Дзяржаўная рыторыка пра «сытую і стабільную краіну» сутыкаецца з новаю штодзённасцю: напалову пустымі паліцамі, шалёнымі цэнамі і страхам перад тым, што ляжыць у талерцы.
Улады з радасцю рапартуюць: беларусы сталі есці больш гародніны, садавіны, мяса і малака. Паводле Менскага гарадскога статыстычнага ўпраўлення, у 2024 годзе сярэдні мянчук спажыў на 2,4 % больш гародніны і бахчавых культураў, чымся ў 2023-м. Нібыта ў сярэднім кожны жыхар сталіцы летась спажыў больш за 100 кг агародніны і каля 60 кг садавіны. Паведамляюць і пра рост калорыяў, і пра тое, што беларусы цяпер ядуць менш хлеба і больш мяса.
Аднак гэтыя лічбы не супадаюць з рэальнымі ўражаннямі пакупнікоў. Людзі ў крамах фіксуюць адсутнасць элементарных прадуктаў – няма гуркоў, бульбы, няма нават капусты, а памідоры даражэйшыя за лімоны: у некаторых крамах – да 39 рублёў за кілаграм. Беларусы здымаюць TikTok з пустымі паліцамі, шалёнымі цэнамі і пытаннем у вачах «А дзе ўсё гэта ўзяць?», а калі знойдуць – «Дзе на гэта ўзяць грошай?».
«Глядзіш на кошт – і згадваеш адразу той анекдот пра залатыя яйкі, – каментуе спадарыня Марына з Воршы. – Злавіла сябе на думцы, што ўжо нават у прадуктовую краму як у музей заходзіць пачала. Бо калі востры перац за 66 рублёў, а часнык – за 16, то не хочацца ўжо нічога. Дарэчы, гісторыя пра тое, што беларусы ядуць «менш хлеба», – гэта не выбар, а вымушаная эканомія. Пры гэтым глядзіш увечары навіны – а ў нас, аказваецца, жыццё – маліна, усяго хапае. Нейкая паралельная рэчаіснасць».
«Купляйце беларускае» ўжо не працуе
На фоне гэтай спажывецкай ілюзіі пачынае ламацца нават старая мантра дзяржаўнай прапаганды «Купляйце беларускае». Бо ўсё часцей беларускае робіцца праблемай, а не ратаваннем.
У прадуктах з айчынных заводаў знаходзяць тое, чаго лепш бы не знаходзілі. Паводле Мінсельгасу РФ, у рыбнай беларускай прадукцыі «Фішмэн Паўэр» знайшлі кішачную палачку, у птушкапрадуктах «Сервалюкс-Агра» і «Смалявічы-Бройлер» – лістэрыі і дытранітракарбанілід, у прадуктовым прэміксе «Экамол-Агра» – сальманелу, у варанай каўбасе «Велес-Міт» – бензілапеніцылін і метабаліты фурацыліна, у прадукцыі «Баранцава» і філіялу «Птушкаферма», агракамбінату «Колас» – забароненыя мікраарганізмы.
Усё гэта – вынікі афіцыйных правяранняў, праз якія пяць беларускіх вытворцаў ужо трапілі пад узмоцнены кантроль у межах Мытнага саюзу.
І калі раней беларускае было сінонімам «свайго» і «надзейнага», то цяпер усё часцей у галаве ўсплывае іншае – «небяспечнае», «падазронае», «няякаснае». Таму народны слоган змяняецца: замест «Купляйце беларускае» прыходзяць новыя і больш актуальныя – спачатку «Адшукайце беларускае», а потым «Правярайце беларускае».
«Ці то палітыка стабільнасці дала трэшчыну, ці то паліцы, але давер да сістэмы харчавання ў людзей вельмі аслаб, – выказаўся пенсіянер з Менску. – Калі дзяржава сапраўды хоча абараніць людзей, то трэба пхаць ім не лічбы ў табліцах, а нармальныя лічбы на цэнніках і якасць у пачках. І дайце ўжо нармальнай садавіны! Аграрная ж краіна!»
Нагадаем: яшчэ ў канцы 2024-га гародніна ў Беларусі падаражэла на 18,9 % у параўнанні з лістападам таго ж года, садавіна – на 3,9 %. У адказ на рост цэнаў улады ўвялі максімальна дапушчальныя раздробныя цэны на шэраг прадуктаў, у тым ліку бульбу, капусту, моркву, цыбулю і яблыкі. Але ўжо ў студзені – сакавіку 2025 года ў некаторых крамах не аказалася нават беларускай бульбы, а цэны на некаторую садавіну перавышалі цэны на ананасы.
Аналіз паказвае, што праблемы з наяўнасцю прадуктаў і ростам цэнаў звязаны з некалькімі фактарамі. Па-першае, фермеры скарацілі аб'ёмы вытворчасці праз нявыгадныя ўмовы і нізкія закупачныя цэны. Па-другое, стабілізацыйныя фонды, якія павінны былі забяспечыць наяўнасць прадуктаў у міжсезонне, не спрацавалі належным чынам.
Чаго чакаць
Пакупнікі спадзяюцца на паляпшэнне сітуацыі з паступленнем новага ўраджаю. Аднак змены ў сістэме рэгулявання цэнаў, што ўступяць у моц з 1 траўня 2025 года, могуць паўплываць на даступнасць прадуктаў. Улады плануюць адмовіцца ад фіксаваных цэнаў на некаторую гародніну, што можа прывесці да іх далейшага росту.
2 красавіка падпісалі пастанову № 713 (6), якая прадугледжвае карэкцыю сістэмы рэгулявання цэнаў. Змяненні закранулі як вытворцаў, так і гандлёвыя арганізацыі. Асноўная мэта зменаў – павысіць фінансавую ўстойлівасць айчынных вытворцаў і скасаваць адміністрацыйныя бар’еры пры ўзгадненні цэнаў.
«Гэта абумоўленае тым, што ў траўні на паліцы паступіць гародніна новага ўраджаю, ранняя прадукцыя. Каб рэгуляванне не стрымлівала зʼяўлення такой прадукцыі ў гандлі, і былі ўнесеныя адпаведныя змяненні. Такая гародніна часта даражэйшая – у тым ліку праз выдаткі на вытворчасць», – растлумачыў намеснік міністра антыманапольнага рэгулявання і гандлю Іван Вежнавец.
Паводле пастановы № 713 (6), да 1 траўня 2025 года для насельніцтва захоўваецца цэнавая даступнасць на бульбу, цыбулю, буракі, моркву, капусту і яблыкі. Да гэтай даты будуць дзеяць максімальныя гранічныя раздробныя цэны, пасля чаго ў крамах пачнуць дзеяць гранічныя гандлёвыя надбаўкі.
Надзея Вольная belsat.eu
