Сілавікі пагражаюць беларусам за любы кантакт з палітычнымі актывістамі. Ініцыятыва «Сумленныя людзі» зрабіла рассылку пра выбары-2025 праз Telegram-бота, ГУБАЗіК заявіў пра затрыманні. Што кажа ініцыятыва і што рабіць, каб не атрымаць такую рассылку? Проста заблакаваць – кепскі варыянт.
Што здарылася
Ініцыятыва «Сумленныя людзі» 16 снежня зрабіла рассылку пра прэзідэнцкія выбары 2025 года са спасылкай на відэа, у якім заклікае галасаваць «Супраць усіх», намаляваўшы ў адпаведным пункце бюлетэня сонейка.
23 снежня ананімны Telegram-канал, звязаны з сілавікамі і ў прыватнасці з ГУБАЗіК, завявіў, што за атрыманне рассылкі «было ўжо затрымана звыш дзясятка асобаў, якія правядуць Новы год у ізалятары». Паводле сілавікоў, паведамленне ад бота прыйшло «проста ў працоўны час».
Кіраўніца «Сумленных людзей» Алена Жываглод у каментары «Нашай ніве» растлумачыла, што паведамленне высылалі не ў працоўны час, а пасля 18-й гадзіны. «Сумленным людзям», паводле яе, невядома пра факты затрыманняў у Беларусі за рассылку: заявы сілавікоў, кажа яна, гэта «гэта працяг стратэгіі прапаганды: запужаць усіх, хто працягвае атрымліваць незалежную інфармацыю ў Беларусі».
Жываглод казала радыё «Свабода», што захаваць бота як канал камунікацыі вырашылі яшчэ перад выбарамі ў Палату прадстаўнікоў: тады сабралі зваротную сувязь ад падпісантаў бота і ўкаранілі новую тэхналогію, якая робіць сувязь з ботам «непрыкметнай».
Рассылку рабілі з «непрыкметнага» бота. «Сумленныя людзі» маюць «выбарчы» бот @vybor_by_bot і бот для зваротнай сувязі @ChatHonest_bot, але рассылка паходзіла не праз іх. У першым боце можна падпісацца на спецыяльную рассылку і выбраць сваю акругу. Калі зрабіць гэта, на сувязь выйдзе новы бот, замаскаваны пад кантакт звычайнага чалавека: з «чалавечым» іменем і абракадабрай у імені карыстальніка. І гэты бот сам нагадвае, як яго выдаліць.
Сам факт рассылкі ўсё роўна абурыў шэраг беларусаў. Так, журналіст Ягор Марціновіч напісаў на Facebook: «Разасланая інфармацыя пра выбары-2025 – спам. Гэта аксіёма, якую няма нават сэнсу абмяркоўваць. Няма нікога, каму яна была б патрэбная і каму яна была цікавая». Ён падкрэсліў, што за атрыманне такой рассылкі могуць «узнікнуць пытанні ў сілавікоў», а «вынікі выбараў ужо зацверджаныя Лукашэнкам».
Таксама Марціновіч згадаў скандал з агітацыйнай рассылкай ад плану «Перамога», праз якую Аляксандра Азарава спачатку пазбавілі доступу да бота, а затым і пасады ў Аб’яднаным пераходным кабінеце. Ды рассылка «Сумленных людзей», у адрозненне ад таго скандалу, была якраз па тэме бота, на якога людзі падпісваліся.
Як выдаліць бота «Честных людей»?
«Для тых, хто хоча працягваць атрымліваць рассылку, гэта робіць бот менш заўважным у выпадку прагляду тэлефону сілавікамі, – тлумачыла Жываглод «Нашай ніве». – Але калі вы знаходзіцеся ў Беларусі і адчуваеце небяспеку, то выдаліце бот. І зрабіце гэта паводле інструкцыі. Мы дасылалі яе разам з нашым паведамленнем пра выбары, і яна таксама ёсць у галоўным меню бота па кнопцы „Выдаліць акаўнт“».
Сапраўды, у чаце з «чалавечым» ботам можна націснуць на кнопку «Личный кабинет», затым выбраць «Удалить аккаунт», затым яшчэ раз «Удалить аккаунт». Праз нейкі час (у нашым выпадку – цягам хвіліны) прыйдзе паведамленне пра тое, што акаўнт выдалены з сістэмы «Сумленных людзей».
Але ён яшчэ не выдалены з гісторыі перапіскі карыстальніка. Бот дае інструкцыю, што рабіць далей:
1. Увесці ў пошукавы радок (кнопка з лупай справа зверху галоўнага меню) слова “bot”, у спісе выбраць той, які трэба выдаліць.
2. У перапісцы з гэтым ботам націснуць на кнопку з трыма кропкамі ў вертыкальны радок (справа зверху), выбраць «Ачысціць гісторыю».
3. Зноў націснуць на кнопку з трыма кропкамі, выбраць «Выдаліць чат», але не выбіраць «Заблакаваць» (калі заблакаваць, ён будзе паказаны ў спісе заблакаваных – сілавікі змогуць яго адшукаць там).
4. Праверыць, ці не з’явіўся выпадкова гэты бот (або іншы «непажаданы») у спісе заблакаваных. Зайсці ў налады Telegram (у галоўным меню – кнопка з трыма гарызантальнымі палоскамі, злева зверху), выбраць раздзел «Канфідэнцыйнасць», там націснуць на пункт «Заблакаваныя карыстальнікі». Калі ў спісе заблакаваны «непажаданы» бот, націснуць на кнопку з трыма кропкамі справа ад імя бота, націснуць «Разблакаваць».
5. На ўсялякі выпадак варта праверыць гісторыю пошуку: націснуць на кнопку пошуку, і калі ў спісе пакажуць «непажаданы» адказ, выдаліць яго. У мабільнай праграме – доўга націснуць на «непажаданы» радок і выбраць «Выдаліць» або націснуць на надпіс «Выдаліць усе». У камп’ютарнай праграме – націснуць правай кнопкай мышы на «непажаданы» радок і выбраць «Выдаліць» або націснуць на надпіс «Выдаліць усе». У ўэб-версіі – толькі адзін варыянт, націснуць на надпіс «Выдаліць усе». Новыя боты могуць не з’яўляцца ў гэтай гісторыі пошуку першы дзень, таму варта праверыць праз некалькі дзён, ці не з’явіцца – і калі з’явіцца, выдаліць.
Як выдаліць ботаў, якія так не ўмеюць
«Кіберпартызаны» давалі падрабязную інструкцыю, падобную да той, што дае бот «Сумленных людзей». Калі сцісла, адшукаць бота, ачысціць гісторыю, выдаліць чат, праз дзень пачысціць гісторыю пошуку. Адзначалі, што на iOS выдаленне ботаў працуе кепска і на тэхніцы Apple лепш выдаляць ботаў праз ўэб-версію. Дадавалі, што на Android выдалены бот можа раптоўна з’явіцца ў заблакаваных.
Праблема ў тым, што не ўсе боты дазваляюць спыніць сувязь без блакавання, як той жа бот плану «Перамога» ў час скандалу. Можна заблакаваць бота, але ён будзе паказаны ў спісе заблакаваных і бачны сілавікам. Калі не заблакаваць, можа напісаць у нязручны момант (напрыклад, калі тэлефон у руках сілавікоў), як раней зрабіў бот плану «Перамога».
Калі трэба пазбавіцца ад бота, які не дае спыніць з сабой сувязь (як дае бот «Сумленных людзей») і можа раптоўна напісаць у непатрэбны час, адзінае выйсце – выдаліць акаўнт і стварыць новы. Зрабіць гэта можна праз старонку Telegram.org/deactivate.
«Кіберпартызаны» заклікалі ўласнікаў палітычных ботаў даць карыстальнікам магчымасць адпісацца ад рассылак у мэтах бяспекі, але гэтую функцыю дагэтуль падключылі не ўсе палітычныя боты.
Дарэчы, што з выбарамі?
Прэзідэнцкія выбары прызначаныя на 26 студзеня 2025 года. Да збору подпісаў на выбары-2025 дапусцілі толькі кандыдатаў, якія падтрымліваюць Аляксандра Лукашэнку або прынамсі не крытыкуюць яго. Цэнтральная выбарчая камісія зарэгістравала пяцёх кандыдатаў.
У ліку зарэгістраваных – Лукашэнка, які нібыта сабраў 2 518 145 подпісаў (напрыклад, за яго нібыта падпісалася больш як палова выбарнікаў Магілёўскай вобласці). Пры тым на мінулых выбарах у 2020 годзе Лукашэнка зазнаў паразу ў першым туры, набраўшы каля 1,8 млн галасоў – 34 % (аналіз галасоў тут у PDF). То бок, за Лукашэнку цяпер нібыта падпісалася ўжо больш, чым галасавала за яго ў 2020 годзе.
Апазіцыя заклікае байкатаваць гэтыя выбары ў актыўнай ці пасіўнай форме. Еўрапейскі парламент падкрэсліў, што выбары ў Беларусі ў сённяшніх умовах не могуць лічыцца свабоднымі і справядлівымі. Чэхія і Эстонія заявілі, што не прызнаюць вынікаў прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі. Не прызнаваць «фіктыўных прэзідэнцкіх выбараў» у Беларусі заклікалі Кангрэс Злучаных Штатаў і кіраўнікі камітэтаў замежных і еўрапейскіх справаў парламентаў Італіі, Іспаніі, Літвы, Польшчы, Украіны і Эстоніі.
Алесь Наваборскі belsat.eu
