Апублікаваная пастанова ўраду, якая ўжо ў шосты раз змяняе сістэму рэгулявання цэнаў. Разам з эканамісткаю Настассяю Лузгіною «Белсат» паспрабаваў разабрацца, ці варта чакаць рэзкага росту коштаў у крамах.
На Нацыянальным прававым партале апублікавалі пастанову ўраду, што ў каторы раз, як кажуць чыноўнікі, «карэктуе сістэму рэгулявання коштаў».
Бадай, галоўная змена – скарачэнне пераліку тавараў, цэны на якія штучна стрымлівае дзяржава. Спіс паменеў на 120 пунктаў, цяпер там 211 тавараў.
У пераліку засталіся шмат якія харчы, вопратка, крыху мэблі, базавая бытавая тэхніка, будаўнічыя матэрыялы, некаторыя мыйныя сродкі, дзіцячыя тавары, аўтазапчасткі.
Гэтак званы баршчавы набор застаецца пад пільнай увагаю. У залежнасці ад сезону кошт гародніны, а таксама яблыкаў будзе рэгулявацца або абмежаваннем гандлёвых надбавак, або загадам наўпрост вытворцам не павышаць адпускныя цэны.
Шмат якія пазіцыі ў пераліку былі ўдакладненыя. Напрыклад, калі раней цэны рэгуляваліся на любую марожаную і ахалоджаную рыбу, то цяпер не ўлічваецца рыба ласасёвых, асятровых і тунцовых пародаў. Акрамя таго, больш не будзе рэгулявацца цана на сыравяленыя і сыравэнджаныя каўбасы, сала, тушонку, крабавыя палачкі, морапрадукты.
Раней у пераліку былі ўсе сыры, засталіся толькі цвёрдыя і напаўцвёрдыя сыры з каровінага малака, акрамя гатункаў з цвіллю, вэнджаных і ў цёртым выглядзе. Тое самае – з каваю: была ўся, цяпер – за выняткам капсульнай для кавамашынаў.
Па-за кантролем засталіся безалкагольныя напоі і квас, чыпсы, кетчуп.
Таксама больш не рэгулююца кошты на паліто і курткі з натуральнага футра ці скуры, сумкі, парасоны, наручныя гадзіннікі, газеты, часопісы і кнігі. «Вольніцу» далі матацыклам і скутарам, але цэны на легкавыя аўты ўсё яшчэ пад кантролем.
Аляксандр Лукашэнка раней паўтараў, як заклінанне, што цэны ў краіне мусяць быць справядлівымі, хаця незалежныя эканамісты пярэчылі, што «справядлівага цэнаўтварэння» не існуе.
«Я не ведаю, чаму пельмень – сацыянальна значны тавар і застаўся ў пераліку, а блінчык – не. Як урад гэта вызначаў, цяжка сказаць. Чырвоны перац – сацыяльна значны тавар, а радыска – не, хаця якая паміж імі розніца ў плане цэнаўтварэння і ўплыву на стол беларусаў?» – кажа «Белсату» галоўная рэдактарка выдання «Plan B» Вольга Лойка.
Эканамістка даследчага цэнтру BEROC Настасся Лузгіна назвала цяперашнія змены ў дзяржаўным рэгуляванні частковай лібералізацыяй:
«Спіс скараціўся, аднак не ў разы. Пры гэтым вытворцы тавараў, што былі выкрасленыя з пераліку, пэўна, вельмі цешацца, што ў іх з'явілася болей магчымасцяў для манеўру».
Галоўныя пункты пастановы пачнуць дзеяць 15 красавіка, і што з таго дня можа істотна падаражэць, спрагназаваць цяжка, канстатавала адмыслоўца. Напрыклад, дзякуючы таму, што вытворцы змагаюцца паміж сабою за грошы пакупніка, кошты пэўных тавараў могуць і не змяніцца:
,,«Тут ужо больш будзе рэгулявацца рынкам. Калі канкурэнцыя на рынку нейкага тавару досыць высокая, то ён у цане можа і не вырасці».
Разам з тым пакрысе можа пачацца разгон цэнаў нават на тую прадукцыю, якую дзяржава працягвае трымаць у абцугах, бо новая пастанова дазваляе гэта зрабіць пры пэўных умовах. Тут у разлік бярэцца рэнтабельнасць – паказнік эфектыўнасці працы кампаніі.
Праз рэгуляванне коштаў, што пачалося ў 2022 годзе, шмат якія прадпрыемствы зазналі страты. І цяпер, каб не памерці, вытворцы змогуць павышаць цэны без узгадненняў і дазволаў, калі цяперашняя рэнтабельнасць ніжэйшая за тую, што склалася ў 2021–2024 гадах.
«Каб не было злоўжыванняў з рэнтабельнасцю, дакумент вызначае, як яе разлічваць, то бок якія выдаткі нельга закладаць у сабекошт», – адзначае Лузгіна.
Якія менавіта выдаткі кампаніяў забароняць пераносіць у цэны, пакуль не вядома. Гэта прапішуць у асобным прававым акце, што прыдумае міністэрства антыманапольнага рэгулявання і гандлю разам з Мінэканомікі, міністэрствам фінансаў і Мінпрацы.
Раней Лукашэнка абураўся, што ў сабекошт прадукцыі, які наўпрост уплывае на цану ў краме, асобныя кіраўнікі кампаніяў нібыта закладаюць утрыманне аўтапарку і ўласных палюбоўніц. Падобна, менавіта гэтыя злоўжыванні, у якіх палітык абвінаваціў топ-менеджараў, забароняць якой-кольвек пастановаю, і тады нарэшце ўсё будзе «справядліва».
Настасся Лузгіна заўважыла ў абноўленай сістэме рэгулявання цэнаў пагрозу імпартным таварам. Улады вызначылі памер усіх магчымых надбавак у незалежнасці ад таго, колькі кампаніяў задзейнічаныя ў тым, каб прывезці нешта ў Беларусь і прадаць тут. То бок чым больш пасярэднікаў у ланцужку, тым меней выгады займацца імпартам.
Пры гэтым пасярэднікі – не капрыз і не жаданне задраць цэны для пакупніка, а проста выгоднасць. Напрыклад, гандляры з Камароўскага рынку могуць самастойна аб'язджаць палову краіны, каб наўпрост на мясакамбінатах браць на продаж каўбасы. А можна звозіць прадукцыю розных вытворцаў на адзін склад у Менску, дзе прадпрымальнікі бралі б тавар для далейшага продажу. Такое умоўнае сховішча – і ёсць неабходны пасярэднік.
,,«Былі вызначаныя максімальныя надбаўкі на імпартныя тавары ў незалежнасці ад таго, колькі пасярэднікаў бяруць удзел у пастаўках гэтага тавару. З аднаго боку, гэта абмяжоўвае рост цэнаў на імпартныя тавары, а з іншага – можа стварыць цяжкасці з іх пастаўкамі. У крамах можа з'явіцца імпарт горшай якасці або можа скараціцца асартымент», – папярэдзіла экспертка.
Яшчэ адна небяспека пастановы – пагроза дэфіцыту. Улады аніяк не будуць кантраляваць цэны тавараў для экспарту. Ва ўмовах, калі ў Беларусі кошты рэгулююцца, а ў іншых краінах – не, у вытворцаў узнікае натуральная спакуса прадаць даражэй за мяжою, забыўшыся пра ўнутраны рынак:
,,«З аднаго боку, гэта добра: кампаніі змогуць зарабляць на экспарце. З іншага боку, гэта можа выклікаць пэўныя праблемы, як з бульбаю, калі на ўнутраным рынку трывае жорсткае рэгуляванне, а прадаеш за мяжою паводле той цаны, якую прымае рынак. То бок тут могуць быць пэўныя перабоі».
Рэгуляванне цэнаў – папулісцкая захада, бо яна толькі адтэрміноўвае рост коштаў. Насамрэч кошты растуць, проста праз штучнае стрымліванне гэтага не бачна ў крамах. Эканамісты называюць такую сітуацыю інфляцыйным навесам і ацэньваюць яго цяпер прыкладна ў 10 %. Менавіта настолькі маюць вырасці цэны, калі скасаваць рэгуляванне.
Эканамістка цэнтру BEROC не выключае, што пасля цяперашняй «недалібералізацыі» інфляцыя крыху паскорыцца:
,,«Агулам магчыма, што мы ўбачым такі фон паскарэння цэнаў. Аднак не думаю, што гэта будзе істотна: крыху хутчэй, чымся ў папярэднія месяцы».
Пры гэтым ніхто не адмяняў пастанову міністэрства антыманапольнага рэгулявання, якое вызначыла, наколькі кошты могуць сёлета расці штомесяц. І чыноўнікі пакінулі сабе права касаваць дазволы вытворцам на павышэнне адпускных цэнаў, калі нешта пойдзе не так.
Настасся Лузгіна падсумавала, што існая сістэма рэгулявання – грувасткая і завілая, мае багата нюансаў. Нягледзячы на змены, шмат якія кампаніі працягнуць сутыкацца з наступствамі ўмяшання дзяржавы ў рынкавыя законы.
«Аптымальна было б пакінуць невялікі пералік сацыяльна значных тавараў, што раней ў нас быў, цэны на якія рэгуляваліся б, а астатнія цэны вызначаліся б рынкавым шляхам», – падкрэсліла суразмоўніца «Белсату».
Сцяпан Кубік belsat.eu
