Новая прэзідэнцкая адміністрацыя Доналда Трампа ў ЗША за няпоўны месяц пасля інаўгурацыі ўжо паспела выклікаць крытыку ў свой бок з самых розных прычынаў. Аднак Яраслаў Раманчук, прэзідэнт Міжнароднага інстытуту свабоды, з гэтым пераважна нязгодны. У размове з «Белсатам» ён патлумачыў свае непапулярныя думкі на гэты конт.
Тарыфы на тавары з розных краінаў
Прэзідэнцтва Доналда Трампа пачалося з увядзення тарыфаў супраць, здавалася б, сяброўскіх краінаў. 1 лютага, ён падпісаў указ аб увядзенні дадатковых мытаў у 25 % на імпарт з Канады і Мексікі і 10 % – на імпарт з Кітаю. 10 лютага былі ўведзеныя мыты ў 25 % таксама на імпарт алюмінію і сталі. Найбуйнейшыя іх пастаўнікі ў ЗША – Канада, Бразілія, Мексіка і Паўднёвая Карэя.
Як адзначае Яраслаў Раманчук, увядзенне Трампам мытаў ёсць адказам на гандлёвыя войны, якія больш як 20 гадоў таму пачаў перадусім Кітай. А пасля да іх далучыліся і іншыя краіны, у тым ліку Еўропы і Амерыкі. Гэта ўключае не толькі тарыфы і мыты, але і дзясяткі розных інструментаў падтрымання краінамі ўласных вытворцаў. Напрыклад, Еўразвяз актыўна выкарыстоўвае для абароны свайго рынку такія захады, як экалагічныя абмежаванні доступу замежнай прадукцыі.
,,«Усё гэта выкарыстоўваецца як цывілізаваная форма пратэкцыянізму. Але для звычайнага прадпрымальніка, якая розніца, пад якім соусам не пускаюць твае тавары», – дадае Раманчук.
Ён нагадвае: першая буйная хваля пратэкцыянізму пачалася пасля фінансавага крызісу 2008 года, другая – пасля пачатку пандэміі каронавіруса. Да ўсяго гэтага дадаецца «параліч» Сусветнай гандлёвай арганізацыі, якая няздольная развязваць спрэчкі. Таму Раманчук прызнае, што цяпер міжнародны гандаль у свеце знаходзіцца ў крызісе, але гэта не «Трамп ініцыяваў, зламаў тое, што працавала».
«Тое, што Трамп дзейнічае, дэ-факта сведчыць пра тое, у якім цяжкім крызісе знаходзіцца міжнародны гандаль», – кажа Раманчук.
Паводле яго, «махаючы шашкай», Трамп проста выкарыстоўвае тыя самыя аргументы, што і Еўразвяз з Кітаем. Ён адзначае, што амаль адначасова з Трампам, 29 студзеня, Еўракамісія апублікавала канцэпцыю, якая таксама супярэчыць правілам Сусветнай гандлёвай арганізацыі – «Компас канкурэнтаздольнасці для ЕЗ». Гэты дакумент, як адзначаюць аналітыкі, крышталізуе зрух апошніх гадоў ад традыцыйнай парадыгмы захавання «вольнай канкурэнцыі» да абароны канкурэнтаздольнасці ЕЗ адносна іншых краін.
Хто стане 51-м штатам?
Выклікаюць крытыку і тэрытарыяльныя прэтэнзіі Трампа да розных краінаў і рэгіёнаў, не толькі суседніх. Тут і пагрозы далучыць дацкую Грэнландыю, і абвясціць Канаду 51-м штатам, і ўзяць кантроль над Панамай або ператварыць у Рывіеру сектар Газа, выселіўшы адтуль палестынцаў.
Аднак Раманчук раіць рэагаваць не «на словы, на панты, лозунгі, якія гучаць, а на тое, што потым адбываецца паміж дыпламатамі». Гэтак, адзначыў ён, у пытанні Грэнландыі ўжо ідуць перамовы. Панаму дзяржаўны сакратар Маркаў Руб’ёў здолеў упэўніць адмовіцца ад супрацы з Кітаем у пытанні Панамскага каналу, які будавалі ЗША. Дый тарыфы, уведзеныя 1 лютага супраць Канады і Мексікі, былі спыненыя на месяц пасля таго, як гэтыя краіны пагадзіліся ўзмацніць ахову сваіх межаў ад мігрантаў і наркатрафіку.
,,«Трамп – гэта чалавек, які выкарыстоўвае нетрадыцыйныя метады вядзення перамоваў. Я бы так не рабіў. Але думаю, гэта ўжо ўлічваюць розныя актары сусветнай палітыкі», – кажа Раманчук.
Што датычыць сектару Газа, то, адзначае суразмоўца, праблему там не могуць развязаць з канца 1940-х. Ён адзначыў, што пераважная большасць жыхароў сектару Газа падтрымлівае «Хамас», тэрарыстычную арганізацыю, і гэта «недапушчальна ні для Ізраілю, ні для Злучаных Штатаў», таму патрэбнае нейкае нестандартнае развязанне, якое і прапанаваў Трамп.
«Як гэта будзе на самой справе, паглядзім. Але там не будзе амерыканскі сцяг. Там будзе Ізраіль або нейкая аўтаномная зона», – сказаў суразмоўца.
Раманчук бачыць прычыны крызісу таксама ў тым, што заходнія краіны гадамі фінансава падтрымлівалі Газу, «не думаючы, куды пайшлі гэтыя кошты».
«Гэта спадчына, якую атрымаў Трамп, яна вельмі цяжкая. Няма парадку, міжнароднае права знішчанае, нават у такой чуллівай тэме, як ядравая зброя», – заяўляе ён.
,,«Мы падышлі да нейкага парогу. Я думаю, што трэба сур’ёзна ставіцца да прапановы [прэзідэнта Аргентыны Хаўера] Мілея, які казаў: трэба новую Лігу вольных дзяржаваў ствараць, а не штучны кансэнсус», – сказаў суразмоўца.
Ператрываць гістарычны момант
Яшчэ адна праблема, якую стварыла адміністрацыя Трампа ў міжнароднай палітыцы – гэта спыненне на тры месяцы працы Амерыканскага агенцтва для міжнароднага развіцця (USAID), якое вылучала гранты на шматлікія праекты ва ўсім свеце. Сярод іншага, ад гэтага спынення пацярпелі і беларускія медыі ды грамадскія арганізацыі. А мільярдэр Ілан Маск, які ўзначальвае нядаўна створаны Дэпартамент эфектыўнасці дзяржаўнага кіравання (DOGE), хоча дадаткова закрыць яшчэ і радыё «Свабода» і «Голас Амерыкі».
Раманчук прызнае, што ў гэтым выпадку новая амерыканская адміністрацыя «з бруднай вадой дзіця выкінула», бо USAID падтрымлівала шмат каштоўных праектаў, асабліва ў такіх таталітарных і аўтарытарных краінах, як Беларусь, фінансуючы няўрадавыя арганізацыі і медыі, якія змагаюцца супраць мясцовых рэжымаў.
«Я думаю, што такія праграмы ў той або іншай ступені будуць захоўвацца», – адзначае ён, дадаючы, што давядзецца некаторы час усё ж ператрываць, пакуль амерыканскія ўлады не вызначацца са сваім прыярытэтамі.
Разам з тым суразмоўца падкрэслівае: аўдыт, які цяпер праводзіцца, выявіў такі ўзровень карупцыі, што «раз’ела сістэму знутры», калі вялікія аб’ёмы грошай з амерыканскага бюджэту ішлі «субпадрадчыкам, незразумела якім».
«Не Трамп гэты схематоз зрабіў. /…/ У нас была такая рамантызацыя, што ў амерыканцаў добрая, якасная праца ў аўдыце – няма гэтай працы», – адзначае ён важнасць цяперашняга аўдыту.
Паводле яго, з дапамогай DOGE «амерыканскі левіяфан [сімвалічная назва бюракратычнай дзяржаўнай машыны. – рэд. belsat.eu] павінен пераўтварыцца ў малую дзяржаву, што была адным з стаўпоў поспеху амерыканцаў у свеце».
Беларускія ж дэмакратычныя сілы і незалежныя медыі, на думку Раманчука, трапілі ў такі «гістарычны момант». Ён падкрэслівае, што іх парадак «абсалютна цалкам супадае з тым, што кажа Трамп, які ненавідзіць таталітарныя рэжымы і сказаў адкрыта, што Расея – гэта вораг». Таму суразмоўца спадзяецца, што беларускія медыі і праекты, якія добра зарэкамендавалі сябе за мінулыя гады, у тым ліку і «Белсат», змогуць атрымаць большае фінансаванне па выніку.
У цэлым Раманчук параўноўвае дзейнасць новай амерыканскай адміністрацыі з Перабудовай у СССР. «Я не думаю, што ўсё будзе добра, бездакорна, без памылак, бо ў гісторыі ніхто яшчэ такую працу не рабіў», – дадаў ён.
Без «пазітыўнай дыскрымінацыі»
Сярод указаў, якія падпісаў Трамп, ёсць і тыя, што робяць палітыку ЗША больш кансерватыўнай у сацыяльных пытаннях. Гэтак, у Злучаных Штатах цяпер афіцыйна толькі два гендары – мужчынскі і жаночы, трансгендары не могуць удзельнічаць у жаночых спаборніцтвах і служыць у войску, а праграмы разнастайнасці, роўнасці і інклюзіўнасці (DEI), што прасоўвалі «пазітыўную дыскрымінацыю», выключаныя з дзяржаўнага сектару.
,,«Нарэшце, сацыялізм і камунізм, марксізм у постаці гэтай праграмы зліквідаваныя. Гэта было абсалютнае парушэнне правоў чалавека, адыход ад індывідуалізму, які закладзены ў падмурку Канстытуцыі Злучаных Штатаў. Гэта тое, што стала парушэннем інстытутаў права ўласнасці ды сістэмы мерытакратыі», – кажа Раманчук.
Паводле яго, людзей трэба прасоўваць з улікам ведаў, дасягненняў і якасцяў, а не на падставе полу, расы ці арыентацыі. На думку суразмоўцы, DEI настолькі дастала амерыканцаў, што супрацьстаянне ёй у выніку і стала адным з фактараў перамогі Трампа.
Трамп лепшы за Байдэна для Украіны?
Выклікае пытанні да адміністрацыі Трампа і ейная пазіцыя адносна вайны ва Украіне, якую палітык абяцаўся спыніць яшчэ да ўступлення на пасаду. Але канфлікт працягваецца, і шмат хто выказвае асцярогі адносна магчымай дамоўленасці Вашынгтону і Крамля за спінай Кіева.
Аднак Раманчук настроены аптымістычна адносна пазіцыі прэзідэнта ЗША, бо той «адкрыта сказаў, што Расея – гэта вораг». Ён адзначае, што рэспубліканскія кангрэсмены распрацавалі праект ленд-лізу, які «блакаваў [Джо] Байдэн усе чатыры гады», вылучыўшы за час вайны на вайсковыя патрэбы толькі 5 млрд долараў з магчымых 33 млрд.
«Я думаю, што Трамп большая пагроза для [Уладзіміра] Пуціна, чым адміністрацыя Байдэна», – кажа суразмоўца.
На яго думку, украінскі бок у сваю чаргу таксама павінен рабіць «хатнюю працу» і змяніць свае падыходы да замежнай палітыкі. Паводле Раманчука, ва Украіне шмат «бардаку», у тым ліку ў галіне вайсковых закупак, таму трэба, каб Трамп «зразумеў, што Украіна таксама хоча мяняцца». Але ён спадзяецца, што зрухі ў гэты бок будуць. У прыватнасці, чакае «шмат добрых навінаў» па сканчэнні Украінскага тыдня ў Вашынгтоне.
А што рабіць беларусам?
Што датычыць Беларусі, то яе ў парадку дня Трампа няма, кажа Раманчук. Таму, дадае ён, беларускія дэмакратычныя сілы – Святлана Ціханоўская, Павел Латушка і «ўсе нашыя людзі, якія значаць нешта ў свеце» – мусяць супольна працаваць і задзейнічаць усе магчымыя інструменты, каб знайсці «шляхі да Белага Дому». У тым ліку з дапамогай еўрапейскіх краінаў-партнёраў.
«Трэба ўсё выкарыстоўваць для таго, каб палякі або літоўцы, ўсе нашыя сябры проста дапамаглі нам сустрэцца з Трампам», – кажа ён.
На яго думку, Беламу Дому трэба паказаць бачанне развіцця дэмакратычнай Беларусі, падтрымліваць каштоўнасці, якія падтрымлівае Трамп адносна вольнага рынку і плану рэформаў:
,,«Калі мы скажам, што мы бы хацелі ператварыць Беларусь у малую Амерыку ў Еўропе або ў вольную рынкавую дзяржаву, я думаю, што тут можна было бы папрацаваць. /…/ Што дэмакратычная Беларусь будзе часткай апазіцыі таталітарызму, нацызму Пуціна, восі зла, якая, безумоўна сёння ёсць ворагам Амерыкі Трампа».
Таксама, Раманчук мяркуе, што беларускім медыям варта спыніць «абразлівую хлусню наконт Трампа», бо «чатыры гады іншага не будзе», а гэта чалавек, які можа або дапамагчы беларускім дэмакратычным сілам, або Аляксандру Лукашэнку. І ў другім выпадку дэмсілы проста стануць яшчэ адной хваляй беларускай іміграцыі.
Макар Мыш belsat.eu
