22-гадовая Аляксандра Копцік прыехала ў Літву на пачатку 2022 года і папрасіла аб прытулку. У Беларусі дзяўчыне пагражаў пераслед як актыўнай удзельніцы пратэсных акцыяў, а таксама праз валанцёрства ў грамадскай арганізацыі «Наш дом». Аднак для літоўскай міграцыйнай службы гэта не паслужыла дастатковай падставаю для надання Аляксандры абароны і ёй адмовілі ў статусе ўцекача. Беларуска пайшла ў суд ды распавяла сваю гісторыю змагання «Белсату».
Доўгая дарога ў Вільню
Што ў Беларусі заставацца небяспечна, Аляксандра Копцік зразумела на пачатку 2022 года, калі была затрыманая адна з валанцёрак «Нашага дому». Дзяўчына паехала спачатку ў Расею – у Санкт-Пецярбург, дзе атрымала нацыянальную латвійскую візу на год – да студзеня 2023 года. Літоўскую на той момант атрымаць было немагчыма.
Аляксандра прыляцела ў Рыгу, адкуль 29 студзеня аўтобусам паехала ў Вільню. У траўні беларуска атрымала нацыянальную літоўскую візу на паўгода. Напрыканцы кастрычніка 2022 года, незадоўга да сканчэння тэрміну дзеяння візы, Аляксандра падала прашэнне аб міжнароднай абароне.
«Я тады даволі павярхоўна ведала пра Дублінскі рэгламент, ды і ўвогуле, здаецца, мала хто ведаў, як гэта працуе, бо мне ніхто з актывістаў ды юрыстаў не падказаў. У выніку мая латвійская віза «перакрыла» літоўскую і Літва «паводле Дубліну» адправіла ў дачыненні мяне запыт Латвіі і тая пагадзілася прыняць мяне», – распавядае Аляксандра.
Беларуска пастанавіла абскарджваць перадачу «паводле Дубліну», аднак Віленскі акружны адміністратыўны суд адхіліў скаргу дзяўчыны. Тады яна звярнулася ў суд найвышэйшай інстанцыі. Адначасова нашая суразмоўца падала заяву на новую нацыянальную літоўскую візу. Са словаў Аляксандры, Дэпартамент міграцыі паставіў перад ёй умову – візу дадуць у выпадку адмовы ад далейшага судовага разгляду. Аляксандра адклікала сваю скаргу і ў траўні 2023 года атрымала візу да 29 верасня 2023 года.
Адначасова, на пачатку жніўня 2023 года беларуска падала новае прашэнне аб прытулку:
«Я зноў атрымала «Дублін» на падставе таго, што ў першы раз Латвія пагадзілася прыняць мяне. Але на той момант у мяне латвійская віза ўжо даўно скончылася, а літоўская была дзейная. «Дублін» жа прадугледжвае, што справу разглядае тая краіна, чые дакументы дзейныя на момант разгляду. Таму адказнай мусіць быць Літва. Тое самае мне казаў і адвакат. Але Літва рабіла акцэнт на тым, што Латвія пагадзілася і што яшчэ не прайшло паўгода з той пастановы. Суд, аднак, потым адмяніў гэтую пастанову. Справу ў снежні 2023 года пачалі разглядаць у Літве».
«У краіне паходжання засталіся сотні тысячаў удзельнікаў пратэстаў»
3-га красавіка 2024 года Аляксандру запрасілі на інтэрв’ю ў Дэпартамент міграцыі.
«Мне далі інспектара, пра якога ўсе казалі, што ён кепска настроены ў дачыненні ўцекачоў. Ён пасварыўся нават з маім адвакатам. Гэты інспектар вынес адмоўную пастанову», – зазначае дзяўчына.
У адмове адзначалася, што Аляксандра, з ейных словаў, удзельнічала ў акцыях у Беларусі і ў Вільні, а таксама ва ўніверсітэцкіх актыўнасцях, пералічвала данаты ў Фонд салідарнасці «BYSOL», таксама была актыўнай у сацсетках, падпісвала петыцыю студэнтаў ад 1 верасня 2020 года за адстаўку Аляксандра Лукашэнкі, валанцёрыла ў «Нашым доме».
«Адначасова ў пастанове робіцца выснова, што мне нічога не пагражае, бо «ў 2020 годзе ў пратэстах бралі ўдзел больш за мільён чалавек. Пры гэтым сотні тысячаў з іх засталіся ў краіне паходжання», працягваюць спакойна жыць у Беларусі і іх ніхто не чапае. І не мае значэння, што рэгулярна ідуць навіны пра затрыманні», – апавядае Аляксандра.
5 сакавіка 2021 года дзяўчына брала ўдзел у акцыі Лігі студэнцкіх аб’яднанняў – тады сілавікі зладзілі аблаву і ўсіх датычных затрымалі.
«У мяне не было дакументаў аб самім затрыманні, але я далучала даведку ад Свабоднага прафсаюзу, што я насамрэч брала ўдзел у гэтай падзеі, і спасылкі на артыкулы, што ўсіх удзельнікаў затрымалі. Гэта ўнесена таксама ў базу пераследу «Вясны». У пастанове ж гаворыцца, што няма інфармацыі, якая б пацвярджала затрыманне. Падпісанне петыцыі Дэпартамент таксама не палічыў важным і тым, што стварае пагрозу», – кажа дзяўчына.
Калі сваякі ездзяць у Беларусь, то пагрозы няма?
Не палічыў пагрозаю для свабоды Аляксандры Дэпартамент міграцыі і факт данату ў «BYSOL».
«У пастанове са спасылкаю на Вярхоўны суд Літвы гаварылася, што той факт, што робяцца нейкія непублічныя грашовыя пераводы, не кажа пра тое, што пра іх даведаюцца ў Беларусі. Аднак у той справе, на якую спаслаўся Дэпартамент, гаворка ішла пра перавод унутры Літвы. Я ж рабіла данат з асабістага рахунку з тэрыторыі Беларусі», – зазначае дзяўчына.
Дэпартамент міграцыі вывучыў сацсеткі сваякоў Аляксандры, зазначыў, што знайшоў непажаданы кантэнт сямігадовай даўніны ва «Вконтакте» – так званыя «падарункі» – стыкеры ў выглядзе георгіеўскай стужкі.
,,«Але гэтыя «падарункі» дасылалі падпісчыкі, я не разумею, у чым тут віна ўладальніка акаўнту, – кажа Аляксандра. – Акрамя таго, міграцыя прааналізавала ўсе паездкі сваякоў у Беларусь і зрабіла выснову, што калі ім бяспечна ездзіць, то і мне таксама там нічога не пагражае. Але, паводле крытэраў надання статусу ўцекача лічыцца, што калі чалавеку пагражае небяспека, то і ягонай сям’і яна таксама можа пагражаць. У адваротным кірунку – маўляў, нікому са сваякоў няма пагрозы, то і ўсёй сям’і няма, – гэта не працуе».
Сітуацыя паляпшаецца і колькасць рэпрэсіяў змяншаецца?
Дэпартамент міграцыі ў сваёй пастанове выкарыстоўваў даведку пра сітуацыю ў Беларусі, зазначае дзяўчына:
«У даведцы ад 9 верасня 2024 года гаворыцца, што, нягледзячы на тое, што ёсць пэўныя групы людзей, якія трапляюць пад пераслед, у 2024 годзе сітуацыя пачала паляпшацца, а колькасць рэпрэсіяў– змяншацца. Апошні разгледжаны ў дакуменце перыяд – студзень 2024 года. У мяне пытанне – наколькі карэктна працуе Дэпартамент міграцыі з беларусамі, калі ў яго няма актуальнай інфармацыі пра сітуацыю ў Беларусі?»
Аляксандра пастанавіла абскарджваць адмову ў абароне, аднак суд стаў на бок Дэпартаменту міграцыі.
«Суд сцвярджае ў пастанове, што няма інфармацыі, нібы рэжым сочыць за дзейнасцю ўсёй апазіцыі, толькі за самымі значнымі асобамі. Акрамя таго, нібыта няма доказаў, што рэжым ведае пра мой пералік «BYSOL», і што на момант аналізу няма доказаў, што непублічныя асобы, звязаныя з «BYSOL» і іншымі арганізацыямі, пераследуюцца», – кажа беларуска.
Суд таксама пракаментаваў выезд Аляксандры ў Расею на пачатку 2022 года – маўляў, калі дзяўчына здолела законна мінуць мяжу, гэта гаворыць пра адсутнасць пагрозы для яе ў Беларусі. Аляксандру абурыла гэтае сцвярджэнне:
«На мяжы Беларусі і Расеі тады не было кантролю, і той факт, што я паспела выехаць да затрымання, не значыць, што цяпер пагрозы няма. Агулам, паводле высноваў Дэпартаменту міграцыі і суда выходзіць карцінка: у Беларусі нікога, хто браў удзел у пратэстах, не пераследуюць, а непублічныя асобы, якія сядзяць за данаты, увогуле незразумела, за што апынуліся за кратамі».
Што рабіць пасля канчатковай адмовы?
Аляксандра пастанавіла абскарджваць пастанову суда. На 2 красавіка прызначанае апеляцыйнае паседжанне. Пастанова можа быць як праз некалькі дзён, так і праз месяц.
Беларуска пакуль не ведае, што будзе рабіць у выпадку, калі і апеляцыйны суд адмовіць. Адзін з варыянтаў – яшчэ раз падацца на абарону ў сувязі з новымі абставінамі.
«Да ліпеня 2023 года статыстыка паводле надання прытулку беларусам была цалкам добрай – больш за 80 % пазітыўных пастановаў. З ліпеня пайшло значнае змяншэнне. Такая сітуацыя трывала да канца 2024 года, калі сітуацыя палепшылася. Таму ёсць імавернасць, што калі наноў падацца на абарону з новымі абставінамі, можна атрымаць станоўчы адказ. Але гарантыяў тут таксама няма, і ў выпадку чарговай адмовы гэта зноў будзе згублены час і грошы, бо я зноў не буду мець магчымасці працаваць цягам 6 месяцаў, пакуль разглядаецца прашэнне», – зазначае дзяўчына.
Другі варыянт – ляцець у Грузію і там спрабаваць атрымаць літоўскую візу. Аднак такі шлях Аляксандры не падабаецца ў сувязі з выпадкамі, калі беларусаў не пускалі ў краіну, адмаўлялі ў прытулку, а таксама ўвогуле праз агульную сітуацыю, што цяпер складваецца ў Грузіі. Да таго ж, Аляксандра не ўпэўненая, што ўдалося б хутка зрабіць візу – дзяўчына ведае выпадкі, калі беларусы чакаюць месяцамі.
Паехаць у Польшчу адразу з Літвы Аляксандра не можа, бо тады зноў набудзе моц Дублінскі рэгламент, і, з улікам літоўскай адмовы ў прытулку, Польшча не будзе разглядаць прашэнне. Ёсць варыянт прыляцець у Польшчу транзітам з трэцяй краіны – тады шанцы на тое, што прашэнне аб абароне будзе прынятае, большыя.
Пакуль жа ў Аляксандры нават няма пашпарту на руках – ён у Дэпартаменце міграцыі. Але магчымасці для манеўраў дзяўчыне, нават у выпадку канчатковай адмовы Літвы ў прытулку, пакуль дае тое, што дакумент дзейны да снежня 2027 года.
«Расказваю, не каб пасварыцца з Літвою, а дзеля аднаўлення справядлівасці»
Аляксандра цяпер вучыцца на другім курсе Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэту на праграме «Медыя і камунікацыі». Дзяўчына перажывае, што калі давядзецца з’язджаць з Літвы, зноў пацярпіць ейная вучоба, як гэта ўжо было ў Беларусі – Аляксандра была на 2-м курсе, калі пакінула радзіму.
«Калі мне давядзецца зноў з’язджаць, я буду вымушаная закрыць рахункі, і не ведаю, як далей атрымліваць стыпендыю з ЕЗ і аплочваць навучанне ў ЕГУ. Акрамя таго, не ведаю, ці здолею працягнуць навучанне, калі трэба будзе ездзіць па розных краінах і шукаць, дзе дадуць абарону. Бо нават цяпер, у Літве, суды забіраюць вельмі шмат часу», – зазначае дзяўчына.
Акрамя навучання Аляксандра вядзе ўласны падкаст, у якім апавядае пра праблемы ўцекачоў у Літве. Беларуска вывучыла літоўскую мову, здала па ёй дзяржаўны экзамен. У сітуацыі, калі ўсе жыццёвыя інтарэсы цяпер звязаныя з Літвою, Аляксандра вельмі не хацела б ізноў з’язджаць і спадзяецца на пазітыўнае развязанне ейнага пытання.
«Я ўсё гэта расказваю не дзеля таго, каб пасварыцца з Літвою, а дзеля аднаўлення справядлівасці. Бо калі яе няма ў Беларусі, ты прыязджаеш сюды, і тут бачыш тое, што бачыш, гэта выглядае, мякка кажучы, дзіўна. І так не павінна быць, каб атрыманне абароны рабілася латарэяй – не да таго інспектара трапіў, не ў той час падаўся – не пашчасціла. Бо гэта пытанне чалавечага лёсу. Выгнаць чалавека лёгка, а што з ім далей будзе адбывацца? Будзем глядзець чарговы фільм на БТ?», – рэзюмуе нашая суразмоўца.
З жніўня 2022 года да лютага 2025 года Літва дала прытулак 563 беларусам, паводле звестак Дэпартаменту міграцыі. Найбольш прашэнняў было ўхвалена ў траўні 2023 года – 99 (91 %). Найменш – у ліпені 2024-га: нуль. Даволі кепскія вынікі ў разглядзе прашэнняў былі ў перыяд з ліпеня 2023 года да траўня 2024 года – тады на месяц ухваляліся менш за 10 заяваў, ці максімум 60 %. У 2025 годзе сітуацыя значна палепшылася – у студзені і лютым станоўчыя пастановы атрымалі 96 % і 88 % прашэнняў адпаведна.
Таксама з жніўня 2022 года да лютага 2025 года Літва адмовіла ў міжнароднай абароне 138 беларусам. Найбольш адмоваў – 15 – было ў сакавіку 2024 года. Шмат адмоваў назіралася ў перыяд з ліпеня 2023 года да ліпеня 2024 года – ад 22 % да 75 % прашэнняў.
У 2025 годзе двое беларусаў атрымалі адмовы ў прытулку. Дэпартамент міграцыі Літвы ў 2024 годзе прызнаў пагрозаю нацыянальнай бяспецы 598 беларусаў. Таксама летась 179 беларусам з 598, прызнаных пагрозаю нацыянальнай бяспецы, Літва не выдала часовы дазвол на жыхарства, яшчэ 232 – не прадоўжыла яго. 175 грамадзянам Беларусі дазвол на жыхарства ў Літве быў ануляваны.
Акрамя таго, тром беларусам не выдалі дазвол на сталае жыхарства ў Літве, а дзевяцярых – пазбавілі яго.
29 студзеня ўрад Літвы пастанавіў працягнуць дзеянне закону аб абмежаваннях для беларусаў і расейцаў да 2 траўня 2026 года. Ён быў прыняты ў 2023 годзе і ўключаў у сябе забарону для расейцаў на ўезд у краіну, набыццё нерухомасці і інш.
Ганна Ганчар belsat.eu
![Кадр з фільма. Фота: скрыншот з відэа [TNO/OTL] Custom Super Events Belarus | Post-Lukashenko / YouTube](https://s2.tvp.pl/images2/b/3/5/uid_b358422349bd4808bc86d47cb7901563_width_499_play_0_pos_0_gs_0_height_280.png)
