Юрысты «Прававой ініцыятывы» стварылі інтэрактыўную мапу – «Навігатар бяспечных перамяшчэнняў», на якой можна паглядзець, наколькі бяспечна ці небяспечна ехаць у тую ці іншую краіну беларусам – ахвярам палітычнага пераследу.
Бяспечная краіна – не тая, дзе вас дакладна не затрымаюць
У рамках працы над «Навігатарам бяспечных перамяшчэнняў» яго складальнікі прааналізавалі 193 краіны і 8 часткова прызаных тэрыторыяў, і прыйшлі да высноваў, што 88 з іх – бяспечныя з нізкай рызыкай экстрадыцыі (на мапе – пазначаныя зялёным колерам), 47 – небяспечныя з высокай рызыкай (чырвоныя), у 57 існуюць пэўныя рызыкі экстрадыцыі (жоўтыя).
У «жоўтыя» краіны юрысты не раяць ехаць гэтак жа, як і ў «чырвоныя».
,,«Калі вы дакладна ведаеце, што знаходзіцеся ў міжнародным вышуку, ці ў вас ёсць палітычна матываваная крымінальная справа ў Беларусі, ці вы агулам прымалі актыўны ўдзел у беларускім пратэсным руху ў апошнія 5 гадоў, у такія краіны вам лепш не ехаць», – патлумачыла юрыстка «Прававой ініцыятывы» Крысціна Рыхтэр падчас прэзентацыі «Навігатара».
Да стварэння мапы юрыстаў падштурхнулі выпадкі затрыманняў беларусаў у вымушанай эміграцыі па запытах з Беларусі, якія назіраюцца ў апошнія гады, а асабліва – кейс Андрэя Гнёта, які працяглы час знаходзіўся ў зняволенні ў Сербіі і чакаў выдачы ў Беларусь.
«Пасля затрымання Гнёта мы задумаліся, што гэта непазбежна, што беларускі рэжым можа выкарыстоўваць Інтэрпол і іншыя вышуковыя базы, і нам трэба разумець, якія перамяшчэнні для нас могуць быць бяспечнымі, а якія – не. Таму мы і ўзяліся рабіць гэты аналіз», – кажа юрыстка.
Паводле спадарыні Рыхтэр, бяспечныя краіны на мапе – гэта не тыя, дзе вас гарантавана не затрымаюць. Калі вашае імя ёсць у базах вышуку, у тым жа Інтэрполе, вас цалкам могуць затрымаць, вас цалкам могуць затрымаць у любой краіне.
«Але пытанне, што будзе пасля затрымання, і наколькі высокая рызыка экстрадыцыі, ці будзе рашэнне па ёй пазітыўным ці негатыўным. Мы ацэньвалі краіны менавіта па гэтым крытэры. Бо затрыманні па лініі Інтэрполу былі і ў еўрапейскіх краінах – Італіі, Польшчы, Славеніі, але ва ўсіх выпадках людзей адпусцілі пасля разбіральніцтваў, бо артыкул 3 Статуту Інтэрполу забараняе выкарыстоўваць арганізацыю для палітычнага, рэлігійнага, ваеннага, расавага пераследу», – кажа юрыстка.
Дзе небяспечна ў Еўропе?
Падчас ацэнкі краінаў аўтары мапы глядзелі на палітычны кантэкст – наколькі ўлады дзяржаваў супрацоўнічаюць з беларускімі ўладамі ці з дэмакратычнымі сіламі, а таксама, ці ўводзілі санкцыі супраць Беларусі, ці прымалі нейкія рэзалюцыі датычна прызнання ці непрызнання выбараў, у якіх міжнародных арганізацыях удзельнічаюць, ці з’яўляюцца чальцамі саюзаў, у якія ўваходзяць Беларусь ці Расея, ці маюць двухбаковыя пагадненні з Беларуссю.
,,«Так, ёсць 196 краінаў, якія ўваходзяць у Інтэрпол, але ёсць, напрыклад, Менская канвенцыя прававой дапамогі, Кішынёўская канвенцыя прававой дапамогі. У іх рамках таксама ёсць верагоднасць і рызыка выдачы. Да такіх інструментаў можна звяртацца без звароту ў Інтэрпол», – кажа Крысціна Рыхтэр.
Таксама складальнікі карты глядзелі, ці былі ўжо выпадкі экстрадыцыі з краінаў у Беларусь, у тым ліку – раней за 2020 год (напрыклад, былі выпадкі выдачы з Егіпту ў 2002 і 2012 гадах), і ацэньвалі стан з правамі чалавека на падставе дадзеных Human Rights Watch і Freedom House. Акрамя таго, пры складанні мапы юрысты правялі аналіз экстрадыцыйнага заканадаўства ў розных краінах.
«Глядзелі, у якім парадку прымаецца рашэнне аб экстрадыцыі – судовым ці адміністратыўным. Гэта важна ведаць, бо адміністратыўны шлях часта больш хуткі і просты, не патрабуе знаходжання ў экстрадыцыйнай турме і доўгага разбіральніцтва», – зазначае Крысціна Рыхтэр.
У Еўропе, паводле аўтараў мапы, пераважна бяспечна, але ёсць выключэнні. Бяспечна ў Еўразвязе, Нарвегіі, Вялікай Брытаніі, Швейцарыі, Ісландыі – гэтыя краіны не супрацоўнічаюць з Беларуссю па пытаннях экстрадыцыі. Таксама бяспечна на Балканах, акрамя Сербіі, бо гэтыя краіны не былі заўважаныя ў супрацы з Беларуссю па пытаннях экстрадыцыі, і рухаюцца ў кірунку еўраінтэграцыі. Спакойна пачувацца можна ва Украіне. Падзеі апошніх гадоў паказалі, што лепш не ехаць у Сербію.
Ці можна ехаць у Азію?
Зона падвышанай рызыкі – краіны СНД. Адназначна небяспечныя: Расея, Казахстан, Азербайджан, Узбекістан, Таджыкістан, Кыргызстан – яны захоўваюць цесныя сувязі з Беларуссю, а таксама супрацоўнічаюць у рамках Кішынёўскай канвенцыі прававой дапамогі. У іх таксама дзейнічае міждзяржаўны вышук СНД. Былі зафіксаваныя выпадкі экстрадыцыі з гэтых краінаў.
Самая небяспечная з і так небяспечных краінаў – Расея, бо яна не толькі выконвае экстрадыцыйныя запыты Беларусі, але можа перадаваць беларусаў без нейкіх фармальных працэдураў, таму што выкарыстоўваецца механізм сумеснай працы паміж спецслужбамі дзвюх краінаў.
Грузія і Арменія могуць экстрадаваць пры пэўных умовах. Так, у Грузіі няма пагаднення аб экстрадыцыі з Беларуссю, аднак СДБ Грузіі супрацоўнічае з КДБ Беларусі, і гэта можа ствараць патэнцыйныя дадатковыя рызыкі.
У Арменіі ёсць пагадненне з Беларуссю аб экстрадыцыі, але фактычна Арменія не экстрадуе, калі ёсць пераслед па палітычных справах. Але юрысты лічаць, што рызыка ўсё роўна застаецца, бо Беларусь можа прадставіць справу як эканамічную ці іншую непалітычную і гэта можа прывесці да выдачы.
Малдову юрысты «Прававой ініцыятывы» аднеслі да бяспечных, яна не супрацоўнічае з Менскам у пытаннях выдачы.
Сярод краінаў Азіі і Блізкага Усходу бяспечныя толькі 4 краіны: Ізраіль, Японія, Паўднёвая Карэя і Сінгапур. Яны ўсе не супрацоўнічаюць з Беларуссю па пытаннях экстрадыцыі, з’яўляюцца дэмакратычнымі дзяржавамі, у іх незалежная судовая сістэма.
У жоўтай зоне – Турцыя, Тайланд, Пакістан, Манголія, Саудаўская Аравія, Іарданія, Камбоджа, Шры-Ланка. Большасць з іх, акрамя Турцыі, не маюць пагаднення з Беларуссю аб экстрадыцыі, але падтрымліваюць палітычныя сувязі і з Менскам, і з Масквой.
«Мы ў цэлым лічым, што ў краінах, якія маюць моцныя сувязі з Беларуссю ці Расеяй ці іншымі аўтарытарнымі дзяржавамі, верагоднасць экстрадыцыі вышэй, нават калі адсутнічае нейкае фармальнае пагадненне», – зазначае юрыст «Прававой ініцыятывы» Дзмітрый.
У чырвонай зоне – Кітай, Іран, Ірак, ААЭ, Індыя, Мьянма, В’етнам. Гэта пераважна аўтарытарныя дзяржавы, і з большасцю ў Беларусі ёсць пагадненне аб выдачы.
А што ў Новым Свеце ды Афрыцы?
У Паўночнай і Паўднёвай Амерыках бяспечныя: ЗША, Канада, Аргентына, Чылі, Перу, Калумбія, Парагвай, Уругвай, большасць краінаў Карыбскага басейну.
Да адназначна небяспечных аднесеныя толькі тры краіны. Гэта – Венесуэла, Куба і Нікарагуа – аўтарытарныя рэжымы, сяброўскія і Менску, і Маскве. З Венесуэлай і Кубай ёсць пагадненні аб выдачы, таму рызыка максімальная высокая.
У жоўтай зоне Балівія, Бразілія, Мексіка, Гаіці, Гватэмала, Сальвадор і Гандурас. Яны не маюць цесных сувязяў з Беларуссю, але рызыка тут можа быць звязаная з тым, што ўлады краінаў у гэтым рэігёне не вельмі інфармаваныя пра тое, што адбываецца ў Беларусі, і таму, калі абвінавачванне замаскаванае пад эканамічнае, непалітычнае, гэта можа патэнцыйна прадстаўляць пагрозу.
У Афрыцы – высокі ўзровень рызыкі. Тут шмат аўтарытарных рэжымаў, якія падтрымліваюць і Лукашэнку, і Пуціна, і гатовыя супрацоўнічаць, ці ўжо супрацоўнічаюць з імі. Таксама тут справа ў слабасці прававой сістэмы, высокім узроўні карупцыі, залежнасці судоў ад палітычных рашэнняў. У шэрагу краінаў нестабільная палітычная сітуацыя, ідзе вайна.
Да бяспечных у Афрыцы юрысты аднеслі ўсяго 4 краіны: Каба-Вэрдэ, Батсвана, Маўрыкій, Сэйшэлы. Тры з іх – выспавыя дзяржавы, з кантынентальнай Афрыкі – толькі Батсвана, дзе даволі стабільная дэмакратыя, незалежная судовая сістэма і няма супрацы з беларускім рэжымам.
Актыўна супрацоўнічаюць з Расеяй і Беларуссю Судан, Эрытрэя, Зімбабвэ, ЦАР, Алжыр, Егіпет, ДР Конга, Малі, Чад, Руанда, Уганда, Буркіна-Фаса і шэраг іншых афрыканскіх краінаў.
У жоўтай зоне – ЮАР, Туніс, Марока, Эфіопія, Кенія, Танзанія, Малаві, Замбія, Намібія. Большасць з іх – папулярныя турыстычныя напрамкі. Яны ў цэлым больш дэмакратычныя ў параўнанні з краінамі з чырвонай зоны, але рызыка экстрадыцыі звязаная з тым, што яны могуць быць далёкія ад беларускай павесткі.
Самы бяспечны рэгіён
Аўстралія і Акеанія – цалкам бяспечны рэгіён. Тут усе краіны маюць незалежную судовую сістэму, з Менскам не супрацоўнічаюць, пагадненняў не маюць, прытрымліваюцца дэмакратычных каштоўнасцяў. У жоўтую зону складальнікі мапы аднеслі толькі Науру праз тое, што гэтая краіна прызнала незалежнасць Абхазіі і Паўднёвай Асеціі пасля таго як Расея паабяцала ёй пакет гуманітарнай дапамогі ў памеры 50 мільёнаў долараў.
Калі вы вандруеце, важна памятаць, што рызыкі затрымання ёсць і падчас транзіту.
«У адпаведнасці з правіламі міжнародных авіязносінаў, яшчэ да таго, як вы садзіцеся на борт самалёту, спіс пасажыраў, усе дадзеныя перадаюцца ў тым ліку ў краіну, у якую вы ляціце нават транзітам. Адпаведна, ёсць рызыка затрымання», – тлумачаць юрысты «Прававой ініцыятывы».
Куды звяртаца, калі вас затрымалі?
Крысціна Рыхтэр раіць падчас замежных паездак мець SOS-кантакт на выпадак затрымання:
,,«У яго павінны быць кантакты юрыстаў ці праваабарончых арганізацыяў – міжнародных ці тых, што ёсць у вашай краіне. Трэба вырашыць, апублічваць кейс ці не, звязвацца з медыямі ці не. І апошнім часам я бачу, што пры затрыманнях па экстрадыцыі добра працуюць палітычныя і дыпламатычныя сувязі, таму раю звяртацца ў палітычныя цэнтры як АПК ці Офіс Святланы Ціханоўскай. У «Прававой ініцыятыве» мы бярэм на сябе ўсю камунікацыю са СМІ, палітычнымі цэнтрамі і т.п. , цалкам выбудоўваем стратэгію дапамогі», – тлумачыць юрыстка.
Калі ў вас ёсць статус міжнароднай абароны і вас затрымалі ў рамках вышуку, вам трэба папрасіць паведаміць консулу той краіны, якая дала вам гэту статус. Гэтая краіна будзе ўступацца за вас у судзе, і ў прынцыпе, калі ў вас ёсць статус МЗ, гэта вельмі істотны доказ таго, што супраць вас вядзецца палітычны пераслед, зазначае Крысціна Рыхтар.
«Са статусам МЗ вас адпусцяць у разы хутчэй, чым калі б у вас не было гэтага статусу. Таксама ў выпадку затрыманныя вам неабходны адвакат па мерах стрымання і такі, які спецыялізуецца на экстрадыцыйных справах. Рызыка затрымання можа быць меншая, калі вы вандруеце з замежным пашпартам, асабліва калі напісанне ў ім вашага імя адрозніваецца ад таго, што ёсць у беларускім пашпарце», – кажа юрыстка.
І ў выпадку затрымання, і проста дзеля міграцыйнай кансультацыі па рызыках экстрадыцыі вы можаце звярнуцца ў «Прававую ініцыятыву».
Ганна Ганчар belsat.eu
