Рэпартаж

«Базавы сцэнар – усё замірае». Што казалі пра наступныя 5 гадоў для Беларусі на канферэнцыі «Reshape 2025»

Аліна Коўшык, Філіп Біканаў, Вольга Лойка і Арцём Шрайбман прымаюць удзел у дыскусіі падчас канферэнцыі «Reshape»
Аліна Коўшык, Філіп Біканаў, Вольга Лойка і Арцём Шрайбман прымаюць удзел у дыскусіі падчас канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат
podpis źródła zdjęcia

У Варшаве 15 чэрвеня прайшла чарговая канферэнцыя «Reshape» беларускага «Цэнтру новых ідэяў». На канферэнцыі складалі прагнозы і шукалі аптымістычны погляд на будучыню Беларусі.

Канферэнцыю «Reshape» у пяты раз ладзіць «Цэнтр новых ідэяў», партнёрам выступіў нямецкі фонд Фрыдрыха Эбэрта. Першая палова канферэнцыі была прысвечаная ацэнцы бягучай сітуацыі – што пра яе казалі, чытайце ў асобным матэрыяле «Белсату»


Другая частка канферэнцыі была скіраваная на будучыню.

Слухач на канферэнцыі «Reshape» дэманструе свае пасланне падчас выступу Рыгора Астапені. Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат
Слухач на канферэнцыі «Reshape» дэманструе свае пасланне падчас выступу Рыгора Астапені. Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат

Што думае новае пакаленне актывістаў?


Выпускнікі Акадэміі беларускай дыпламатыі пры «Цэнтры новых ідэяў» расказалі, што думаюць пра будучыню Беларусі.


Першы прапануе беларусам у эміграцыі размаўляць, пісаць тэксты і вяртаць сэнс словам, бо гэтага не могуць рабіць людзі ў Беларусі. Ён спытаў аўдыторыю, як часта яна думае пра Старажытны Рым. Рымляне пра яго думалі шмат – і шмат думалі пра такія словы, як «рэспубліка». Беларусы менш думаюць пра сэнс словаў. У Канстытуцыі напісана: «Рэспубліка Беларусь – унітарная дэмакратычная сацыяльная прававая дзяржава». «Права», «рэспубліка»… Пра гэта размаўляюць хіба ў негатыўным кантэксце: «Рэспубліка – гэта як Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі». Магія словаў знікла задоўга да 2020 года: у Беларусі даўно не задумваюцца, што такое справядлівасць, дэмакратыя ці рэспубліка. Будучыня Беларусі ў руках тых, хто застаецца ў Беларусі, а дэмакратычныя сілы або могуць дапамагчы ім, або хаця б даць сабе магчымасць вярнуцца ў будучую Беларусь з высока паднятай галавой. 


Другая расказала, што мае гіперфіксацыю на «палітыцы для людзей», большай рацыянальнасці палітыкаў і меншага папулізму. Сама яна вядзе палітычны блог і кансультуе палітыкаў, хоча ўплываць на тых, хто можа ўцягнуць у палітыку «звычайных людзей». Яна згадала, як «Альтэрнатыва для Нямеччыны» і Хавіер Мілей у Аргентыне скарысталіся TikTok для атрымання галасоў для выбараў. Палітыка, даводзіць яна, гэта «не дзесьці там», а гэта ўсё вакол, і кожны можа стаць тым, хто ўплывае на палітыку. Сярод іншага яна прасіла расказваць пра Беларусь на замежных мовах, бо гэтага вельмі бракуе.

Рыгор Астапеня мадэруе дыскусію канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат
Рыгор Астапеня мадэруе дыскусію канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат

Трэці спытаў: «Мы гэта хто?». Ён расказаў, як тэлефанаваў сябру ў Беларусі, а той праз 20 хвілін размовы спытаў, «калі гэта ўсё скончыцца». Любая размова можа цяпер стаць «пра палітыку», заўважае ён. Але «мы прачнуліся ў 2020-м» – хто «мы»? Маўляў, ён ужо шмат гадоў не спаў, але цяпер ён у эміграцыі – і ў эміграцыі падтрымлівае справы на карысць будучыні Беларусі, дапамагае запускаць сацыяльныя і тэхнічныя праекты. Ён заклікаў дэмакратычныя сілы не чакаць прапановаў людзей, а даваць актыўным людзям пляцоўку і падтрымліваць іхныя праекты. Ён не пагадзіўся з Адашчыкам у тым, што трэба пісаць і вяртаць сэнс словам, а заклікаў дзейнічаць, падтрымліваць сацыяльныя праекты і будаваць супольнасці, якія будуць карыснымі, калі прыйдзе патрэбны момант. Кажа, яму няважна, што будзе ў фантастычнай будучай Беларусі, а важна, што адбываецца тут і цяпер, бо «будучая Беларусь пачынаецца з нас», «вольная краіна пачынаецца з людзей».


Чацвёрты расказаў, што ў эміграцыі першым чынам заняўся арганізацыяй беларускай футбольнай каманды і зарэгістраваў яе ў чэмпіянаце гораду. У камандзе праводзілі апытанні, ці варта публікаваць нешта пра клуб на «экстрэмісцкім» выданні «Трыбуна» – значная частка не захацела. Пра выкарыстанне бел-чырвона-белага сцягу на матчах толькі 25 % адказала «давайце з БЧБ», яшчэ 28 % – «давайце з БЧБ, але не публікаваць фота са сцягам». Высноваў з гэтага ён не агучыў, але згадаў, што яму дзякавалі за ўлік меркавання кожнага.


Пятая падкрэсліла, што свет несправядлівы. Беларускі ў эміграцыі сутыкаюцца з мноствам праблемаў, большых за іх саміх: палітычны крызіс, інфляцыя, беспрацоўе, вайна, гендарная няроўнасць, антыэмігранцкая палітыка… Яна заклікала думаць пра стратэгіі адаптацыі: «біць, бегчы ці замерці». Біць не атрымаецца, бо «мы тут, а тыя, каму мы хацелі б супраціўляцца, там». Бегчы прапануе капіталістычная эканоміка: бяжы за кантэнтам і трэндамі, не звяртай увагу на праблемы. Яна прапанавала іншую стратэгію: ствараць, шукаць рашэнні, падтрымліваць супольнасці і пляцоўкі. Ініцыятывы, якія яна падтрымлівае, не могуць вырашыць палітычны крызіс у Беларусі, але могуць дапамагчы ўразлівым групам рабіцца больш устойлівымі.

,,

Таму яна прапануе тым, хто стварае нейкія прадукты, думаць пра супольнасць і пра тое, што прадукт дае супольнасці, а тым, хто завіс між «бегчы і замерці», шукаць супольнасці, якія падтрымаюць.


Чаго чакаць ад наступных пяці гадоў?


Наступную «пяцігодку» дэмакратычных сілаў абмеркавалі галоўная рэдактарка Belsat Аліна Коўшык, незалежны сацыёлаг Філіп Біканаў, галоўная рэдактарка медыя Plan B Вольга Лойка і палітычны аглядальнік Арцём Шрайбман.


Шрайбман пажартаваў, што ён «ветэран дакладных прагнозаў»: ніхто не ведае, што будзе праз пяць гадоў. У вялікай палітыцы ўсё залежыць ад двух непрадказальных фактараў: жыцця «аднаго ці двух дзядуляў» і вайны. Можна казаць не пра тое, што будзе, а што можа быць. Базавы сцэнар – калі «ўсё замірае». Ён працытаваў экс-прэзідэнта Эстоніі Ленарта Мэры: «Сітуацыя – гаўно, але гэта нашае ўгнаенне на будучыню». Аляксандр Лукашэнка не мае сур’ёзных стымулаў «перагортваць старонку», зніжаць рэпрэсіі і ісці на саступкі Захаду, а Захад не можа прапанаваць нечага новага. Можна спадзявацца хіба на тое, што людзі і медыі, якія засталіся ў Беларусі, «зразумеюць правілы гульні» і тыя нішы для станаўлення новай грамадзянскай супольнасці, якія застаюцца або з’яўляюцца. Гэта будзе фундаментам для зменаў, калі яны стануць магчымымі. А дэмакратычным сілам у эміграцыі варта паглядзець на гэтыя, хай і не самыя прыемныя, формы існавання прота-грамадзянскай супольнасці, не раздаваць ім маральных ацэнак, хоць яны ідуць на кампрамісы і «не лезуць у палітыку». З такіх маральна неадназначных ініцыятываў, лічыць Шрайбман, і выйшаў 2020 год.


Коўшык прапанавала дэвіз: «Будзь рэалістам, жадай немагчымага». Наступныя пяць гадоў, падобна, будуць вельмі сумнымі для Беларусі і бліжэйшай часткі Еўропы, можа пачацца яшчэ большая вайна, таму трэба думаць, як выжыць як нацыя. Камунікацыя – адна з лініяў вайны, якая ідзе; інфармацыйная вайна – не мэм, а рэальнасць. І пакуль беларусы прайграюць інфармацыйную вайну, лічыць Коўшык. Чакаць узбуйнення сектару незалежных медыяў не варта, некаторыя медыі могуць закрыцца, будзе паглыбляцца крызіс сэнсаў, губляцца матывацыя. Дзяржаўная прапаганда будзе ўзмацняць барацьбу за аўдыторыю, ужо пачала актыўней працаваць у TikTok. Для маладога пакалення беларусаў лукашызм можа станавіцца не такім і страшным – нарадзіліся пры Лукашэнку і ўяўляюць сваю будучыню за Лукашэнкам. Вельмі імаверная далейшая фрагментацыя аўдыторыі медыяў: лакальныя будуць разрастацца, у тэматычных нішах будзе будавацца аўдыторыя, якая ім давярае. Захаваецца тэндэнцыя «больш глядзець і менш чытаць», традыцыйнага тэлебачання амаль не стане. Будзе запыт на асабісты досвед і гісторыі звычайных людзей. Разам з тым, беларуская мова – гэта ўжо не толькі мода, а тое, дзякуючы чаму беларусы могуць выжыць як нацыя. Трэба шукаць новыя фарматы, калабарацыі, новых асобаў, якія могуць стаць інфлюенсерамі. 

Аліна Коўшык прымае ўдзел у канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат
Аліна Коўшык прымае ўдзел у канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат

Лойка заклікала размаўляць з беларускімі элітамі. Лукашэнка і Уладзімір Пуцін абяцаюць ім нейкую стабільнасць, але трэба, каб яны разумелі, «чаго хочам мы», і разумелі, што гэта нястрашна. Яна бачыць, што цяпер склаўся ўстойлівы status quo: хтосьці спадзяецца на перамогу Украіны, хтосьці спадзяецца на прыход Расеі ў Беларусь, мала хто чакае Ціханоўскую – але ёсць шырокае жаданне закансерваваць сітуацыю, у якой навучыліся жыць. Расея дае магчымасць някепскага існавання, варыянт прыходу расейскай улады ўжо не пужае эліты, а нават дае нейкую надзею, бо збудаваць стабільнасць на нацыянальнай ідэнтычнасці пакуль не выходзіць. Пытаеш: «А што потым?» Адказваюць: «Кінь дурное». Людзям важна, каб не пачалася вайна ў Беларусі. Задача на пяць гадоў для медыясупольнасці – «зайсці грошы і выжыць». Але выжылі мінулыя пяць гадоў – значыць, быў у тым нейкі вышэйшы сэнс.


Біканаў лічыць, што ўсё не так кепска. Нягледзячы на значныя высілкі дзяржавы супраць дэмакратычных сілаў і «нацыянальна-рамантычнага беларускага праекту», у краіне застаецца вялікая палярызацыя, шмат людзей ніколі не стануць прыхільнікамі Лукашэнкі. Прыхільнікі ўлады хутчэй сітуатыўныя: значная частка беларусаў баіцца вайны і ўспрымае Лукашэнку як таго, хто абараніў ад вайны. Людзі схільныя да рацыяналізацыі і не схільныя ўвесь час жыць пад ціскам. Гэта не значыць, што 90 % за Лукашэнку, але наўрад ці значыць, што варта чакаць паўтарэння «выбуху» 2020 года. Даследаванні пра нацыянальную ідэнтычнасць паказваюць, што Беларусь наўрад ці будзе выглядаць так, як хацелі б дэмакратычныя сілы, але беларусы дакладна не хочуць, каб Беларусь яшчэ больш «зрасейшчывалася». Людзі ў Беларусі не сімпатызуюць Украіне актыўна, але і не «купляюць» ідэю, што Украіну трэба вынішчыць. 

Вольга Лойка падчас канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат
Вольга Лойка падчас канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат

Чаго чакаць ад Расеі да 2030 года? Лойка не чакае ад яе нічога добрага: расейская прапаганда мае значна большыя рэсурсы, чым беларускія незалежныя медыі, а эліты, якія выбралі расейскі шлях, адчуваюць сябе лепш. Шрайбман кажа, што ўсё залежыць ад таго, ці будуць Беларуссю і Расеяй кіраваць Лукашэнка і Пуцін. Пакуль пашыраецца культурна-інфармацыйны ўплыў Расеі на Беларусь, выбар між еўрапейскай і расейскай дарогай для многіх знік, бо Расея здаецца адзіным магчымым вектарам. Біканаў адзначыў цікавае стаўленне беларусаў да расейцаў: малая частка адкрыта іх не любіць, большая частка ставіцца прыязна, як да «нашых братоў, але нейкіх сапсаваных, трошкі не такіх». 


Што будзе з дыяспарай? Лойка лічыць, што ад беларускай дыяспары цягам пяці гадоў будзе заставацца ўсё менш: будзе станавіцца больш «польскай», «літоўскай» ці «грузінскай». Напрыклад, беларускі бізнес у Польшчы ўсё больш адчувае сябе польскім бізнесам. Біканаў не пагадзіўся: у той жа Варшаве з’яўляецца больш беларускіх кропак на мапе. Зашмат людзей выехала, каб дыяспара расчынілася ў краінах эміграцыі. Коўшык прагназуе, што для расчынення дыяспары трэба як мінімум два пакаленні, а пакуль жа эмігранты адчуваюць сябе найперш беларусамі. Заклікае памятаць, што «дыяспара сама сябе не створыць». Найбольш яе хвалюе тэма адсутнасці беларускіх школаў у эміграцыі, бо гэта патрэбнае для захавання ідэнтычнасці.


Ці паўторыцца цыкл пратэстаў, рэпрэсіяў і новых пратэстаў, як было пасля 2006 ці 2010 гадоў? Магчымсць новых пратэстаў залежыць ад таго, ці ёсць для іх «кісларод» і ці ёсць добрае кіраванне, адзначыў Шрайбман.

Арцём Шрайбман падчас канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат
Арцём Шрайбман падчас канферэнцыі «Reshape». Варшава, Польшча. 15 чэрвеня 2025 года. Фота: Белсат

Што калі прыляціць «чорны лебедзь» – непрадказальная падзея з глабальнымі наступствамі? У Драздах, кажа Лойка, нічога не будуць рабіць: там чакаюць, што «патэлефануюць з Крамлю», і хіба хочуць быць тым, хто першым здыме слухаўку. Рэакцыю беларускага грамадства прадказаць цяжка, кажа Шрайбман: яно будзе рэагаваць на рэакцыю ўладаў Беларусі, якія глядзяць на Маскву. 


Што тады дае аптымізм? Шрайбман нагадаў, што беларускі народ выжыў, нягледзячы на ўсё тое, што адбывалася з ім у апошнія 150 гадоў, а цяпер выклікі не такія страшныя – і пра цяперашні час у падручніках гісторыі будуць пісаць як пра час абуджэння Беларусі. Лойка пагадзілася: перажывалі горшае, унутры краіны штосьці прарастае, зелянее і пачынае квітнець. Біканаў чэрпае аптымізм з таго, як дыяспара «становіцца на ногі», а ў Беларусі незалежнасць застаецца каштоўнасцю, расейская прапаганда не прыжываецца. Коўшык атрымала аптымізм з нядаўняга паста ўкраінкі ў Facebook-суполцы «Беларусы ў Варшаве», якая шукала мужа-беларуса. Яна хоча, каб беларусы бачылі сябе так, як бачыць іх тая ўкраінка, і захоўвалі да сябе стаўленне як да надзейных, салідарных, здольных камунікаваць і падтрымліваць адно аднаго.


Алесь Наваборскі belsat.eu  

больш па гэтай тэме

Глядзіце больш
Item 1 of 4

апошнія

Item 1 of 10