На дзяржаўным тэлебачанні беларуская вёска – з задаволенымі механізатарамі і даяркамі, «захаванымі традыцыямі», «дзяржаўным падтрыманнем» ды прыгожымі кароўкамі. Але дастаткова ад’ехаць некалькі кіламетраў ад амаль любога райцэнтру – і трапляеш у іншы свет… З запусцелымі дамамі, школамі без дзяцей, фермамі з дзіравымі дахамі і людзьмі, якія спрабуюць пракарміцца за некалькі рублёў на дзень і грэюць ваду на печцы, каб заашчадзіць газ. Журналісты «Белсату» пагутарылі з вяскоўцамі з Віцебшчыны і пачулі праўду, якой не паказваюць у дзяржаўным тэлебачанні.
«Засталося толькі пашпарты пазабіраць, каб людзі з вёсак не пазбягалі»
Паводле звестак Белстату, у лютым 2025 года сярэдні намінальны налічаны заробак у Беларусі склаў 2428,1 рубля. У Віцебскай вобласці гэты паказнік быў самым нізкім для краіны – 2011 рублёў, нягледзячы на гадавы рост 11,6 %. У сельскай гаспадарцы сітуацыя цяжэйшая: сярэдні заробак у жывёлагадоўлі склаў 1880,3 рубля, а ў раслінаводстве – 1776 рублёў.
Але калі вясковым жыхарам назваць нават гэтыя лічбы – яны пачынаюць літаральна рагатаць у голас.
«Не статыстыка – цырк на дроце! У нас людзі на 500 рублёў моляцца. Так, ёсць камерсанты, начальства – у іх большыя заробкі, але пераважна людзі ў вёсках поркаюцца ў рэжыме выжывання. У нас тут свае законы: не скрадзеш – не пражывеш. Ну вы ж хацелі праўду?» – смяецца спадарыня Вера, якая пагадзілася распавесці нам пра рэальнае жыццё ў вёсцы.
Калісьці нашая суразмоўца скончыла сельскагаспадарчую акадэмію ў Горках, пакуль калгас не «раздзярбанілі», як кажа жанчына. Шмат гадоў працавала спецыялісткаю ў мясцовай канторы, потым, хоць і не хацелася, давялося пагадзіцца на пасаду загадчыцы мясцовай фермы.
«Там такога пабачыла, што ўвесь час думала: трэба ратавацца, пакуль не пасадзілі. Малако разбаўлялі, цялятаў прадавалі, шмат дохла… Валасы дыбам. Здаралася, прыходзіш зранку – даярак няма. Тэлефануеш, а яны п’яныя як цэп. Бяжыш сама, доіш тых кароваў. І звольніць даярак нельга – а хто на іхнае месца прыйдзе? Працаваць трэба. А працы ў вёсцы заўсёды шмат. Асабліва ўдома – і хлявы пачысціць, як скаціна ёсць, і сена насушыць, і дровы нарыхтаваць. А як мужык абы-што ці пʼе, бабы начамі ўсе праблемы вырашаюць – ноччу салому калгасную цюкамі кралі, з фермы сілас вывозілі. Не ад добрага жыцця. Вытрымала 2 гады – звольнілася. І дзякуй Богу», – узгадвае жанчына.
Але звольніцца ў вёсцы – таксама праблема. Згодна з указам Аляксандра Лукашэнкі, працаўнікі сельгаспрадпрыемстваў мусяць адпрацаваць увесь тэрмін кантракту, а пайсці датэрмінова можна толькі з дазволу наймальніка. Інакш – ціск, штрафы, праблемы.
«У нас нават жарт ёсць: засталося толькі пашпарты забраць, каб не збеглі. Але ў каго што забіраць? Моладзь даўно разбеглася, вёска дажывае», – каментуе суразмоўца.
Школы закрываюцца, бо няма вучняў. Амбулаторыі – бо няма дактароў. Аўтобусы ходзяць рэдка. Каб звярнуцца да доктара ці адвезці дзіця на гурток, трэба дабірацца ў райцэнтр, калі пашанцуе з транспартам. Моладзь уцякае, старэйшыя застаюцца без спадзеваў на змены. Буйных вытворчасцяў побач няма, праца – рэдкасць. У найлепшым выпадку калгас, ферма, лес. У найгоршым – нічога. Людзі співаюцца. Адзіныя магчымасці падпрацаваць – наняцца наглядальнікам да старых людзей або калымы з канём на суседскіх агародах.
Мастацтва калгаснай эканоміі і выжывання: «Калі не быць аптымістам – не пражывеш»
Спадарыня Вера – жыхарка невялікай вёскі ў Віцебскай вобласці. Такіх, як яна, не паказваюць у сюжэтах прапагандыстаў пра «поспехі беларускага АПК».
«Не жывём – выжываем. Але што рабіць? Усё жыццё тут, цяпер не пачынаць жа з нуля», – кажа жанчына.
Сярэдні заробак у іхным калгасе – каля 500 рублёў. Гэта значна менш, чым агучвае Белстат. І нават яго выдаюць часткамі. Калі ў сямʼі ёсць дзеці, то жыццё на гэтыя грошы сапраўды больш нагадвае выжыванне.
«Калі б мы атрымлівалі тыя 1800, пра якія кажуць у навінах, мы б тут жылі як паны! А так – хто 400 мае, той ужо "багаты". Начальства там, камерсанты – ім добра. А простыя людзі перабіваюцца з капейчыны на капейчыну», – смяецца спадарыня Вера.
Каб зводзіць канцы з канцамі, жанчына трымае агарод: вырошчвае бульбу, капусту, буракі, моркву…
«Гэта нашае выратаванне. Без агароду не ведаю, як бы выжылі», – прызнаецца яна. Таму заўсёды ў працы. Калі не на агародзе, дык яшчэ ж трэба нарыхтаваць дровы, зрабіць які дробны рамонт, ізноў нейкія справы ў гаспадарцы... Аднак нават з уласнай прадукцыяй не ўсё так проста.
«Каб пасадзіць агарод, трэба насенне купіць, угнаенні. Гэта ўсё грошы. А дзе іх узяць, калі грошай ледзьве хапае на камуналку і лекі?» – задае рытарычнае пытанне жанчына.
Дзень у спадарыні Веры распісаны амаль на хвіліны.
Прачынаецца на досвітку – дзесьці а палове на шостую, калі ў хаце яшчэ трымаецца цяпло ад учорашняй печкі. Газ, кажа, дарагі, таму грэе ваду на дровах. Каб набраць ваду, ідзе да калодзежу. Потым пачынаюцца гаспадарчыя клопаты: трэба накарміць ката, сабаку, курэй (каровак і свіней ужо звяла, бо дзеці зʼехалі ў горад, а муж памёр – асабліва няма каму дапамагаць), у сезон праверыць агарод, ізноў прынесці вады – руціна, што стала часткаю жыцця, бо без яе ніяк.
Потым – сняданак. Звычайна гэта каша, хлеб і моцны, просты чай. Каву жанчына дазваляе сабе хіба на свята ці калі госці.
З восьмай да першай спадарыня Вера падпрацоўвае – даглядае суседку, старую бабулю.
«Плаціць яна мне 70 рублёў на месяц», – распавядае жанчына.
На абед звычайна боршч, калі ёсць якое мяса, то з мачанкаю. Калі не – тая ж бульба з цыбуляй, і так добра.
Калі ёсць настрой і сілы, улетку жанчына ходзіць у лес ці на балота – у грыбы, ягады, каб потым прадаць.
Пасля васямнаццатай – вячэра.
«Бывае, што проста хлеб з малаком. Галоўнае – каб сіл хапіла да заўтра», – кажа спадарыня Вера.
,,«З тэлевізара даведваюся, што ў нас усё добра. Слухаю, здзіўляюся: а каб вы самі так добра жылі!» – смяецца.
А дзясятай вечара – адбой. І так амаль штодня.
Кава для госцікаў і новае адзенне раз на год
Што да грошай, то агульны месячны даход жанчыны – гэта пенсія плюс дробная падпрацоўка, у сярэднім 600-700 рублёў. Але, як кажа спадарыня Вера, «гэта не проста грошы – гэта задача з зорачкай, бо неяк гэтыя грошы трэба размеркаваць, каб на ўсё хапіла».
З іх прыкладна 90 рублёў штомесяц ідзе на лекі: ад гіпертаніі, для суставаў, нешта заспакаяльнае. Каля 60-100 – на камуналку, у залежнасці ад пары года. Ад 120 да 180 рублёў – на прадукты: цукар, алей, соль, муку, крупы, калі-нікалі нешта мясное і салодкае.
Далей – транспарт, калі трэба даехаць у райцэнтр або на кірмаш. Часта даводзіцца адкладаць 50-80 рублёў на непрадбачаныя выдаткі – калі зломяцца дзверы, трэба замяніць лямпачку ці проста набыць сабе новую бялізну ці панчохі. А ўсё, што застаецца, ідзе або ўнукам, або хаваецца «на чорны дзень».
Ежа ў спадарыні Веры сціплая, але часцей за ўсё свая. Вясною варта чакаць боршчыку з крапівы, летам – гародніна, агуркі, памідоры, цыбуля. Узімку – квашаная капуста, запас бульбы, што самастойна сабрала з агароду. Мяса – калі хтосьці з суседзяў падсвінка зарэжа ды пачастуе. Часцей курыца, якую сама выгадавала ды засекла. Хлеб пячэ сама, калі ёсць мука, часам набывае ў краме.
Адпачынку як такога няма. Калі надвор’е добрае ды ўсе справы зробленыя, дазваляе сабе пасядзець пад яблыняй у цянёчку. Пра іншы адпачынак нават не марыць:
«Ну, можа, толькі калі глядзіш нейкі серыял – можаш уявіць, што ты на моры, – смяецца. – Куды там ехаць, калі грошы патрэбныя на больш важныя рэчы».
Пра новае адзенне нават няма чаго распытваць. У вёсцы ашчаджаюць на ўсім. Раз на год спадарыня Вера купляе сабе што-небудзь з кірмашу: шалік ці кофту. Усё астатняе – «перадача» ад дачкі ці «спадчына» ад суседкі.
Рэальнасць беларускай вёскі
Паводле звестак Нацыянальнага статыстычнага камітэту, на ліпень 2024 года ў сельскай мясцовасці пражывалі каля 2 мільёнаў асобаў, што складае прыблізна 20 % ад агульнай колькасці насельніцтва краіны. Аднак за апошнія дзесяцігоддзі назіраецца тэндэнцыя змяншэння колькасці вясковых жыхароў. Гэта звязана з міграцыяй моладзі ў гарады ў пошуках лепшых умоваў жыцця і працы, а таксама з натуральным змяншэннем насельніцтва праз старэнне і нізкую нараджальнасць.
За рысаю беднасці ў Беларусі жывуць каля 3,5 % насельніцтва. Аднак у сельскай мясцовасці гэты паказнік значна вышэйшы – 5,8 %.
Рэальныя даходы вяскоўцаў часта значна ніжэйшыя за афіцыйны заробак у сельскай мясцовасці. Як сведчаць самі жыхары вёсак, заробкі 500–600 рублёў – звычайная зʼява. Гэта значна ніжэй за сярэдні заробак у краіне і не адпавядае рэальным выдаткам на жыццё. Для параўнання: сярэдні заробак у Менску ў лютым 2025 года склаў 3309,1 рубля. Гэта амаль удвая больш, чым у сельскай гаспадарцы, паводле афіцыйных звестак, і ў некалькі разоў больш за рэальныя даходы вяскоўцаў.
«Калі не быць аптымістам, у вёсцы не пражывеш, – упэўненая спадарыня Вера. – Мы ўжо смяёмся з усяго, бо без гумару даўно здурнелі б… Суседка во кажа: а куды нам з нашага раю? Тут і могілкі – праз дарогу».
Надзея Вольная belsat.eu
