Цзінь Піна. Ён заклікаў іх падтрымаць ініцыятыву саміту міру і паўдзельнічаць у ім асабіста. Аднак Байдэн і Сі запрашэнне не прынялі.
Белы дом саму ідэю ініцыятыву адназначна падтрымлівае, але замест Байдэна ў Швейцарыю паедзе віцэ-прэзідэнтка Камала Гэрыс. Фармальна прэзідэнт ЗША не можа прыняць удзелу ў саміце праз тое, што ў яго запланаваная важная перадвыбарчая сустрэча ў Каліфорніі. Аднак такое размеркаванне само ўжо сведчыць пра тое, што Байдэн лічыць гэтую ініцыятыву не надта перспектыўнай. Гэта – знак для ўсяго астатняга свету. Паводле Зяленскага, Пуцін такой пастанове Байдэна будзе «пляскаць стоячы».
Кітай увогуле не збіраецца дасылаць дэлегацыю ў Швейцарыю. Прычына – няўдзел у саміце Расеі. «Кітай заўсёды сцвярджае, што міжнародная мірная канферэнцыя мусіць адпавядаць тром важным умовам: прызнанне з боку як Расеі, гэтак і Украіны, роўны ўдзел усіх бакоў і справядлівае абмеркаванне ўсіх мірных планаў. У адваротным выпадку мірная канферэнцыя наўрад ці зможа адыграць істотную ролю ў аднаўленні свету», – падкрэслілі ў МЗС КНР.
Цікава, што летась адмысловы прадстаўнік кітайскага ўраду ў пытаннях Еўразіі Лі Хуэй браў удзел у канферэнцыі ў Джыдзе, дзе без удзелу РФ таксама абмяркоўвалася ўкраінская формула міру. Фактычна сустрэча ў Джыдзе была адным з этапаў на шляху да саміту ў Швейцарыі. Тады прысутнасць Лі Хуэй на канферэнцыі ўспрымалася як спроба КНР дыстанцыявацца ад Расеі ва ўкраінскім пытанні. Цяперашняя адмова, пра што было заяўлена праз два тыдні пасля візіту Пуціна ў Кітай, наадварот, успрымаецца як трывожная прыкмета збліжэння пазіцыяў Пекіну і Масквы.
Больш за тое, паводле Зяленскага, Кітай спрабуе адгаварыць ад удзелу ў саміце міру трэція краіны. Відаць, у першую чаргу маюцца на ўвазе дзяржавы так званага глабальнага Поўдня, на якія Пекін мае вялікі ўплыў і якія імкнецца аб’яднаць пад сваім крылом.
Вядома, што ў саміце не прыме ўдзелу адзін з ключавых гульцоў на Блізкім Усходзе – Саудаўская Аравія. Гэтая краіна таксама спаслалася на тое, што ў Швейцарыю не запрасілі Расеі. Хаця падчас леташняй канферэнцыі ў Джыдзе, якую ладзілі самі саудыты, іх гэта не турбавала.
Бразілія і Індыя разглядаюць магчымасць адправіць сваіх прадстаўнікоў на саміт у Швейцарыю, аднак дакладна не на ўзроўні кіраўнікоў дзяржаваў. Больш за тое, Бразілія разам з Кітаем прапанавалі правесці альтэрнатыўны саміт, у якім бы прынялі ўдзел і Украіна, і Расея.
Насамрэч менавіта ўцягненне ў мірны працэс Кітаю і краінаў глабальнага Поўдня было галоўнай дыпламатычнай задачай Украіны на этапе арганізацыі саміту. Хаця канчатковы спіс удзельнікаў пакуль не абвешчаны, падобна, што дасягнуць прарыву ў гэтым кірунку афіцыйны Кіеў усё-ткі не здолеў.
Што будзе абмяркоўвацца
Як распавёў журналістам Уладзімір Зяленскі, падчас саміту ў Швейцарыі на абмеркаванне будзе вынесена толькі тры з дзесяці пунктаў формулы міру: ядравая бяспека (яна звязаная з тым, што расейцы кантралююць украінскую АЭС у Энэргадары), сусветная харчовая бяспека (праблема экспарту ўкраінскага збожжа ва ўмовах вайны) і абмен ваеннапалоннымі ў фармаце ўсіх на ўсіх). То бок на парадак дня трапілі толькі найбольш нейтральныя пытанні.
«Мы выносім тры пункты, што абʼядноўваюць усе краіны. Бо многія краіны, што балансуюць паміж Украінай і Расеяй, гавораць – ну, ёсць складаныя рэчы, якія без расейцаў не вырашаюцца, і г. д. Вось мы адсунулі ў бок тое, што можа разʼядноўваць краіны», – патлумачыў Зяленскі.
Такім чынам, умовы завяршэння вайны ў Швейцарыі абмяркоўвацца ў прынцыпе не будуць.
«Ніхто не павінен мець перабольшаных чаканняў, – папярэдзіў нямецкі канцлер Оляф Шольц, – Мы не вядзём там перамоваў наконт заканчэння вайны. У найлепшым выпадку гэта пачатак працэсу, які можа прывесці да непасрэдных перамоваў паміж Украінай і Расеяй».
Асцярожна каментуе перспектывы саміту і Зяленскі:
«Мы робім першыя крокі, яны як у дзіцяці маленькага. Першыя, няўстойлівыя, але важна, каб іх падтрымлівалі. І гэта правільныя крокі, яны сапраўды наперад, яны сапраўды да міру, не да вайны».
Менавіта як першы крок успрымаюць саміт у Швейцарыіі краіны Еўразвязу. Паводле агенцтва «Bloomberg», кіраўнікі МЗС дзяржаваў ЕЗ ужо думаюць над тым, як перайсці да наступнага саміту, куды можна было б запрасіць Расею. У якасці магчымага месца правядзення форуму разглядаецца Саудаўская Аравія, меркаваны час – восень 2024 года.
Глеб Нержын belsat.eu
