Прэзідэнцкія выбары 2025 года беларусы лічаць важнай падзеяй хіба таму, што іншых важных падзеяў у 2025 годзе не чакаюць. Чаго яны чакаюць ад саміх выбараў і што думаюць пра сітуацыю ў Беларусі, расказала «Беларуская ініцыятыва» інстытуту «Chatham House».
«Беларуская ініцыятыва» інстытуту «Chatham House» прадставіла 17 студзеня вынікі даследавання аб успрыманні беларусамі выбарчай кампаніі. Апытанні праводзілі з 9 снежня 2024 года па 15 студзеня 2025-га.
Кіраўнік ініцыятывы Рыгор Астапеня расказаў, што 20-я хваля даследавання была незвычайнай: праводзілі не толькі колькасныя апытанні, але і глыбінныя інтэрв’ю. У шмат якіх пытаннях да паловы рэспандэнтаў мелі цяжкасці з выбарам адказу – і даследчыкі вырашылі не ўгаворваць рэспандэнтаў схіляцца да нейкай пазіцыі, раз яны «не цікавяцца палітыкай».
Аляксандр Лукашэнка, паводле вынікаў апытання, здолеў «прадаць» некаторай частцы беларусаў, хай і не бальшыні, вобраз гаранта неўцягнення беларусаў у вайну. Поўнамаштабная вайна ва Украіне, як адзначыў Астапеня, дазволіла Лукашэнку як мінімум часткова «перазагрузіць» свой вобраз. І гэта быў асноўны эфект на светапогляд беларусаў: меншая частка зрабіла больш упэўнены геапалітычны выбар.
Даследчыкі ацанілі, што выразна падтрымлівае Лукашэнку 33 %. Яны, паводле Астапені, не абавязкова згодныя з усёй палітыкай Лукашэнкі, але часам не бачаць альтэрнатывы. Яшчэ 41 % – нейтральныя. 14 % – выразна прадэмакратычныя, 13 % – незадаволеныя Лукашэнкам перадусім з эканамічных прычынаў.
Бальшыня беларусаў хацела б, каб сітуацыя ў Беларусі змянілася і каб пачалася «адліга» (як то вызваленне палітвязняў і паляпшэнне стасункаў з Захадам). Нават праўладная група гэта падтрымлівае, а праціўнікаў «адлігі» агулам вельмі мала – не больш за 15 %. У тым, што «адліга» будзе, беларусы сумняюцца: лічаць, што ўлады Беларусі ў гэтым не зацікаўленыя, а Захад не гатовы ўзаемадзейнічаць з аўтакратам і саюзнікам Расеі.
Ды бальшыня беларусаў не спадзяецца на такія перамены. І бальшыня не лічыць, што прэзідэнцкія выбары будуць справядлівымі, хоць лічыць гэтыя выбары найважнейшай падзеяй 2025 года. На другім месцы падвышэнне заробку, на трэцім – сканчэньне вайны ва Ўкраіне, але не падобна, каб у яго верыла шмат апытаных. Сярод найважнейшых падзеяў 2025 года сканчэнне вайны назвалі толькі 10 %. Нарэшце на чацвёртым месцы – святы.
Эмоцыі адносна выбараў у праўладнай групы – цікаўнасць і радасць, у прадэмакратычнай – агіда і пагарда. У рэшты групаў няма выразных эмоцыяў. Галасаваць у 2025 годзе збіраецца ўдвая менш апытаных, чым збіраліся ў 2020-м. Нават у праўладнай групе менш за дзве траціны кажа, што дакладна пойдзе.
Бальшыня беларусаў лічыць, што вынікі выбараў перадвызначаныя. Толькі праўладныя не зусім згодныя з гэтым (37 % – зусім не, 35 % – хутчэй не) і лічаць, што бальшыня беларусаў сапраўды галасуе за Лукашэнку.
У адказах беларусаў бачны выразны разрыў між тым, чаго апытаныя чакаюць ад выбараў-2025, і тым, якімі яны бачаць ідэальныя выбары. Хіба ў двух паказніках – наяўнасці назіральнікаў з Садружнасці незалежных дзяржаваў і «атмасферы свята» – чаканні перавышаюць патрабаванні.
Асноўнымі перадвыбарчымі ідэямі Лукашэнкі апытаныя называлі бяспеку і мір (24 % агулам, нават 9 % прадэмакратычных), дабрабыт і развіццё эканомікі (18 % агулам, 5 % прадэмакратычных), захаванне стабільнасці і парадку (13 % агулам, 12 % прадэмакратычных). Тое, што асноўная ідэя Лукашэнкі – гэта захаванне ўлады, лічыць толькі 4 % апытаных і толькі 13 % прадэмакратычных апытаных, але раптам і 1 % праўладных. Ды 48 % агулам і нават 32 % апытаных мелі цяжкасці з выбарам адказу.
З тым, што Лукашэнка робіць усё, каб Беларусь не ўцягнулі ў вайну, цалкам пагадзіліся 36 %, часткова пагадзіліся 32 %, хутчэй не пагадзіліся 5 % і зусім не пагадзіліся 6 %. Выходзіць, Лукашэнка меў адносны поспех у тым, каб пераканаць прынамсі частку беларусаў у сваёй «міралюбнасці».
Стаўленне беларусаў да вайны Расеі супраць Украіны амаль не мяняецца: нават калі Расея наступае, беларусы не «далучаюцца да пераможцы». Падобна, беларусы ўжо зрабілі адносна гэтай вайны каштоўнасны выбар: 27 % не падтрымліваюць дзеянні Расеі, 13 % хутчэй не падтрымліваюць, 15 % хутчэй падтрымліваюць, 17 % – падтрымліваюць Расею.
Што да сітуацыі ў Беларусі, бальшыня беларусаў – нават траціна прадэмакратычных – кажа, што мае «сярэднюю задаволенасць» сітуацыяй у Беларусі. І менш за палову праўладных маюць высокую задаволенасць. Найбольшая незадаволенасць – ростам цэнаў, няроўнасцю даходаў і ўзроўнем беднасці, памерам падаткаў.
Фактар страху ў гэтых адказах прысутнічае, ды Астапеня адзначыў: нейтральная аўдыторыя проста сыходзіць з апытання, а выразна прадэмакратычныя людзі хутчэй адказваюць. Даследчык лічыць, што не варта празмерна павялічваць уплыў гэтага фактару: раней падлічылі, што страх «небяспечнага адказу» зможа зніжаць долю праўкраінскіх адказаў на пытанне пра вайну на 9 %. Ёсць і іншыя фактары, як то фактар меншага карыстання інтэрнэтам сярод прыхільнікаў улады. Да таго ж, апытанне праводзілі сярод жыхароў Беларусі, а з Беларусі выехала нямала людзей.
Алесь Наваборскі belsat.eu
