Аляксандр Лукашэнка лічыць, што кіруе «шматком зямлі», на якім жыве «народзец». А беларусы лічаць сябе працавітым народам. Што з гэтага праўда – і з якімі краінамі можна параўнаць Беларусь?
Беларусь вялікая, як Вялікая Брытанія
Плошча Беларусі складае каля 207,6 тысячы км². Амаль такі ж «шматок зямлі» – Вялікая Брытанія: каля 209,3 тыс. км².
Ды Вялікая Брытанія – гэта толькі адзін з астравоў Злучанага Каралеўства, якое разам з Паўночнай Ірландыяй і шэрагам меншых астравоў мае плошчу каля 244,4 тыс. км². А калі лічыць краіны, якія прызнаюць над сабой фармальную ўладу брытанскага караля, дык у Чарльза ІІІ гіганцкае каралеўства, большае за Расею: у ім Канада, Аўстралія, Новая Зеландыя і яшчэ тузін тэрыторыяў.
Калі ж браць дзяржавы, поўная тэрыторыя якіх найбліжэйшая да Беларусі, то гэта Кыргызстан і Гаяна. Беларусь не значна меншая за Румынію і Лаос, крыху большая за Сенегал і Сірыю. У Беларусь «улезе» дзве Партугаліі ці дзве Вугоршчыны – яшчэ на Ізраіль застанецца месца.
Насельніцтва (было?) як у Аўстрыі ці Швейцарыі
Паводле афіцыйных звестак, у Беларусі на пачатак 2024 года жыла 9 155 978 чалавек. У Аўстрыі – на 42 тысячы больш, у Швейцарыі – на 128 тысяч менш. Нязначна большыя за Беларусь у гэтым паказніку Вугоршчына, Гандурас, Ізраіль, Азербайджан, Таджыкістан, Грэцыя, Швецыя, Партугалія, Дамініканская Рэспубліка, Чэхія – у іх насельніцтва да 11 млн.
Але тое афіцыйныя лічбы ўладаў Беларусі, якія могуць не ўлічваць усю эміграцыю. А з Беларусі выехалі сотні тысяч чалавек. Падобна, рэальнае насельніцтва Беларусі ўжо недзе між Сьера-Леонэ і Тога: 8 з нечым мільёна. Амаль столькі, колькі сумарна ў Шатландыі і Ўэльсе – у Вялікай Брытаніі без Англіі.
Тых, хто лічыць сябе этнічнымі беларусамі, у свеце агулам каля 9 млн, гэта насельніцтва Беларусі мінус нацыянальныя меншасці і плюс беларусы за мяжою. Прыблізна столькі ж у свеце сербаў: хоць насельнітцва Сербіі на два з нечым мільёна меншае за насельніцтва Беларусі, сербамі сябе лічыць шмат людзей у іншых краінах.
Аб’ём эканомікі – менш, чым у Літвы
Насельніцтва Беларусі – як тры Літвы, але гэтае насельніцтва напрацавала на адну няпоўную Літву. Валавы ўнутраны прадукт, то бок агульны кошт усіх вырабленых тавараў і паслугаў, у Беларусі за 2023 год склаў, паводле Сусветнага банку, каля 71,9 млрд долараў. У Літвы за мінулы год – 77,8 млрд. Крыху больш за Беларусь, але менш за Літву, напрацавалі Азербайджан і Сербія, крыху менш за Беларусь – Славенія і Дэмакратычная Рэспубліка Конга.
Міжнародны валютны фонд прагназуе, што ў 2024 годзе ВУП Славеніі абгоніць ВУП Беларусі, а ў Славеніі ж населньіцтва яшчэ меншае за Літву, у чатыры разы меншае за Беларусь.
«Працавіты» беларус багаты, як «лянівы» чарнагорац?
Умоўнае багацце можна параўнаць паводле паказніку ВУП на душу насельніцтва паводле парытэту пакупніцкай здольнасці (то значыць, з улікам таго, колькі можна купіць тавараў і паслугаў за аднолькавую суму грошай з папраўкай на курс нацыянальнай валюты). Паводле падлікаў Сусветнага банку за мінулы год, Беларусь у гэтым паказніку на 63 са 191 месца ў свеце, вельмі блізкая да Чарнагорыі.
А чарнагорцы маюць нацыянальны стэрэатып пра сваю працавітасць, супрацьлеглы беларускаму: яны смяюцца са сваёй ляноты! Не верыце – пачытайце ў любой чарнагорскай сувенірнай лаўцы «10 запаветаў чарнагорца» на магніціку ці кубачку.
У 2024 годзе, паводле прагнозу МВФ аб гэтым паказніку, беларусы будуць крыху больш багатымі за чарнагорцаў, а таксама маўрыкійцаў, але крыху бяднейшымі за чылійцаў і мальдыўцаў. У рэйтынгу МВФ Беларусь на 62-м месцы са 191. Палякі цяпер на дзве траціны багацейшыя за беларусаў, хоць у пачатку 1990-х мелі амаль такі самы ВУП на душу насельніцтва паводле пакупніцкай здольнасці.
Беларус менш прадуктыўны за армяніна ці грузіна
Прадуктыўнасць працы можна палічыць, як тое робіць Міжнародная арганізацыя працы: узяць ВУП і падзяліць не на колькасць людзей, а на колькасць адпрацаваных гадзінаў. Выходзіць, што за гадзіну жыхар Беларусі напрацоўвае на 20 умоўных долараў для эканомікі сваёй дзяржавы. Гэта сярэдзіна сусветнага рэйтынгу. Прыблізна столькі ж напрацоўвае жыхар Джыбуці, Егіпту, Мексікі, Сурынаму або Экватарыяльнай Гвінеі. На долар больш напрацоўвае жыхар Арменіі, Грузіі або Сербіі.
Сярэдні беларус не надта бяднейшы за сярэдняга паляка?
Паказнік ВУП не ідэальны. Напрыклад, яго «ламае» гасцінная для міжнародных карпарацыяў, але не такая і заможная Ірландыя. А Кітай яго «малюе з галавы»: спачатку рапартуе прагназаваны рост ВУП, а потым пытае з мясцовых чыноўнікаў, якія не прыдумалі, як выканаць план.
Ёсць шмат альтэрнатыўных спосабаў падлічыць багацце. Напрыклад, швейцарскі банк UBS летась падлічыў у «Глабальным дакладзе аб багацці» мноства фактараў, як то маёмасць, цэны на жытло і даўгі.
Паводле гэтага аналізу, багацце медыяннага (сярэдняга ў спісе, адсартаваным паводле багацця) дарослага беларуса – каля 18,5 тысячы долараў. Амаль як у жыхара вострава Аруба і толькі на 1,8 тысячы долараў менш за багацце жыхара Польшчы, але аж на 13,9 тысячы менш за багацце жыхара Літвы і на без малага 25 тысяч менш за жыхара «лянівай» Чарнагорыі. Затое на 9,8 тысячы больш за багацце медыяннага жыхара Расеі. Калі ж браць не медыяннае, а сярэдняе багацце з гэтага рэйтынгу, то беларусы на траціну бяднейшыя за палякаў і на амаль 12 % бяднейшыя за расейцаў.
Беларусь была шчаслівая, як Калумбія
Шчасце не ў грошах, вядома. Сусветны рэйтынг шчасця падлічваюць паводле мноства фактараў, ад сацыяльнай падтрымкі да ўспрымання карупцыі. Ды апошні раз Беларусь у гэтым рэйтынгу з’яўлялся ў 2022 годзе са статыстыкай за 2019 год (PDF), тады Беларусь была ў сярэдзіне рэйтынгу, між Кыргызстанам і Калумбіяй.
Чаму ў наступных выданнях рэйтынгу не аналізавалі Беларусь, невядома. Ды сапраўды цяжка разважаць пра шчасце, калі ў Беларусі больш палітычных зняволеных на душу насельніцтва, чым у Польшчы было пры ваенным стане.
Беларусь свабодная, як М’янма і Самалі
Беларусь – адна з найменш свабодных краінаў свету. Паводле падлікаў «Freedom House», яна 16-я з канца: менш свабодная за Расею і Кітай; на адным узроўні з М’янмай, Самалі, Саудаўскай Аравіяй і Сектарам Газа; крыху больш свабодная за Азербайджан, Афганістан ці Судан. Затое паводле свабоды інтэрнэту Беларусь яшчэ крыху абганяе Расею – знаходзіцца на ўзроўні В’етнаму.
У рэйтынгу дэмакратыі выдання «The Economist» Беларусь на 151-м са 167 месцаў – на ўзроўні Эрытрэі. Беларусь крыху больш дэмакратычная за Іран і Емэн, але менш дэмакратычная за Саудаўскую Аравію і Кітай.
Беларусь больш карумпаваная, чым Украіна
У рэйтынгу эканамічнай свабоды ад «The Heritage Foundation», Беларусь такая ж свабодная, як Замбія, і блізкая да Кітаю і Лівану. Пазіцыі Беларусі там нізкія, 24-я з канца, але гэта яшчэ не зусім дно рэйтынгу: Беларусь у эканамічным сэнсе пакуль удвая больш свабодная за Кубу.
У рэйтынгу ўспрымання карупцыі, які складае «Transparency International», Беларусь у сярэдзіне: на 98-м месцы са 180. Гэтае месца Беларусь дзеліць з Албаніяй, Аргентынай, Гамбіяй, Замбіяй і Эфіопіяй.
Абноўлена. У рэйтынгу ўспрымання карупцыі за 2025 год Беларусь апусцілася ніжэй за Украіну, дзеліць 105-е месца з Сербіяй.
Беларусь развітая, як Казахстан і Сейшэлы
Праграма развіцця Арганізацыі аб’яднаных нацыяў штогод публікуе Індэкс чалавечага развіцця, у якім улічвае чаканую працягласць жыцця, узровень пісьменнасці і валавы нацыянальны даход (ВУП плюс даходы з-за мяжы і мінус выплаты за мяжу). Паводле гэтага паказніка Беларусь на 69-м месцы ў свеце са 193, на ўзроўні Казахстану і Сейшэлаў, крыху слабейшая за Сербію і Тайланд, крыху мацнейшая за Балгарыю і Палаў.
Дарэчы, сярэдняя чаканая працягласць жыцця пры нараджэнні хлопчыка ў Беларусі цяпер 69,53 года, што блізка да Грузіі, Таджыкістану і Егіпту, дзяўчынкі – 79,06 года, што блізка да Расеі, Грузіі і Тунісу.
Беларусь стабільная, як Эль-Сальвадор
У рэйтынгу крохкасці дзяржаваў ад амерыканскага «Фонду міру» Беларусь у сярэдзіне, на 85-м месцы са 179 (ніжэй – лепш). Гэты рэйтынг улічвае мноства фактараў: эканоміку і няроўнасць, незадаволенасць народу і раскол элітаў, нават стан інфраструктуры і «ўцечку мазгоў». Сумарна Беларусь у ім набрала столькі ж балаў, колькі Эль-Сальвадор, крыху менш за Мекскіу і Марока, крыху больш за Алжыр і Арменію.
Нягледзячы на саўдзел у нападзе на Украіну, Беларусь лічыцца адносна мірнай: у рэйтынгу міру ад аўстралійскага Інстытуту эканомікі і міру Беларусь на 112-м са 163 месцаў, між Гаянай і Нікарагуа.
Беларускае войска моцнае, як узбецкае? Галоўнае – не правяраць!
У рэйтынгу «Global Firepower» Беларусь на 64-м месцы са 145: войска амаль такое ж магутнае, як ва Узбекістану, крыху слабейшае за Балгарыю і Катар, крыху мацнейшае за Харватыю і Новую Зеландыю.
Ды гэты рэйтынг улічвае толькі тое, што «на паперы», і не ўлічвае рэальную баяздольнасць: Расея (2-е месца) цяпер не можа перамагчы Украіну (18-е месца), за больш як тысячу дзён вайны страціла забітымі каля 120 тысяч чалавек, забіўшы ў 2–3 разы менш украінскіх вайскоўцаў.
Алесь Наваборскі belsat.eu
