Здаецца, давядзецца па-новаму пітчыць ідэю вольнай дэмакратычнай Беларусі новай адміністрацыі Злучаных Штатаў. Калі рэальная палітыка Доналда Трампа адпавядае публічным заявам, то Беларусі патрэбны маркетолаг.
Гэтае пытанне мне даслоўна прыснілася, так што прэтэнзіі не да мяне, а да маёй падсвядомасці. З другога боку, рэальнасць падштурхоўвае расказаць, як на гэтае пытанне можна адказаць. Вось прачнуўся я, напісаў калегам пра сон, закрыў чат, адкрыў навіны. Дзяржаўны дэпартамент ЗША піша ў сетках, што Панама пагадзілася бясплатна прапускаць амерыканскія караблі праз Панамскі канал, а Панамскі канал гэта адмаўляе. Здаецца, абодва акаўнты ў гэтай перапісцы не сатырычныя.
Якія часы, такія і ідэі
Сачыць за амерыканскаю замежнаю палітыкай у 2025 годзе цяжка. Прэзідэнт Доналд Трамп пагражае ўвесці мыты супраць Канады, Мексікі і Кітаю… А не, ужо нібы перадумаў. Ці не, уводзіць. Не, адкладвае. Ох, увёў. Стоп, адклаў на месяц. Чакайце, а супраць Кітаю ж хацеў 60 %, а ўвёў 10 %… Ну, як мінімум, пагрозы мытамі ёсць, а каб мыты не ўводзіліся, Трамп патрабуе… Вой, не, калі нават «The New York Times» не разумее, чаго патрабуе Трамп, то не стану гадаць.
Больш ясна, чаго хоча Трамп ад Украіны: просіць рэдказямельныя металы ў абмен на фінансавае падтрыманне. Украіна не супраць, гэта Расея супраць. Уладзімір Зяленскі казаў, ужо ж прапаноўваў такое, і можам яшчэ 6 ГВт энергіі даць.
І ясна, што на замежную дапамогу Трамп не хоча выдаткоўваць, і Сусветнай арганізацыі здароўя не хоча плаціць. Яны ж не прыносяць прыбытку.
Прынамсі на словах Трамп прытрымліваецца прынцыпаў zero-sum game (калі хтосьці перамагае, то хтосьці зазнае паразу) і quid pro quo (паслуга за паслугу). Hardball diplomacy з carrot and stick approach, дзе carrot не вельмі паказваюць. У другі тэрмін Трампа лозунг «America First» набывае нейкае новае значэнне: з тымі ж мытамі Трамп прызнае, што ад ягоных пастановаў можа быць балюча самым амерыканцам. Тыя могуць і не разумець, напрыклад, што за de minimis скасаваў Трамп, але заўважаць, што з «Temu» зніклі танныя кітайскія тавары. Выходзіць, Трамп гатовы рызыкнуць падтрыманнем выбарнікаў дзеля нейкіх больш маштабных мэтаў.
Не змяніць пакупніка, а «прадаваць» у іншым сэнсе
Беларусы даўно вінавацяць Аляксандра Лукашэнку ў тым, што ён прадае краіну Расеі. Не верыце мне, спытайце ў «Spotify»:
Лукашэнку вінавацяць і ў вялікім гандлі незалежнасцю, і ў продажы больш канкрэтных рэчаў, як «Белтрансгазу». Трампу такі партнёр і не сніўся: цяжка ўявіць, што якая-небудзь Гватэмала сама пойдзе ў «саюзную дзяржаву» з ЗША, прычым у шкоду стасункам з рэштай Амерыкі. Дый ЗША такога звычайна не просіць, калі не лічыць жадання «зрабіць Канаду 51-м штатам». Ды тое Канада – не Гватэмала, ад якой у адміністрацыі Трампа хочуць хіба прыёму дэпартаваных з ЗША і палестынцаў з Газы.
Беларусь можна «прадаць» Трампу зусім не ў тым сэнсе, у якім Лукашэнка прадае Беларусь Расеі. Наўрад Трампу патрэбная Беларусь як 51-ы штат. Ён апошні раз згадваў пра Беларусь хіба ў 2020-м. Дый не патрэбны яму менавіта 51-ы штат: хацеў бы, дык узяў бы штатам Пуэрта-Рыка ці акругу Калумбія, якія, у адрозненне ад Канады, самі не супраць. Можна «прадаць» Беларусь Трампу ў тым сэнсе, у якім гатовы «прадаць» Украіну Зяленскі.
Гэта куды танней за «курс Лукашэнкі». Тым больш самому Лукашэнку Трамп быццам перастаў падабацца. Лукашэнку пакрыўдзіла, як Трамп абышоўся з папярэднікам, «бедным дзядулем». І той самы жэст паплечніка Трампа Ілана Маска Лукашэнку не спадабаўся. «Лукашэнка раздражнёна зігануў», – хто б мог падумаць, што гэта можа быць не жарт, а відэа на БелТА? А пакуль Лукашэнка раздражняецца, Святлана Ціханоўская віншуе Трампа і з выбраннем, і з інаўгурацыяй, а абурэнняў не выказвае.
«Sell me this pen»
Пытанне, як «прадаць» Беларусь Трампу, мне снілася ў камбінацыі з эпізодам з фільма «Волк з Ўол-Стрыт». Герой Леанарда ДыКапрыё там прасіў людзей паказаць яму, як тыя прадалі б звычайную асадку. Правільным адказам быў такі: «каб купіць у мяне асадку, напішы сваё імя на сурвэтцы – а ты ж не маеш асадкі, дык купі ў мяне, каб было чым пісаць».
Прыгожымі словамі аб правах чалавека Трампа не спакусіш – ён наагул нядаўна зноў выйшаў з Рады правоў чалавека Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў. Трэба «прадаць асадку» інакш: прапанаваць рэлевантны тавар. Толькі перад Беларуссю паўстае праблема, якую кот Матроскін сфармуляваў так: «каб прадаць нешта непатрэбнае, трэба спачатку купіць нешта непатрэбнае, а ў нас грошай няма».
Што Беларусь можа прапанаваць Трампу? Нафты ў нас кропелька. Калійныя солі, торф, гліну – што яшчэ? Участак на Нарачы для Новай Рывіеры? Трамп цэлую Грэнландыю хоча купіць з усімі яе рэсурсамі, а ты кажаш – Беларусь!
Прапанаваць Трампу аддаць беларускім аграрыям працу амерыканскіх фермераў? Прапанаваць Маску танных беларускіх айцішнікаў? «Запітчыць» амерыканцам беларускія медычныя тэхналогіі і прапанаваць рабіць у Беларусі джэнэрык азэмпіку? Замест Панамскага каналу прапанаваць канал Агінскага і Балтыйска-Чарнаморскі шлях? Магчыма, але выглядае драбнавата для ЗША.
Агулам эканоміка Беларусі ў 415 разоў меншая за эканоміку ЗША і ў 2,5 разу меншая за тую ж Украіну (паводле валавага ўнутранага прадукту, прагноз Міжнароднага валютнага фонду на 2025 год). Нават эканоміка Літвы ўжо большая за тую ў Беларусі. Можна, вядома, тлумачыць, што гэта зараз мы каля пасткі сярэдніх даходаў, а калі рэфармавацца, то рванём, як Паўндёвая Карэя – «інвестуй, пакуль не позна». Ды такія перспектывы цяжка ўкласці ў пару простых словаў. Мудрагеліста.
Лёгкая перамога
Лёгкая перамога – тое, што ўкладваецца ў два словы і можа зацікавіць Трампа. Ён бачыць сябе «міратворцам і яднальнікам», хоча залагодзіць даўнія канфлікты за 24 гадзіны. Можна «запітчыць» яму крызіс у Беларусі як канфлікт, у якім можна хутка і нядорага займець статус міратворца і заяўку на нобэлеўку.
Вольная Беларусь – відавочная параза для Расеі. Санкцыі, мыты… Вось не захоча Уладзімір Пуцін па-добраму, можна забраць у яго Беларусь! Нават на мапе зручна паказаць: вось расейскі «беларускі балкон», вось як прыгожа без яго будзе глядзецца мапа Еўропы. І калі Беларусь адабраць у Расеі, Еўропу можна ўгаварыць узбройваць Беларусь, закупаць у ЗША вайсковую тэхніку. Польшча наўрад ці будзе супраць, калі «Форт Трамп» паўстане не на яе тэрыторыі, а далей на Усход.
Вольную Беларусь можна яшчэ прэзентаваць як удар па Кітаі і «новым шаўковым шляху». Не тое каб Кітай надта актыўна прасоўваў свае інтарэсы ў Беларусі. Але некаторыя пачынаюць пытаць, ці не слабавата Трамп змагаецца з Кітаем і ці не дапамагае яму сваймі дзеяннямі. Абяцаў жа быць жорсткім. То з Беларуссю можна забіць адным стрэлам двух зайцаў, мацнейшых за тых, што напалі на Джымі Картэра. І прыляцець у Беларусь куды больш трыумфальна за тое, як прылятаў Біл Клінтан.
Як вызваляць Беларусь – гэта ўжо наступны пункт. Мяркуючы з апытанняў, звычайныя беларусы не будуць надта супраціўляцца сыходу з расейскай арбіты, а сілавікоў можа зноў напужаць сама перспектыва таго, што супраць іх могуць чыніць гвалт.
Толькі ў Беларусаў няма патрэбных для масавага паўстання зброі і прагі крыві – давядзецца прыдумляць, як канкрэтна вызваляць Беларусь. Можна ў добрых традыцыях Цэнтральнага выведнага агенцтва. Можна крэатыўна, з інтэрвенцыяй «вейшнорскіх экстрэмістаў». Можна пачаць рэалізоўваць тое, чым пужаў сам Лукашэнка, гэта ж гатовая інструкцыя. А можна проста сказаць Пуціну: «Я забіраю Беларусь, кропка. Але я сёння добры, даю не дзень, а тры месяцы на вывад войскаў». І далей дзеяць паводле сітуацыі.
Ды для пачатку трэба «запітчыць» ідэю, дэталі – потым. Ціханоўская казала, што мае кантакты з атачэннем Доналда Трампа і Рэспубліканскаю партыяй. Калі ідэя выглядае надта радыкальнай для афіцыйных паседжанняў у межах стратэгічнага дыялогу, мо злавіць на курылцы якога-небудзь дарадцу і па-хуткаму «прадаць» ідэю вызвалення Беларусі як лёгкай перамогі для Трампа?
Алесь Наваборскі belsat.eu
