Праваслаўны святар з Горадні Юрый Рой увесну 2023 года з’ехаў з Беларусі ў Літву і перайшоў пад юрысдыкцыю Канстанцінопальскага патрыярхату. З таго часу айцец Юрый служыць у Вільні ў Беларускай праваслаўнай супольнасці Сусветнага патрыярхату. Гутарым са святаром пра святкаванне Вялікадня на радзіме і ў выгнанні, новую беларускую царкву, якая для многіх сталася сям’ёй, і як не страціць веры ў час выпрабаванняў.
Усе набажэнствы па-беларуску
– Айцец Юрый, як сёлета праваслаўныя беларусы Вільні святкуюць Вялікдзень?
– У Вялікі Чацвер мы служылі ўспамін Тайнай вячэры, калі Хрыстос сабраў сваіх вучняў і ўпершыню ў чалавечай гісторыі нашыя зямныя хлеб і віно сталі Ягоным целам і крывёю. У Вялікую Пятніцу – у Дзень распяцця Госпада Ісуса ўвечары выносілася на цэнтр храму плашчаніца, дзе выяўлены Хрыстос, якога мёртвага знялі з крыжа.
У суботу была Літургія Вялікай Суботы. Гэта дзень цішыні, засяроджанай падрыхтоўкі да ўваскрасення Хрыстовага. Пасля літургіі з 11:30 да 21:00 асвячалі велікодныя стравы. Гэта бесперапынная людская плынь – літаральна кожныя 20 хвілінаў збіраліся людзі і мы выходзілі асвячаць кошыкі.
Велікодная служба адбылася ў 00:00, апоўначы. Пачалася з невялікага хрэснага году і цягнулася да 2-й гадзіны ночы прыкладна.
Усе нашыя набажэнствы цалкам па-беларуску.
Праваслаўная Велікодная служба – у лютэранскай кірсе
– Ці шмат беларусаў у вашай грамадзе?
– Так, людзей шмат. У нас няма класічнага храму, мы прыстасавалі памяшканне пад богаслужэнні, зладзілі каплічку. Гэтая прастора невялікая па плошчы і цяпер нам яе відавочна не хапае. Мы пакуль што знайшлі выйсце ў тым, што ў нядзелю служым дзве службы, каб не ўсе людзі збіраліся на адну. І ўсур’ёз думаем, што трэба шукаць штосьці большае. Будаўніцтва храму мы не пацягнем, трэба будзе здымаць у арэнду штосьці большае па плошчы.
Мы святкуем ужо трэці Вялікдзень. За два гады існавання нашай парафіі супольнасць значна павялічылася. Можна сказаць, што праект беларускай праваслаўнай грамады ў складзе Канстантынопальскага патрыярхату адбыўся, жыве і развіваецца. Гэта бачна і па колькасці хрышчэнняў, і вянчанняў, якія ў нас здзяйсняюцца ў парафіі, па колькасці парафіянаў. А на Каляды і Вялікдзень чалавек 150 – 200 збіраецца, і мы тады просімся ў большы храм.
Сёлета велікоднае набажэнства адбывалася ў будынку лютэранскай кірхі ў Вільні.
– Цікавая супраца паміж праваслаўнымі і лютэранамі…
– Так, цікавая, тым больш, што для Вільні гэта традыцыйная з’ява. Калі паглядзець у гісторыю, у XVII стагоддзе – праваслаўныя і пратэстанты ў Вільні вельмі цесна ўзаемадзейнічалі, дапамагалі адзін аднаму, супольна адстойвалі свае канфесійныя інтарэсы. Таму гэта не новая з’ява, а традыцыйная для Вільні і ВКЛ.
– Цяжка ўявіць такое ў Беларусі…
– На жаль, так. РПЦ культывуе стаўленне да хрысціянаў іншых канфесіяў у лепшым выпадку стрыманае ці нават негатыўнае. Канешне, для Беларусі гэта праблема, бо беларусам трэба трымацца ў міры, а не паглыбляць канфесійныя супярэчнасці і не навешваць ярлыкі на іншых.
Мы ў нашай цяперашняй царкоўнай практыцы стараемся падтрымліваць добрыя адкрытыя ўзаемаадносіны і з каталікамі, і з грэка-каталікамі, і з пратэстантамі. І паміж нашымі грамадамі ў Вільні вельмі добрыя стасункі.
Парафія стала сям’ёй для беларусаў у выгнанні
– Распавядзіце пра само святкаванне Вялікдня ў вашай суполцы. Вы захоўваеце беларускія звычаі ці, магчыма, перанялі штосьці з мясцовых, літоўскіх?
– Калі людзі апынаюцца ў эміграцыі, гэта шмат што мяняе ў жыцці, у тым ліку, у рэлігійным, у традыцыях святкавання. Многія адарваліся ад сваіх сем’яў, вымушаныя быць у выгнанні. Таму нашая парафія стала своеасабілвай сям’ёй. Мы сустракаемся і не толькі молімся разам, але і святкуем, заўсёды пасля набажэнстваў ладзім сябрыну. А на Вялікдзень гэта падвойная сябрына. Мы абавязкова пасля службы збіраемся, разгаўляемся і святкуем Пасху Хрыстовую. Наведваем адзін аднаго, запрашаем адзін аднаго ў госці. І гэта дапамагае перажываць цяжкасці эміграцыі, адарванасці ад радзімы, ад сем’яў.
Мы спрабуем прытрымлівацца нашых беларускіх традыцыяў у святкаванні, бо ў гэтым мы таксама бачым сваю місію – у захаванні традыцыяў, каб нашыя дзеці ведалі іх, бачылі і пераймалі. Таму імкнемся рабіць так, як дома рабілі. Не ўсе могуць быць у сямейным коле, таму тут парафія стала такім сямейным колам.
«Наш народ перажывае сваю Галгофу»
– У гісторыі Хрыста, якая ўзгадваецца ў велікодны перыяд у цэрквах, шмат сімвалізму для беларусаў – гэта і суд над невінаватым, і несправядлівы вырак. Што вы думаеце на гэты конт?
– Бадай кожнае пакаленне перажывае сваё Евангелле. Тое, што ў ім апісана, зноў і зноў паўтараецца: і трагедыя здрады, і ахвяры, але і радасць Уваскрасення. Гэта перыядычна адбываецца ў гісторыі, і людзі, трапляючы ў такія абставіны свайго жыцця, не могуць не бачыць такіх паралеляў.
Калі глядзець на гісторыю Беларусі апошніх гадоў, то відавочна, што беларусы не ўзяліся гвалтам вырашаць свае праблемы. Шмат хто нас за гэта крытыкуе, што мы спадзяваліся на мір. Але гэта цалкам евангельскае бачанне жыцця, узаемаадносінаў. Як Хрыстос пайшоў безабаронным на ахвяру, так можна сказаць, што і наш народ таксама склаў такую ахвяру і складае далей. Шмат хто нас за гэта крытыкуе, але я менавіта ў гэтым бачу вялікую надзею на будучыню для нашага народу.
,,Сапраўды ў нейкім сэнсе наш народ зараз перажывае сваю Галгофу, бо шмат хто ў вязніцах, пад страхам, пад судом, у выгнанні. Гэта сапраўды трагічныя падзеі. І дай Божа нам прайсці ўсё гэта годна і вытрываць і захаваць чыстую душу нашага народу. Я сапраўды спадзяюся, што Гасподзь за такі мірны негвалтоўны настрой дасць нам сваё дабраслаўленне, і наш беларускі народ будзе мець сваю добрую будучыню.
Маліцца за палітвязняў – святы абавязак грамады
– Ці моліцеся вы за палітвязняў? І як лічыце, ці трэба згадваць у царкве палітычныя падзеі, альбо палітыку і веру трэба падзяляць?
– Я лічу, што маліцца за палітвязняў – гэта ні ў якім разе не палітыка, таму мы молімся за несправядліва зняволеных нашых братоў і сясцёр. У нас ёсць спіс імёнаў палітвязняў, і мы згадваем іх на пачатку, а потым напрацягу службы некалькі разоў. Мы лічым гэта святым абавязкам нашай грамады. У гэтай малітве мы імкнемся аддаць частку свайго цяпла тым людзям, якія знаходзяцца ў вельмі цяжкіх нечалавечых умовах, пад катаваннямі, пад здзекамі.
У нашым парафіяльным доме ёсць партрэты палітвязняў. Мы молімся за загінулых, забітых у турмах і на пратэстах. Гэта неад’емная частка нашага парафіяльнага жыцця.
– Калі слухаю вас, разумею, што такой і павінна быць Царква, і цяпер нашая сапраўдная беларуская Царква, відавочна складваецца за мяжой. У той час, як у Беларусі – Руская праваслаўная царква, якая цалкам падпарадкоўваецца ўладам. Як там святкаваць шчырым вернікам? Ці ісці ў царкву, якая не жыве ў згодзе з Божым Словам?
– Так, я асабіста ведаю вельмі многіх людзей, для якіх падзеі 2020 года, а потым падтрымка Праваслаўнай царквой дыктатарскага рэжыму і вайны Расеі супраць Украіны стала непераадольнай перашкодай. Многія людзі проста перасталі хадзіць у царкву, але засталіся хрысціянамі. Тут я не магу даваць парадаў, бо я не там, я ўжо два гады ў эміграцыі. Хтосьці святкуе ўдома, хтосьці ідзе ў цэкрвы іншых канфесіяў. Па-рознаму. Кожны вырашае для сябе сам, сыходзячы з кантэксту свайго жыцця, свайго ўнутранага стану. З майго боку – разуменне кожнай пазіцыі, бо людзі ў цяжкіх абставінах. І дай Бог ім сілы не здрадзіць свайму сумленню.
– У Вільні ж да вас у царкву наадварот ідуць людзі. У эміграцыі ўзрастае патрэба ў веры?
– Нашая парафія складаецца з людзей, большая частка якіх ці амаль усе прайшлі праз досвед расчаравання ў царкве, якой яны давяралі, і таму людзі асцярожна глядзяць на гэты наш новы пачатак, асцерагаюцца, каб гэта не стала чарговым расчараваннем. Ёсць шмат людзей, якія прыглядаюцца да нас, час ад часу прыходзяць. І гэта зразумела, бо ўсё тое, што адбылося і адбываецца з Царквой у Беларусі, анулявала крэдыт даверу з боку людзей, таму людзі ўважлівыя, асцярожныя, і гэта нармальны працэс.
Мы імкнемся будаваць жыццё нашай грамады на зусім іншых прынцыпах, чым у прыходах у Беларусі. Мы адмаўляемся ад прынцыпу клерыкалізму, калі святар сам усё ў жыцці грамады вырашае. У нас працуюць механізмы, калі сама парафія вырашае, што і як рабіць, і святар мае такі самы голас, як і парафіяне. Рашэнні прымаюцца супольна.
«Бог таксама можа запытацца – чалавек, дзе ты?»
– У сітуацыі расчаравання царквой як не страціць веру ў Бога?
– Гэта вельмі сур’ёзнае пытанне. Я бачу, што шмат людзей перажываюць крызіс веры. І мне гэта таксама зразумела. Я без асуджэння стаўлюся, бо гэта вельмі моцнае выпрабаванне. Асабіста я для сябе на гэтае пытанне адказваю так: нам варта глядзець менавіта пра Хрыста, які быў распяты. Усемагутны Бог, які не выявіў сваю касмічную магутнасць, а прыняў як бяссільны чалавек гэтыя пакуты і здзейсніў гэутю ахвяру. Менавіта на гэтай таямніцы Крыжа Хрыстовага грунтуецца ўся нашая хрысціянская вера.
А па-другое, калі ўважліва чытаць Біблію, становіцца відавочным, што Бог не вырашае праблемы чалавека без самога чалавека. Прынцып Бога, які мы бачым ва ўсёй чалавечай гісторыі – Ён дзейнічае толькі разам з чалавекам. І гэта таксама правільна, бо гэта прынцып захавання свабоды чалавека. Мы можам наракаць і казаць – Бог, дзе ты? Але і Бог таксама можа запытацца – чалавек, а дзе ты?
Дзе тыя добрыя людзі, гатовыя супрацьстаяць злу, спыніць войны, гвалт? Штосьці адбываецца з людзьмі, што яны страчваюць сваю глыбіню, сваё святло, губляюць сэнсы, глыбіннае бачанне чалавечага жыцця, нашых узаемаадносінаў. Вельмі лёгка паддаюцца на розныя бязглуздыя ідэі. Ці вінаваты ў гэтым Бог? Пытанне рытарычнае. Таму нам, людзям добрай волі, вельмі важна выбудоўваць узаемасувязі, каб мы разам маглі бараніць святло, праўду, дабро ў гэтым свеце, супрацьстаяць пагрозам, якія мы бачым. Вельмі лёгка перакласці адказнасць на Бога – ты, Бог, не робіш. А мы што робім?
Зло вельмі здольнае да кансалідацыі, да аб’яднання. Яно пудрыць мазгі людзям і, адурманеныя злом, яны вельмі актыўна аб’ядноўваюцца. А людзі добрай волі часта аказваюцца няздольнымі на супольныя дзеянні. Гэта праблема і ў глабальным маштабе, і беларускага народу ў тым ліку. Таму, каб Бог дапамагаў і вырашаў праблемы ў гэтым свеце, людзі таксама павінны дзейнічаць. Гэта тэалагічнае паняцце сінэргіі – супрацы Бога і чалавека. Ён дзейнічае толькі так. Мы – ягоныя ногі, рукі, вусны. Ён жадае, каб Ягоная воля здзяйснялася праз нас, і ён шукае, заклікае нас.
– Што б вы пажадалі беларусам у гэты Вялікдзень?
– Веры ў тое, што Хрыстос уваскрос – уваскрэсне і нашая Беларусь. Веры, якая б рухала ўсімі намі, дзе б мы ні знаходзіліся.
Ганна Ганчар belsat.eu
