У 2022 годзе чацвёра маладых беларусаў стварылі ў Вільні відэапрадакшан «Sort of cinema», а ў чэрвені 2025-га пачнуць здымаць чарговы кароткі метр. Гэта будзе кранальная гісторыя ўзаемінаў маладога чалавека і ягонага дзеда, які пакутуе на дэменцыю. Сцэнар ужо напісаны: Менск, кастрычнік 2022-га, галоўнаму герою ўручаюць павестку ў ваенкамат… Магчыма, ролю дзеда выканае Аляксандр Ждановіч (Маляваныч). Але «часткаю мары» стваральнікаў стужкі можа стацца кожны з нас – збор на платформе «Gronka» працягнецца яшчэ некалькі дзён. Пра мары, драмы і гарызонты беларускага кіно размаўляем са стваральніцай і рэжысёркаю праекту «Sort of cinema» Лізаю Чэрнік.
«Белсат»: – У Варшаве – халодны травень і за вокнамі імжыць. Якая атмасфера запануе ў фільме, які вы збіраецеся зняць за 6 тыдняў? Ці прыступілі ўжо да здымкаў?
Ліза Чэрнік: – Здымкі плануем пачаць у чэрвені. Збіраем грошы і займаемся перадпрадакшанам. Але сцэнар ужо напісаны, і мы яго рассылаем людзям, каб атрымаць фідбэк. У Вільні, дарэчы, таксама зусім не травеньскае надвор'е. Але, паводле сцэнара, дзеянне фільму адбываецца ў Беларусі ў кастрычніку – у час восеньскага прызыву ў армію. І, ведаеш, паводле атмасферы гэта будзе вельмі цёплы і ўтульны фільм. Будзем здымаць яго ў адной лакацыі. У тым ліку і для таго, каб перадаць тое пачуццё, калі ты зачынены ў замкнёнай прасторы і мусіш прыняць рашэнне, пакінуць гэтую прастору ці не...
«Гарызонт». Я ганаруся гэтаю назваю»
– Будзеце здымаць у адным месцы, але ж не адным кадрам? Пасля гучнага тэлесерыялу Стывэна Грэяма «Adolescence» робіцца модна рабіць усё адным дублем…
– Калі б мы здымалі адным кадрам, наш бюджэт павялічыўся б утрая (смяецца). Гэта вельмі цяжка, для гэтага спатрэбілася б велізарная лакацыя і тэхнічна моцна ўзброеная каманда. А мы ўсе ж – інды-кіно. Таму пакуль не. Але асабіста я ў захапленні ад таго, што зрабіў Грэям. Эфект прысутнасці – проста ўаў! І, вядома, я штосьці падчапіла з ягонага серыялу для нашага кіно.
– А назву прыдумалі ўжо?
– Працоўная назва фільму – «Гарызонт». Галоўныя героі – дзед, які пакутуе на дэменцыю, і ягоны ўнук. Дык вось: дзед большую частку жыцця адпрацаваў інжынерам на менскім «Гарызонце», і ў яго гіперфіксацыя на тэлевізары: штосьці трэба адрамантаваць, паправіць, і гэтак далей.
– «Гарызонт» мае шмат сэнсаў. Гэта яшчэ і далягляд, будучыня…
– Так-так, і таму я трошачкі ганаруся гэтаю назваю. Мне яна вельмі падабаецца.
– 2022 год, Менск, ва Украіне ідзе вайна, а хлопец, адзін з галоўных герояў, атрымлівае павестку ў войска (вакол чуткі, што беларусаў таксама могуць кінуць на фронт) і стаіць перад дылемаю: уцячы ці застацца з блізкім чалавекам, які патрабуе ягонай апекі… Што рабіць? Далей не спойлерым. У якім жанры паспрабуеце апавесці гэтую гісторыю?
– Хачу зрабіць акцэнт не на палітычнай сітуацыі і не на экшане. Акцэнт будзе на ўзаемінах герояў. Уяўляю гэта ўтульнаю драмаю пра чалавечыя стасункі і прыняцце рашэння. Усё, што мы апісваем у сінопсісе, – толькі абставіны. Галоўная ўвага будзе скіраваная на прыняцце рашэння і на прыняцце, з другога боку, сябе як новага чалавека, асоба якога змяняецца пад уплывам хваробы. Гэта будзе драма.
Калаж. «Гэта проста нейкая неймаверная метафара!»
– Бярэш для свайго кароткага метра тэму, якую да цябе шмат хто ўжо распрацоўваў. «Любоў» Міхаэля Ганэке, «Бацька» Флёр'яна Зэлера з Энтані Гопкінзам у галоўнай ролі ці «Айрыс» Рычарда Эра з Кейт Ўінслет і Джудзі Дэнч і гэтак далей. Паспрабуеце сказаць нешта новае?
– О, я на ўсіх гэтых фільмах рыдала неймаверна. Бо гэтая тэма для мяне асабістая. Мой дзед хварэў на дэменцыю. Гэта, з аднаго боку, было вельмі драматычна, а з другога – стварала шмат смешных гісторыяў. Яму было за 80, калі ён знайшоў у газеце аб'яву аб працы, надзеў парадны касцюм і, калі бабуля была ў душы, сышоў з дому. Мая мама шукала яго па ўсім раёне, брат шукаў. Знайшлі на школьным стадыёне – дзед сядзеў на лавачцы і чакаў чалавека, які будзе браць у яго інтэрвʼю на працу. Яшчэ была гісторыя пасля трэцяга інфаркту: дзед пачаў рабіць калажы. Мама вяртаецца дадому і бачыць: ён выразаў людзей са старых фотаздымкаў і прыклеіў іх да новых. Маю маці і сваіх унукаў склеіў так, што яны аднаго веку. Вельмі ганарыўся гэтым. А ўся сямʼя троху злавалася, бо гэта была сямейная фатаграфія ў адным асобніку.
– Такі калаж – як увасабленне гэтай хваробы: усе часы ў адной прасторы…
– Так, гэта проста нейкая неймаверная метафара! Ён мог апавядаць у дэталях пра вайну, хоць тады яму было толькі 5 гадоў, і не помніць пры гэтым майго імя…
– Драма, але з цёплай усмешкай. Такі будзе фільм?
,,– Дакладна так, бо наш герой – весялун з натуры, ён не прызнае сваёй хваробы. Ён, я б сказала, у жорсткім пазітыве: расказвае анекдоты, шмат разоў, па коле, гісторыі. Вельмі харызматычны. І ў кантрасце да яго – унук. Ён у паніцы ад таго, што адбываецца. Ён не тлумачыць дзеду, чаму, як і што здарылася. Унук у шоку – дзед вясёлы.
1000 еўраў. «Ёсць шанец, што дзеда сыграе Маляваныч»
– Хто сыграе галоўных герояў? Гэта будуць прафесійныя акторы?
– Ролю ўнука выканае Аляксей, які граў у фільме «ІІ» («Два») Улады Сяньковай [Аляксей Вайніловіч. – Заўвага рэд.]. Наконт дзеда мы якраз вядзём перамовы. Ёсць шанец, што дзеда сыграе Маляваныч [актор Аляксандр Ждановіч. – Заўвага рэд.]. Але пакуль невядома. Калі да твайго пытання, то так, гэта будуць прафесійныя акторы. У нас ёсць яшчэ тры маленькі ролі – вядоўца навінаў, суседка і чалавек, які прыносіць павестку ў войска. Хто сыграе, пакуль не ведаем. Шукаем актораў.
– Гэта значыць, што, калі б я вам перавёў зараз 1000 еўраў праз «Гронку», вы б мяне запрасілі сыграць чалавека, які прыносіць павестку?..
– (Смяецца). Калі шчыра, мы рабілі такі лот больш для жарту, бо разумелі, што, калі чалавек данаціць 1000 еўраў, яму нічога ад нас ужо не трэба. Але калі б раптам сказаў, што хоча мільгануць у фільме, мы б што-небудзь прыдумалі. Бо мы ж абяцалі!
Фестывалі. «Мяне вельмі натхніла стужка Юры Сямашкі»
– Ліза, ты хросная маці «Sort of cinema». Апавядзі троху, як зʼявілася ідэя стварыць відэапрадакшан і як удалося сабраць каманду.
– Некалькі гадоў таму я эмігравала ў Вільню, апынулася тут адна і пачала шукаць камʼюніці, каб жыць, працаваць і ствараць штосьці цікавае. Зрабіла ў межах студэнцкага праекту [у 2020 годзе Ліза вучылася ў ЕГУ. – Заўвага рэд.] невялічкае медыя пра культуру, набрала каманду, якая была гатовая працаваць бясплатна. У нейкі момант мы вырашылі, што ў нас павінна быць відэарубрыка пра шлях і творчасць маладых беларусаў. Пачалі рабіць і зразумелі, што гэта нашмат цікавей, чым рабіць часопіс. З часткаю каманды перафарматаваліся ў прадакшан. Ну і потым застаўся такі кор з чатырох чалавек, якім мы і працягваем працаваць. Зразумела, што ў кожных здымках задзеяна больш людзей, але ўласна SOC – гэта 4 чалавекі: мантажыстка Сеня Лукашэня, аператар Аляксей Шкурны, дызайнерка Света і я, Ліза Чэрнік, рэжысёр.
– Што ўжо зрабілі?
– Можна паглядзець на нашым сайце, там кавалкі фільмаў і нашых працаў. Збольшага здымалі ўсякія інтерв'юшкі, шоу, кліпы і НДА-праекты. Але знялі і некалькі кароткіх метраў – у межах фестывалю, дзе трэба было зняць за 48 ці 72 гадзіны. Гэтыя працы ёсць, але плануем іх адправіць на фестывалі, таму публікуем толькі тызэры. Тое ж будзе і з «Гарызонтам»: першы год дакладна не зможам апублікаваць у сацсетках, але плануем рабіць адкрытыя паказы, выстаўляць трэйлеры. Мэта – паказаць фільм на еўрапейскіх кінафестывалях. Таму і сцэнар мы троху адаптавалі, разжаваўшы крыху больш некаторыя моманты, напрыклад, кантэкст беларускага войска.
Нас вельмі цікавіць еўрапейскі глядач. Мяне вельмі натхніла стужка Юры Сямашкі [«Лебядзіная песня Фёдара Озерава». – Заўвага рэд.], якая трапіла на «Берлінале». Навіну пра гэта я пабачыла адначасова з інфармацыяй пра смерць Дэйвіда Лінча. Гляджу, такая, на гэтыя дзве навіны і думаю: гэта нейкі знак. Я не знаёмая з Юрам, але адразу пабегла пісаць яму, што ганаруся і што гэта вялікі крок беларускага кіно.
– Разумею цябе, але мяне крыху ўсё ж збянтэжыла, што на сваім сайце, адказваючы на пытанне «навошта фільм», вы пішаце: «Хочам адправіць фільм на еўрапейскі фестываль». Мне здаецца, калі мэта, скажам, пісьменніка, які пачынае пісаць раман, – узяць Букераўскую прэмію, то ў выніку атрымліваецца, у найлепшым выпадку, сярэдненькі такі твор… Ці не блытаем мы мэты?
– Так, я добра разумею, пра што ты. І тое, што мы пішам на сайце, – гэта больш маркетынгавы прыём, каб паказаць, што мы не на каленцы здымаем самі для сябе. Каб паказаць нашыя амбіцыі. Але я вельмі разумею пытанне. Я на яго сабе ў першыя секунды адказала, калі пісалі гэты тэкст: гэта не мая асабістая мэта. Не дзеля таго я працую і трачу свой час, рэсурсы і сілы, каб пасядзець недзе на фестывалі. Яўна не для таго. Мая асабістая мэта – здымаць якаснае класнае кіно, ганарыцца ім і кайфаваць ад яго. Паказаць, як маладыя беларусы бачаць і адчуваюць гэты свет. Зняць добры фільм, які я палюблю. І гэта не проста мая мэта – гэта мая мара.
А ўжо адно з заданняў – адправіць яго на фестываль. Таксама важны пункт, бо многія здымаюць кіно ў стол. Мы, маўляў, знялі, але не верым, што кагосьці гэта можа зацікавіць, бо хто мы такія – маленькія беларусікі, якіх ніхто не ведае. Я так не хачу! Я хачу, каб тое, што мы робім, пабачылі людзі. Каб даведаліся, што мы можам зрабіць стыльна і з сэнсам пра тое, як жывуць людзі ў нашай краіне, пра тое, што нас турбуе і бянтэжыць, як мы гэта ўспрымаем. І мы вартыя таго, каб пра нас даведаліся! Чаму не?
Збор. Як стацца часткаю мары
– Абсалютна. І каб паказаць яшчэ, наколькі цяжка бывае рабіць выбар…
– Так. Я хачу захаваць настрой гэтага кіно не толькі ў нейкім драматычным, лірычным ці песімістычным плане, але паказаць, што жыццё працягваецца. Людзі прачынаюцца, снедаюць, цешацца з чагосьці, глядзяць тэлевізар і нешта робяць. Мне не хочацца даваць толькі эмігранцкі погляд на тое, што адбываецца ў Беларусі, калі падаецца, што ўсе там напалоханыя, усе румзаюць і вакол усё спынілася. Так, драматычная, складаная частка прыняцця рашэння будзе прысутнічаць, але адначасова будзе і фокус на побытавых радасцях жыцця. Вось пра гэта.
– Пра тое, што ў нас ёсць гарызонт – нікуды ён не дзеўся.
– Менавіта. І галоўны герой шукае яго. Не ведае пакуль, дзе ён. Гэта балюча. Але трэба нешта рабіць. Нічога не рабіць – нельга.
– І мастацтва падказвае часам, дзе шукаць гэты гарызонт. Бо кіно – гэта магія?
– Гэта несусветная магія! Я нібыта ўсярэдзіне гэтых працэсаў, але калі ўсё гэта адбываецца, яно дасюль застаецца для мяне вялікаю загадкаю.
– На «Гронцы» вы сабралі ўжо больш за 3750 еўраў. Яшчэ ёсць некалькі дзён, каб кожны мог стаць «часткаю вашай мары».
– Так, засталося сабраць яшчэ крыху. Але мы вельмі-вельмі хутка сабралі першую частку. Я была ўражаная, як заляцеў наш збор. У першага відэа, які анансаваў праект, ужо, пэўна, больш за 330 тысяч праглядаў. Мы такога не чакалі! Думалі, ну каму цікавае беларускае кіно – нам чацвярым і нашым мамам. Але ж не, аказваецца! Таму гэта была вельмі прыемна. Было б здорава, вядома, каб мы знайшлі і наладзілі партнёрства з якім-небудзь бізнесам на эміграцыі. Калі хтосьці адкрыты для таго, каб нас падтрымаць і гатовы да супрацы з намі, мы б з радасцю працавалі разам.
– Спадзяёмся, гэта таксама на гарызонце. Дзякуй табе, чакаем кіно.
Зміцер Міраш belsat.eu
