26 кастрычніка зорка Купалаўскага тэатру, Народная артыстка Беларусі Зоя Белахвосцік адзначае свой 65-гадовы юбілей. У размове з «Белсатам», якая адбылася напярэдадні чарговай прэм'еры «Вольных купалаўцаў», Зоя Белахвосцік прызнаецца, што ўнутры ёй «прыкладна 35».
Мы размаўлялі напярэдадні прэм’еры спектаклю «Экстрэмісты» паводле п'есы Юліі Цімафеевай.
А ў свой дзень народзінаў Зоя Белахвосцік пакажа ў Беластоку і Варшаве аўтабіяграфічную монадраму «Мой Глеб», назву якой можна прачытваць і як «Мой хлеб» ("Moj Hleb" / "Mоj Chleb").
«Белсат»: – Зоя, жыццё – гэта монаспектакль? Раблю акцэнт на «мона».
Зоя Белахвосцік: – Па сутнасці сваёй – так. Безумоўна, так. Тым больш калі ты такі інтраверт, як я (смяецца) са сваімі планетамі ды рознымі стварэннямі ўнутры. Я і дзяўчынкай была не адкрытая – інтравертам і засталася. Гэта патрабавала вялікай працы над сабой, дык вось: да 65 маіх гадоў я прыйшла да таго, што магу ўжо свабодна кантактаваць з людзьмі (смяецца).
У дадатак я ж яшчэ і Скарпіён, які сам сябе грызе. Спачатку сябе, а потым, канешне, і іншых падгрызаю. Калі я патрабую ад сябе нечага неслабога і дасягаю гэтага, то і людзям побач не даю расслабіцца. Ім цяжка. Я думала нядаўна пра гэта. Думаю, Божа, бедныя людзі! На чорта ім такі персанаж побач?.. Так, жыццё – гэта монаспектакль.
«Мець 115 мужоў у мяне б ніколі не атрымалася»
– Але ж «мона» – гэта яшчэ і самота.
– Ведаеце, я думаю, у кожнага так – «мона». Проста мастак, пісьменнік ці артыст можа занавесачку крыху адхінуць. У мяне, напрыклад, ёсць ролі, спектаклі. Мая сяброўка Галя Сачанка, пісьменніца і журналістка, якой ужо няма на свеце, казала: «Якое шчасце! Ты выходзіш на сцэну ў спектаклі, дзе табе трэба рыдаць, і ты можаш там выплакаць усё на сцэне». А я ёй адказваю: можа, і шчасце, але сцэнічныя слёзы – іншыя. Мае жыццёвыя слёзы, побытавыя, асабістыя, – яны драбнейшыя. І менш цікавыя…
– Але ж сцэна і жыццёвых слёзаў, пэўна, троху забірае?
– Канешне. Мы ж артысты. Мы абапіраемся ва ўсім на сябе. Ад сябе нікуды не дзенешся. Нікуды.
– І ад свайго мінулага – таксама. Калі б пісьменнік Хаўер Марыяс – яго, на жаль, таксама няма ўжо з намі – захацеў бы напісаць невялікі нарыс і пра вас, як зрабіў гэта пра вядомых творцаў у кнізе «Напісаныя жыцці» (дорым кнігу іспанца ў польскім перакладзе «Pisane życia» Зоі Валянцінаўне), – які б яскравы момант вашага жыцця мог бы ўзяць для аповеду?
– Ой, гэта складана. Мне сёння наагул падаецца, што самае цікавае засталося ў маім дзяцінстве і юнацтве. Адтуль ўсе мае ногі растуць, адтуль растуць мае жаданні і памкненні, мае мары, якія здзяйсняю. Упартасць мая – яна такая нармальная, правільная. І, напэўна, вялікае шчасце, што ўсё-такі ў мяне быў такі дзядуля (Народны артыст СССР і БССР, двойчы лаўрэат Сталінскай прэміі Глеб Глебаў – рэд.) і такая бабуля, і што я жыла ў такой сям'і, і што мне ўдалося вельмі многа ад іх ўзяць.
Вельмі многа! Гэта так можа здавацца, што не… А насамрэч гэта, можа быць, самае галоўнае ў маем жыцці.
– Але ж дайце карцінку-вобраз для натхнення.
– У нас былі сакрэты з дзядулям. Ён мне – сам-насам! – паказваў свае эцюды. Весяліў мяне так. І ў нас быў свой тэатр ценяў. У ім лёталі гусі, якія раптам пераварочваліся ў кажаноў, ваўкі вылі на месяц. Дзед мне паказваў. Цуд! І, наколькі памятаю, адбывалася ўсё на дачы ў Ждановічах.
– Зацятая Зоя прыціскаецца да дзеда і глядзіць тэатр ценяў. Прыгожы вобраз. Але скажыце, калі жыццё – гэта монаспектакль, то ці не занадта нудны сцэнар напісаў для вас той, хто піша сцэнары нашага жыцця? Адзін тэатр, адзін муж... Можна было б выставіць прэтэнзіі.
– От ты ж мне вожыка пад чэрап! Нудны сцэнар… Мне здаецца, наадварот. Ніякіх прэтэнзіяў. Для мяне стабільнасць была ці не самым важным у жыцці. Я ўвесь час імкнулася да трывалага, да падмурку, на які магла абаперціся і на чым магла расці. Таму мець 115 мужоў у мяне б ніколі не атрымалася. Я не тая жанчына.
Тэатр, безумоўна, адзін. Адзін! Каб мне адразу не пашчасціла, была б вымушаная шукаць і недзе паказвацца, а я не чалавек паказаў. Мяне трэба ведаць, каб мяне ўзяць і каб я раскрылася.
Былі, дарэчы, такія прыгоды ў маім жыцці, калі хацелася штосьці паспрабаваць, і я паказвалася. І гэта жах! Чужы горад, незнаёмая сцэна, нейкія людзі вакол шастаюць. І ўсё – мяне няма. У мяне усё скурчваецца. Смоўжык! Куды што падзелася? Як у Хармса: плача і збягае са сцэны…
– Цікава. Але ў 2020-м сюжэт робіць рэзкі паварот, стабільнасці след прастыў.
– Так, палучыце! (смяецца).
Зоя Белахвосцік з матрошкай унутры
– Але вернемся ў мінулае. У «Маім Глебе» вы расказваеце гісторыю пра сваю ўпартасць – як не хацелі падняць фанцік ад цукеркі з падлогі. А які-небудзь светлы эпізод з дзяцінства згадаеце? Момант безумоўнага шчасця.
– Гэта складаней, бо я была такім дзіцём…
– З фанцікамі.
– Менавіта (смяецца). На мае народзіны запрашалі розных гасцей і чужых дзяцей. Я сяджу за сталом у любімай сукеначцы, якую мне сшыла бабуля. Беленькая, з валошкамі і дзьмухаўцамі. Бабуля мне заўжды шыла цудоўныя сукенкі. Сяджу, побач дзеці, я не люблю ўсё гэта, мне не падабаецца…
Хтосьці з дзяцей мне падарыў матрошку. Унутры вялікай – шмат меншых. Я вымаю з большай матрошкі гэтыя меншыя, расстаўляю на стале. Побач сядзіць Валодзя, хуліган такі. І мы пачынаем пстрыкаць гэтымі матрошкамі, збіваць адно адну. Тут бабуля салат прынесла. Я ем і пстрыкаю, ем і пстрыкаю. Нешта цвёрдае ў салаце – праглынула. Потым, калі ўсе сышлі, я складаю гэтую матрошку і нідзе не знаходжу самай маленькай. Праглынула! Я з'ела яе з салатам!
Вось вам і светлае! Нічога ў мяне светлага не было (смяецца). Заўсёды – нейкае абы-што. А матрошка ж была такая маленькая і так прыгожа распісаная…
– Зоя Белахвосцік з матрошкай унутры. А Паўлінку таксама дасюль усярэдзіне носіце?
– Не, выкінула даўно. І паставілася да гэтага спакойна. Таму што 19 гадоў граць Паўлінку – ну колькі можна! Ты разумееш, што ты ўжо дарослая артыстка і табе гэта нецікава, ты даўно перарасла пачуцці і эмоцыі Паўлінкі. І не хочаш быць смешнай.
Але былі такія артысткі, якія падыходзілі да мяне і казалі: «Што ты дзелаеш? Пасматры на себя в зеркала – ты прэкрасна выглядзіш». Ну добра, кажу, але ж у нас маладыя артысткі стаяць у масоўцы, і мне проста няёмка, вы хочаце, каб мяне вараціць ад гэтай Паўлінкі пачало?..
Так, былі такія артысткі, яны лічылі сябе незаменнымі: «Маладзёж так не сыграет». Яшчэ як сыграе!
«Закахацца можна і ў 70, і ў 80. Трэба быць жывым»
– Наконт «маладзёжы»: Ніколь Кідман у свае 57 сыграла ў «Babygirl» каханку маладога супрацоўніка. З элементамі дамінацыі і ўсё такое…
– Я скажу, што яна вялікая малайчына. Я люблю такія гераічныя ўчынкі ад актораў. Кідман цудоўна выглядае. Каб адважыцца на такія ролі, трэба мець добрую форму. А гэта вялікая праца над сабой, асабліва калі табе пераваліла за 50. Малайчына! Штосьці, напэўна, зрабіла сабе. Ёй ёсць за што. А ў нас – не.
Калі ў Менску я магла пайсці ў залу пазаймацца, то цяпер не дазваляю сабе – лепей буду эканоміць на гэтай прыгодзе. Проста баюся, што будзе бракаваць грошай на арэнду кватэры. Нават паліто не купляю да гэтай пары. Добра, што ў мяне гэты плашч ёсць, які яшчэ з Менску застаўся.
– Ну так, Кідман на паліто не ашчаджае. Але, ці магчыма закахацца і мець раман пасля 60? Дзякуй Богу, Аляксандр Фёдаравіч нас не чуе (смяёмся)...
– Я думаю, што можна. Пакуль я не дайду да люстэрка, каб напомніць сабе, як я выглядаю, мне здаецца, што мне, ну, прыкладна 35 унутры. Не больш. Думаю, можна. Думаю, што нават гэта правільна і нармальна. Трэба быць жывым. І дай Божа, каб было ў каго закахацца. Каб людзі сустракаліся і кахаліся.
Мяркую, што можна і ў 70, і ў 80 закахацца. І я магла б. Але… Я пакуль што закаханая ў свайго мужа.
– У монаспектаклі «Мой Глеб» вы цікава распавядаеце, як ваш будучы тата заляцаўся да вашай будучай мамы. Але падрабязнасці вашага раману з Аляксандрам Гарцуевым вы ў монаспектаклі не раскрываеце. Як пазнаёміліся і як закахаліся?
– Даволі дзіўная гісторыя. Мы разам паступалі ў тэатральна-мастацкі інстытут – на курс Аляксандра Бутакова. Мяне ён не ўзяў. Сябра майго таты Ілля Курган параіў яму: «Не бяры яе – яна заваспітаная». Так і сказаў – «заваспітаная». Гэта праўда, абсалютная праўда. Мой тата (актор тэатру і кіно, Народны артыст Беларусі Валянцін Белахвосцік – рэд.) быў супраць, каб я паступала на актрысу.
Дык вось, Сашу свайго я тады не памятаю. Не да таго было. Мне было 16 гадоў, і я там усіх баялася, хадзіла ў ружовенькай сукеначцы і трэслася. Мы пазнаёміліся з Сашам на чацвёртым, мне здаецца, курсе. Цудоўны тэлевізійны рэжысёр Віктар Карпілаў здымаў тады нейкую паэму пра паэта, Саша граў гэтага паэта, а я – ягоную музу ці паўмузу. Тады мы на новым тэлебачанні, у 600 студыі, гралі ўдвох гэтую паэму, і ён мне спадабаўся вельмі. Саша таксама пазней прызнаўся, што і я яму вельмі спадабалася. Ну і вось.
Саша першы прыйшоў у Купалаўскі, потым пайшоў у армію. Потым у тэатр прыйшла я, сыграла Паўлінку. Усё гэта адбылося, пакуль ён быў у войску. А потым ён з'явіўся. І мы пачалі… У нас было шмат усякіх шэфскіх канцэртаў – ездзілі на заводы, у бібліятэкі нейкія. Капуснікі ладзілі. І мы з Сашам пачалі складаць песні. Ён пісаў музыку, а я вершы, у яго была гітара. Заставаліся проста ў грымёрцы і пелі на два галасы. Як потым сказаў Крыжаноўскі, «яны пелі-пелі – і дапеліся».
– Як Аляксандр Гарцуеў зрабіў вам прапанову?
– Не так было проста ўсё. У яго была сям'я. Ён развёўся. І гэта было для мяне… Я была ў шоку ад сябе, бо як жа так – я разбіваю «ячэйку обшчаства». Жонка ягоная прыходзіла ў тэатр, выходзіла на «местком». Дарэчы, гэта ж… У мяне таксама быў першы шлюб…
– О, значыцца, не адзін усё ж такі муж.
– Аказалася, не (смяецца). Але калі я пытаюся ў сябе, навошта ты пабралася з чалавекам, сваім аднакурснікам ў Інстытуце культуры і добрым сваім сябрам, хоць не кахала яго, дык адказ такі: каб пасталець. Каб не баяцца жыцця, каб стаць «нармальнай». Ну вось, мы недзе каля года з ім толькі і пражылі разам. Ён пайшоў у армію, а пакуль быў у арміі, усё ўжо памянялася.
З Сашам мы нават і вяселля не рабілі такога традыцыйнага. Проста сабраліся ў нас дома ўсе нашыя сябры-артысты. Мамуля мая ўсяго там нагатавала смачнага і прыгожага. І мы без усякіх сведкаў пайшлі ў ЗАГС пехатой. І распісаліся. У мяне нават белай сукенкі не было вясельнай. Але ўсё было цудоўна і рамантычна.
«Дачка – адзіная мая сяброўка, якой я давяраю»
– Калі вашая дачка і акторка Валянціна Гарцуева прыходзіць да вас у госці, маеце, пра што пашаптацца?
– Ой, у Варшаве мы жывём усе разам. У невялічкай кватэрцы ў Макотаве. Я кабінет сабе ў кухні зрабіла, маленькі балкон ёсць. Валя – з намі. Наконт пашаптацца – гэта канешне. І яна, і я – мы даволі закрытыя, але цалкам давяраем адна адной. Валя – гэта, можа, адзіны чалавек, адзіная мая сяброўка, якой я давяраю. Усё, у тым ліку і жаночыя сакрэты. У нас такія размовы, што тата, Фёдарыч, заходзіць і такі: «Ну што я апяць вам перабіў?...».
– Зоя Белахвосцік як мама – падобная да сваёй маці?
– Падобная. Я нават знешняе падабенства неяк схапіла. Ішла неяк, зірнула мелькам на вітрыну: мама мая проста! Нейкім абрысам, паваротам галавы – вельмі падобная.
Я як маці іншая. Не такая, як жонка ці выкладчыца. Напэўна, больш мяккая. Але і даставучая (смяецца). «Валь, ці ёсць там вада, ці паела ты там?» – «Мам, супакойся ўжо – я дарослы чалавек». Так, я падобная на сваю маму.
– Але вочы ў вас татавы?
– Татавы. Абсалютна татавы вочы. Карыя. Бо ў мамы шэра-блакітныя былі. Я ўспамінаю зараз сваю другую бабулю – маму таты – Ганну Шпілеўскую, да якой мы прыязджалі ў Рудзінск. Першы раз, калі я яе пабачыла, спужалася троху, бо выхоўвала і гушкала мяне іншая бабуля – Надзея Аляксандраўна, маміна мама.
А Ганна статная такая была, з тоўстай даўгой касой. Чорныя валасы. Як у таты. Тата на яе падобны. І мая сястра Надзея – на яе. А ў мяне ад Шпілеўскіх – вочы і бровы. Тата мне распавядаў, што мама яго людзей лячыла ў наваколлі: загаворвала рожу і хваробы ўсякія. Было ў ёй нешта вядзьмарскае, у бабы Ганны.
– А ў вас ёсць што-небудзь вядзьмарскае?
– Ёсць. Валя мяне часам просіць: «Мам, наваражы мне…». Дык вось, бабуля Ганна была вельмі добрым чалавекам. Я толькі потым даведалася, што род Шпілеўскіх быў шляхецкім. Расказваю троху пра гэта ў сваім монаспектаклі.
Зоя супраць Зоі
– Зоя Белахвосцік – акторка і Народная артыстка Беларусі, сядае за столік насупраць Зоі Белахвосцік – чалавека, жанчыны, маці, і кажа: «Слухай, Зоя…».
– Складаная сітуацыя. Але магчымая. Цікава было б сыграць такое. Актрыса б, напэўна, сказала: «Зоя, ты павінна была больш усё-ткі часу ўдзяляць сваёй працы, займацца сабой, больш хадзіць на танц-класы, у фітнес-клуб, да масажыстаў і ў спа-салон, каб мне было лягчэй. І менш насіцца за сваімі блізкімі, выпякаць пірагоў, драіць, церці і мыць у доме…».
– Што на гэта Зоя Белахвосцік – чалавек?
– Пашлю яе далёка-далёка! «Слухай, у мяне і так усё нармальна атрымалася», – скажу. Я ўсюды паспявала. І да студэнтаў дабягала. І я б адказала ёй, што ў мяне, наадварот, павінна было быць менш роляў і спектакляў. Каб магла больш чытаць і высыпацца, больш з дачкой гуляць.
«Зарабіў такія грошы, што ў Беларусі мы такіх не зараблялі»
– У Беларусі быў такі выкрут: калі зняцца ў расейскім серыяле, можна нейкі час пажыць бязбедна. А тут?
– О, тут, дарэчы, таксама такі выкрут можа быць. Гарцуеў вось зняўся ў польскім шпіёнскім трылеры, называецца «Przesmyk». У мяне таксама былі добрыя пробы – не прайшла. Але загадзя разумела, што маю мала шанцаў на галоўную ролю – выбралі польскую акторку.
Ну што мы можам тут граць? Толькі рускіх людзей! Ці якіх беластоцкіх, калі дазволіць нашае польскае вымаўленне. У Сашы была цудоўная роля, але ж таксама – «рускага чалавека». Ён граў дырэктара Рускага тэатру ў Менску. Я з ім ездзіла на здымкі ў Катавіцэ, проста было цікава.
І так, ён зарабіў вялікія грошы. Настолькі вялікія, што ў Беларусі мы ніколі такіх не зараблялі. Ну хіба калісьці вельмі даўно, вельмі даўно. Гэта жах, што, каб пражыць артысту ў Беларусі, ён мусіць згаджацца на расейскае «мыла». Але я больш ніколі не буду здымацца ні ў якім «мыле». Палякі, дарэчы, і ў тэатры цудоўна зарабляюць. Яны нават за рэпетыцыйны працэс атрымліваюць нармальныя грошы.
Мы ж, высалапіўшы языкі, як гэтыя буланчыкі, бегаем: там тры с паловай капейкі, там яшчэ тры. Куранятка па зярнятку. Сапраўды так, бо мне трэба было і ў Акадэміі сабраць гэтыя зярняткі, калі выкладала ў Беларусі. Майстар курсу, я была за ўсё адказная, і атрымлівала… 300 рублёў. Бо, як сумяшчальніца, не магла на большае разлічваць. Хоць мне і няважна было гэта там.
Да мяне грошы ўвогуле не прыліпаюць – яны ад мяне адскокваюць. Каму забыліся заплаціць? Зоі Валянцінаўне. Кажу, дайце мне мае грошы. «А вас няма у спісе». Вось! Так было.
– Бухгалтэрыя вас баіцца (смяёмся). А чаму б вам і тут не паспрабаваць выкладаць? Ёсць жа ў нас, напрыклад, Вольны беларускі ўніверсітэт, канцлерам у якім Аляксандр Мілінкевіч.
– Не ведаю. Не было ні запытаў, ні прапановаў. Сама я не хачу прасіць. За іншага чалавека магу папрасіць, а за сябе не буду. Ніколі гэта не рабіла. Са студэнтамі можна было б папрацаваць. Іншая справа, ці ёсць у іх зараз такая патрэба.
«Для людзей і сабак. Каб усім было добра»
– Ведаю, у купалаўцаў была старая традыцыя, якая пайшла яшчэ ад вашага дзеда Глебава – перад выхадам на сцэну казаць сабе: «Насяру!». У Польшчы таксама гэта прагаворваеце?
– А мне так спакайней. Хіба ж складана сказаць? «Насяру» – і пашоў! Як – з Богам. Хтосьці і «з Богам» кажа, а я – «насяру!», як дзед вучыў. Бо перад сцэнай заўжды трасе. Калі не трасе, гэта дрэнна, гэта значыцца, ты перастаеш быць жывым. Але цяпер складаней. Мы так рэдка граем, што трасе яшчэ больш. Калі спектакль раз на паўгода – вельмі хвалюешся.
– Калі заслона апускаецца – што сабе кажаце і пра што думаеце?
– Залежыць ад таго, ці была я малайчына.
– Вы заўжды малайчына.
– Не-а, ніхто ж не ведае. Вось калі ўдаецца тое, што я сабе задумала, так, як мне малявала мая фантазія, тады я кажу: «Дзякуй Богу!». Усё цудоўна, я шчаслівая. Хоць на невялікі час – да заўтрашняй раніцы. Потым шчасце сплывае, і перад табой новыя задачы. А калі нейкі касяк, калі недзе лажанула ці тэмпарытм згубіла…
– «Тэмпарытм» – страшнае слова…
– Во-во, калі так, то мне не вельмі добра тады. Але калі мне стукнула, можа, 55-57, я стала не так да сябе чапляцца. Бо грызла сябе ўсё жыццё, за кожны спектакль, за кожнае слова. Аднойчы села, як вы кажаце, за адзін столік сама з сабой і сказала: «Досыць ужо! Колькі можна? Што вырасла – тое вырасла».
Хтосьці мне, можа Саша, казаў, маўляў, зразумей – ты не артыстка настрою, то бок не той, хто сёння грае геніяльна, а наступныя тры спектаклі – аж глядзець нельга. Гэта непрафесійна. Нават калі ў цябе няма здароўя, нават калі ты хворы – усё адно выходзіш на сцэну, не маеш права не выйсці. І я стала эксперыменты рабіць на спектаклях, на якіх можна. Рабіла ўсё спакойна. І атрымала апладысменты. З таго моманту дала сабе паслабленне.
– Адпусцілі сабе троху.
– Ледзь-ледзь (пасміхаецца).
– Выбачайце за банальнае пытанне, але які падарунак мары хацелі б атрымаць 26 кастрычніка?
– Каб у гэты дзень усё памянялася ў Беларусі. Каб усе, каму трэба, здохлі! Ці сядзелі ў турме. Вось раптам так, рэзка. І нам сказалі б: усё, давайце ўжо спрабаваць рабіць штосьці іншае – спакойнае, разумнае, добрае. Для людзей. Для людзей і сабак. Для людзей і жывёл, я б так сказала. Каб усім было добра. Вось гэта было б самае тое, а больш ніякія падарункі мне не дапамогуць (смяецца).
– Хай так будзе. Але, можа, што-небудзь рэальнае і маленькае, што прынясе вам безумоўную радасць?
– Не, не ведаю.
– Матрошак мы вам дарыць не будзем. Вы іх глытаеце.
– Я імі закусваю (смяецца). Ведаю што: кніжкі! І будзе мне безумоўнае шчасце.
– Дзякуй! І – з народзінамі!
Зміцер Міраш belsat.eu
