Сёння, 12 красавіка, увесь свет адзначае Дзень касманаўтыкі – свята мужнасці, навуковай думкі і вечнай мары пра зоркі. Роўна 64 гады таму савецкі касманаўт Юрый Гагарын упершыню пакінуў межы Зямлі. Пра будучыню, якая становіцца сучаснасцю, мы пагутарылі з незалежным экспертам у пытаннях касмічнай дзейнасці, былым дарадцам кіраўніка Дзяржаўнага касмічнага агенцтва Украіны Андрэем Калеснікам.
– З тых часоў, як людзі ступілі на Месяц, запусцілі тысячы спадарожнікаў і ўжо плануюць асваенне Марсу, Беларусь таксама не засталася ўбаку: у 2024 годзе ў космас у кароткі турыстычны палёт адправілася першая беларуска – Марына Васілеўская. Хоць яе палёт быў камерцыйным, улады аператыўна прадставілі яго як палітычны жэст, маўляў, Беларусь – касмічная дзяржава. Сёння, калі свет сур'ёзна рыхтуецца да вяртання на Месяц, а кампаніі накшталт «SpaceX» і «Blue Origin» ужо распрацоўваюць турызм на арбіту і экспедыцыі на Марс, Дзень касманаўтыкі гучыць асабліва. Як вы лічыце, ці можна назваць Беларусь, як яе кажуць нашыя чыноўнікі, касмічнай дзяржавай?
– Мне падаецца, трэба паглядзець з фармальнага пункту гледжання. А яно такое, што ў 2013 годзе Беларусь прынятая ў Камітэт ААН у пытаннях космасу. Краіна ёсць сябрам гэтага камітэту і такім чынам удзельнічае ўва ўсіх яго мерапрыемствах. Гэта паседжанні навукова-тэхнічнага падкамітэту, юрыдычнага падкамітэту і паседжанне агульнага камітэту ААН у пытаннях космасу, даследавання космасу з мірнай мэтай.
Далей можна перайсці да класічнага вызначэння, што такое касмічная дзейнасць, і такім чынам таксама паспрабаваць адказаць на гэтае пытанне.
Калі браць менавіта такі падыход, то мы можам бачыць тры асноўныя віды дзейнасці, якія лічацца касмічнымі. Гэта перш за ўсё навуковыя даследаванні, вывучэнне Сусвету, астрафізічныя даследаванні, даследаванне ўплыву мікрагравітацыі на жывыя арганізмы. І іншыя навуковыя даследаванні, якія датычаць нашай галактыкі, нябесных целаў, гісторыі далейшага развіцця нашай Сонечнай сістэмы, планетарная навука. Усё гэта адносіцца да навуковых даследаванняў касмічнага напрамку. Калі дзяржава такія даследаванні праводзіць, гэта значыць, што яна займаецца касмічнай дзейнасцю.
Другі напрамак, які можа адносіцца да касмічнай дзейнасці, – гэта праектаванне, стварэнне, тэставанне, запуск касмічных апаратаў, якія могуць лётаць у далёкім космасе або вакол Зямлі. Такім чынам, дзяржава, якая гэта робіць, таксама можа залічвацца да тых, што займаюцца касмічнай дзейнасцю.
І трэці напрамак – гэта выкарыстанне касмічнай прасторы. Яна можа выкарыстоўвацца з мірнымі або вайсковымі мэтамі і перш за ўсё для таго, каб гэтае выкарыстанне прыносіла карысць людзям на Зямлі.
Гаворка ідзе пра спадарожнікавую сувязь, пра назіранні Зямлі з космасу ў інтарэсах розных карыстальнікаў, а таксама пра касмічную навігацыю. Гэта значыць дзяржаву, якая беспасярэдне ўдзельнічае ў гэтых сэрвісах не як карыстальнік, а як арганізатар гэтых сэрвісаў, таксама можна аднесці да дзяржаваў, што займаюцца касмічнай дзейнасцю. Наяўнасць, напрыклад, касманаўта або астранаўта, які наведваў касмічную станцыю ці проста лётаў у касмічную прастору ў выглядзе турыста або ў выглядзе незалежнага даследніка.
Гэтыя касманаўты і астранаўты фактычна кажуць пра свае дасягненні. Вядома ж, гэта дасягненні дзяржавы, якой удалося дамовіцца пра тое, што адправілі іх прадстаўніка ў космас.
– Марына Васілеўская – першая беларуская жанчына ў космасе. Гэта турыстычны палёт або паўнавартасная касмічная (палітычная) місія?
– У гэтым выпадку мяне заўсёды абурала, што, напрыклад, чалавека, які ляціць у космас, раптам называюць удзельнікам касмічнага палёту, прысвойваюць яму званне касманаўта або астранаўта, калі ён прайшоў спецыяльную падрыхтоўку, як было і з прадстаўніцай Беларусі Марынай Васілеўскай.
Але гэта ўсё залежыць ад дзяржавы, і ў гэтым выпадку трэба сказаць, што гэта была экспедыцыя наведвання, а не навукова-тэхнічная. Гэта быў турыстычны візіт прадстаўніцы Беларусі на Міжнародную касмічную станцыю.
Калі б падчас гэтага наведвання праходзіла нейкая навуковая праграма, выконваліся нейкія эксперыменты, быў выхад у адкрыты космас, тады можна было б казаць пра тое, што гэта сапраўдная працоўная дзейнасць у космасе. А калі прывозяць чалавека на касмічную станцыю на тыдзень, каб чалавек мог адчуць бязважкасць, то гэта больш падобна да турызму, чым да сапраўднага навукова-тэхнічнага подзвігу ў вывучэнні космасу, у развіцці касмічных навук.
– Што цяпер адбываецца ў сусветнай касманаўтыцы? Асваенне Месяцу і Марсу – наколькі рэалістычныя гэтыя праекты?
– Кітай мае сваю пілатаваную касмічную станцыю, Індыя плануе пасля 2030-х мець сваю, Расея ўжо шмат гадоў пагражае, што вось-вось запусціць сваю арбітальную станцыю і плясне люкам на Міжнародны космас. Міжнародныя касмічныя станцыі сыдуць раней часу і такім чынам правакуюць больш ранняе заканчэнне эксплуатацыі. Амерыканцы маюць намер, каб да 2030 года, да моманту заканчэння эксплуатацыі МКС, у іх ужо былі на арбіце прыватныя касмічныя станцыі, якія падхапілі б гэтую працу і аказвалі паслугі ў тым ліку і дзяржаўным агенцтвам тыпу NASA.
Што тычыцца даследавання далёкага космасу, а Месяц лічыцца далёкім космасам, то аднаўленне палётаў на яго, вяртанне чалавецтва на Месяц, вядома ж, задача даволі грандыёзная. Пакуль яна сутыкаецца са шматлікімі тэхнічнымі цяжкасцямі.
Раней было некалькі ўдала пілатаваных амерыканскіх экспедыцыяў на Месяц – гэта была палітычная задача, цяпер яе разглядаюць перш за ўсё з пункту гледжання навукова-тэхнічнага, з пункту гледжання замацавання чалавецтва ўжо на Месяцы, стварэння сталых базаў. І фактычна пачатак адпрацоўвання тэхналогіяў для далейшай экспансіі ў космасе. Гэта перш за ўсё Марс, які цяпер шмат каго цікавіць, бо планета досыць цікавая і можа быць фактычна запасным фортам чалавецтва на той выпадак, калі нешта здарыцца з Зямлёй.
Усе гэтыя праекты маюць на сённяшні дзень ужо фундаментальную базу тэхналогіяў. Ёсць і тыя, якія яшчэ не распрацаваныя, але ўжо падыходзяць да гэтай распрацоўкі.
,,І калі, скажам, вяртанне на Месяц усё ж такі будзе да 2030 года, то магчыма, што Марс зведае на сабе чалавечую нагу дзесьці ўжо ў 2040-х.
Зразумела, што спачатку гэта будуць беспілотныя місіі касмічных караблёў, якія будуць эксперыментальнымі. Потым ужо ў 2040-х адпрацуюцца тэхналогіі, і, магчыма, мы будзем сведкамі таго, што чалавецтва ўсё ж такі таксама зможа адправіць сябе туды і паказаць, што яно можа быць не толькі на Зямлі, але і на Марсе.
Што тычыцца аўтаматычных касмічных станцыяў, распрацоўваюцца вялікія праграмы і ў амерыканцаў, і ў еўрапейцаў, і ў кітайцаў, і ў індыйцаў, перш за ўсё для вывучэння планетаў Сонечнай сістэмы, не толькі ўнутраных планетаў тыпу Венеры, але і вонкавых планетаў. Асабліва цікавыя Уран, Няптун. Ёсць што вывучаць, ёсць цікавыя спадарожнікі Юпітэру, Сатурну, якія могуць утрымліваць падлёдныя акіяны і быць крыніцамі зараджэння жыцця менавіта на гэтых спадарожніках.
Я мяркую, што нас усё ж такі чакае вельмі цікавая касмічная будучыня, можа быць, нават з нечаканымі адкрыццямі, бо тое, што мы на сённяшні дзень ведаем, абмяжоўваецца толькі тым узроўнем навукі і тэхнікі, які ёсць на сённяшні дзень. Новыя тэхналогіі могуць нам адкрыць абсалютна нечаканыя рэчы, якія будуць не толькі хваляваць чалавецтва, а могуць нават змяніць яго. Таксама зменяцца ўяўленні пра тое, наколькі мы сёння самотныя ў Сусвеце.
Павел Алейнікаў / МВ belsat.eu
