Ці ёсць месца гумару ў цяжкі час? Ці жартуюць за кратамі і на вайне? Якія жарты дапамагаюць перажыць самыя страшныя падзеі, а якія – шкодзяць? І чаму мужчынаў-комікаў больш, як жанчын? З нагоды Сусветнага дня смеху разважаем над гэтымі пытаннямі з псіхолагам Наталляю Скібскаю.
«Калі мы добра пасмяяліся, мы адчуваем, што адпачылі»
– За апошнія гады, калі з аднаго боку – рэпрэсіі ў Беларусі, з другога – вайна ва Украіне, часта можна пачуць, што цяпер не час для весялосці, забаваў, канцэртаў. А ці ёсць месца гумару ўва ўсім гэтым?
– Ёсць і абавязкова павінна быць. Бо што такое фізіялогія гумару і смеху ды чаму гэта карысна? Фізіялогія смеху вельмі падобная да фізіялогіі плачу. Калі мы смяёмся і калі плачам, у нас задзеяныя тыя сама цягліцы. Вы, напэўна, самі заўважалі, што часам, калі хочацца плакаць, пачынаеш смяяцца ці наадварот. Ці смех да слёзаў. Гэта вельмі блізкія працэсы. Яшчэ іх яднае тое, што гэта рэакцыя, якая выклікае разняволенне. Калі мы добра пасмяяліся, то адчуваем, што адпачылі, знялі напружанне. Таму смех – гэта вельмі добра, і ў пэўным сэнсе ён нас ратуе, бо дапамагае здымаць напружанне.
У такі час, як цяпер, калі шмат няўпэўненасці, калі невядома, што будзе далей, мы ўвесь час напружваемся і забываем, што, дыхаючы, нам трэба не толькі ўдыхаць, але і выдыхаць. А калі заўсёды ходзім напружаныя, гэта канчаецца хваробамі. Таму важна знаходзіць спосабы разнявольвацца. Гумар тут можа вельмі дапамагчы. І трэба памятаць: калі мы жартуем і смяёмся, гэта не пра тое, што мы пра ўсё забыліся і не звяртаем увагі. Не. Такім чынам мы сябе зберагаем, каб у нас былі сілы далей жыць і працягваць барацьбу. Падыход «мы не жартуем, не вяселімся, а мэтанакіравана змагаемся супраць рэжыму» канчаецца тым, што чалавек хутка выгарае і адыходзіць ад барацьбы ці хварэе. Таму вельмі важна знаходзіць спосабы расслабіцца.
«Гумар – як клапан у кававарцы»
– Ці жартуюць людзі ў турме і на вайне? Магчыма, у такога гумару ёсць нейкія асаблівасці?
– Натуральна, жартуюць. Там таксама ёсць жыццё, і трэба здымаць напружанне, таму ёсць і гумар.
Тут трэба згадаць, што такое гумар з пункту гледжання псіхалогіі. Гэта далёка не радасць, хоць і яна бывае нагодаю для смеху. Жарты і гумар – гэта рэдукаваная сацыяльна прымальная форма агрэсіі. Калі мы знаходзім спосаб, як праявіць сваю злосць у лёгкай форме, якая не забівае, не абражае. Добры жарт – гэта калі і агрэсіўна, і не балюча.
Гумар – гэта як клапан у гейзернай кававарцы. Калі ціск завялікі, ён можа разарваць кававарку, таму ёсць клапан, які бароніць ад гэтага – праз яго можна зменшыць ціск. Гэтак і гумар – гэта сродак спусціць лішнюю агрэсію. Гэта, напрыклад, палітычныя анекдоты, стэндап. Бо куды нам усё гэта выплюхнуць? Гэта агрэсія, якая мае зразумелы вызначаны кірунак, адрасаваная ўсім, хто чыніў рэпрэсіі ў Беларусі.
Гумар выконвае функцыю дээскалацыі канфлікту. Калі мы будзем жыць паводле прынцыпу «вока за вока, зуб за зуб», у нас будзе свет бяззубых і бязвокіх. Каб была дээскалацыя канфлікту, трэба абавязкова адказваць, але ў крыху меншай ступені.
Напрыклад, калі нашыя комікі жартуюць з беларускай міліцыі, яны праяўляюць агрэсію, паказваюць сваю нязгоду, злосць, але ж не б’юць міліцыянтаў, не павялічваюць градусу напружання. Зусім жа не адказаць нельга, бо хаваныя перажыванні аднойчы выбухнуць у непажаданай форме – у выглядзе яўнай агрэсіі ці хваробы.
На вайне людзі таксама жартуюць і смяюцца. Там жарты бываюць жорсткія, але яны служаць той жа мэце – расслабіцца.
Чаму комікаў больш сярод мужчынаў?
– Жорсткія жарты здаюцца натуральнымі на вайне. Але і ў мірным жыцці ёсць аматары чорнага гумару. Ці гэта нармальна – жартаваць пра смерць, напрыклад?
– Людзі жартуюць на актуальныя для іх тэмы. Любоў да чорнага гумару падобная да любові да жахлівікаў. Калі людзі глядзяць у бяспечнай сітуацыі небяспечныя сюжэты, яны нібы прайграюць іх, але ведаюць, што на канапе ў хаце ім нічога не пагражае. Гэта спосаб перажыць нейкія тэмы, сцэнары, якія ў нас выклікаюць трывогу. Механізм чорнага гумару падобны. Гэта магчымасць пагаварыць пра тое, што нас вельмі-вельмі пужае. І гэта карысна.
Хачу звярнуць увагу на яшчэ адзін важны момант. Калі аналізаваць, колькі комікаў-мужчынаў і колькі жанчын, відавочна, што больш мужчынаў. Ёсць аўтары, якія думаюць, што гумар – гэта трансфармацыя агрэсіі і вынік уздзеяння мужчынскага гармону тэстастэрону. Менавіта таму мужчыны больш жартуюць за жанчын. Дый жанчынам падабаюцца мужчыны, якія ўмеюць пажартаваць, бо гэта дае падсвядомае разуменне, што чалавек, які жартуе і ўмее гэта рабіць, не назапашвае агрэсіі, якая можа выбухнуць у любы момант. То бок ён скідвае яе праз гумар як праз той клапан у кававарцы, здымае напружанне, і ён тады не такі небяспечны для нас.
Заўважце, гэта частая гісторыя – веселуны больш бяспечныя, а сур’ёзныя ціхоні, якія ходзяць, злуюцца, маўчаць, бывае, робяць страшныя рэчы ў афекце, бо шмат часу не давалі ніякага выхаду сваёй агрэсіі.
Кпіны – гэта не гумар
– Ці ёсць гумар, які можа нашкодзіць?
– Ёсць сарказм – від іроніі, калі пад сказаным маюцца на ўвазе супрацьлеглыя кантэксты. Гэта форма выразіць агрэсію ў іншасказальнай форме, калі небяспечна гэта рабіць адкрыта. Гэта таксама датычыць асобаў, якія баяцца казаць наўпрост, таму знаходзяць спосабы выказаць меркаванне ў саркастычных жартах.
Яшчэ ёсць такія брыдкія рэчы, як абразы ці кпіны. І мы, беларусы, дарэчы, талерантныя да іх, як у дачыненні сябе, так і іншых. Далёка хадзіць не трэба – узяць хаця б кіраўніка Беларусі. Ён з самога пачатку абражае ўсіх, каго толькі можа: падначаленых, апанентаў, грамадзянаў краіны. І гэта зусім не смешна.
І ў нас такога шмат. На жаль, гэта спосаб расслабіцца шмат для каго. У тых жа сацыяльных сетках – каментатары, якія прыходзяць абражаць, пакідаць смайлікі, якія смяюцца. Але калі мы смяёмся з некага, кпім з яго, гэта зусім не смешна. Ёсць розніца паміж жартамі і кпінамі, абразамі.
Яшчэ, калі мы смяёмся з абразаў, той, хто абражае нібы атрымлівае індульгенцыю працягваць. Таму жарты жартамі, але трэба памятаць пра межы і не пераходзіць іх. Жартамі не трэба прыніжаць, выклікаць таксічны сорам, вінаваціць, абясцэньваць.
Жарты як маска дэпрэсіі
– Ёсць думка, што пад маскаю чалавека, які ўвесь час жартуе і весяліцца, можа хавацца дэпрэсія. Ці праўда гэта?
– Так можа быць. Але калі вы даўно ведаеце чалавека, гэта можна заўважыць, бо насіць маску працяглы час складана. І калі вы бачыце, што чалавек у дэпрэсіі падсабраўся і нават жартуе, але адчуваеце, што насамрэч нешта не так, нешта вас непакоіць побач з ім, лепш запытайце, падзяліцеся сваймі адчуваннямі. Такая размова можа ўратаваць. Бо чалавек часта выходзіць да іншых з жартамі і маскаю весялосці, калі не верыць, што хтосьці можа яму дапамагчы і камусьці ёсць справа да ягоных адчуванняў.
– Кажуць, асабліва небяспечная гісторыя, калі чалавек у дэпрэсіі раптоўна робіцца вясёлы, што гэта нібыта можа казаць нават пра пагрозу суіцыду.
– Так. І такая небяспека, дарэчы, ёсць на пачатковым этапе прыёму антыдэпрэсантаў. Таму вельмі важна, каб чалавек, які прымае антыдэпрэсанты, хадзіў да псіхолага, які адсочвае ягоны стан.
Калі чалавек на фоне цяжкай дэпрэсіі думае пра заканчэнне жыцця, у яго тым не менш можа не быць на гэта сілаў. У цяжкай дэпрэсіі агулам няма сілаў часам нават з ложка ўстаць. Але калі чалавек пачынае прымаць лекі, яму фізіялагічна прасцей падымацца, штосьці рабіць. І вось тут узнікае небяспека самагубства, бо ў чалавека ўжо ёсць энергія, ён можа пачаць рыхтавацца.
Калі чалавек прымае такую пастанову, яму робіцца ад гэтага лягчэй. Ён ужо ведае, што яму рабіць. Ён пачынае дарабляць нейкія справы, развязваць пытанні з дакументамі, наводзіць парадак у хаце, становіцца весялейшы, жартуе. З боку гэта можа выглядаць, быццам чалавеку стала лепш, таблеткі падзеялі. А гэта можа быць рыхтаванне, каб пакінуць гэты свету з меншым пачуццём віны, з закрытымі справамі.
Таму так, калі чалавек у дэпрэсіўным стане раптам пачынае жартаваць і весяліцца, гэта можа быць кепскім знакам. І калі ў вас ёсць сумневы, лепш зрабіць, чым не зрабіць – пагутарыць, звярнуцца да адмыслоўца.
«Мы – пасіўна-агрэсіўная нацыя»
– Ці беларусы дастаткова жартуюць? Часам складваецца адчуванне, што мы ствараем шмат сур’ёзнага, нават драматычнага кантэнту, а чагосьці забаўляльнага ўвесь час мала. Ці трэба нам вучыцца больш жартаваць?
– У нас ёсць такая рыса, мы пасіўна-агрэсіўная нацыя, і тут нічога дзіўнага няма. Па нашай тэрыторыі стагоддзямі хадзілі, і нам, каб выжыць, неабходна было хаваць сваю агрэсію, таму мы такія.
Вядома, трэба ствараць больш гумарыстычнага зместу, больш гумару ўпускаць у творчасць. Гэта ўсё будзе спрыяць здароўю нашага грамадства. Але пры гэтым вельмі важна ўсім вучыцца весці такую камунікацыю, каб агрэсію праяўляць, але пры гэтым не абражаць. Не быць таксічнымі.
Яшчэ хачу зазначыць, што ў гумары чалавека адлюстроўваецца ягоны культурны ўзровень. Жарты ніжэй за пояс кажуць не на карысць гэтага ўзроўню.
Чым больш адукаваны, культурны чалавек, тым больш у яго тонкія і бяззлобныя жраты. На жаль, тут беларусам таксама ёсць да чаго імкнуцца, і, на жаль, у нас ёсць асобы і суполкі з сумнеўным узроўнем гумару. Рэч у тым, што інтэлектуальнаму гумару трэба вучыцца. А дзе вучыцца, калі дыктатуры ўвесь час імкнуцца знішчыць адукацыю? Цяпер нават у ЗША. Ад такіх дзеянняў узровень гумару дакладна не падвысіцца. Страшна за гэтым назіраць.
– Чаго б вы пажадалі беларусам у Дзень смеху і як параілі б яго адзначыць?
– Шчыра зычу ўсім беларусам як мага менш нагодаў для чорных жартаў, а больш добрых навінаў, з якіх можна смяяцца ад радасці. Але калі ёсць прычыны злавацца, важна памятаць, што гумар – гэта цудоўны сродак расслабіцца, выказаць тую невыносную ступень агрэсіі, што ў нас узнікае ў адказ на абставіны. Таму жартуйце, але не абражайце.
Ганна Ганчар belsat.eu
