Беларусы наракаюць на знікненне цыбулі або яе нізкую якасць і высокія цэны ў крамах. Што сталася – і што будзе восенню? «Белсат» спытаў эксперта ў сельскай гаспадарцы.
У Беларусі на некаторы час знікала з продажу бульба. Цяпер яна вярнулася, хай і за цэны, якія мала каму падабаюцца (у Польшчы і Літве таннейшая). З’явілася новая праблема: беларусы наракаюць, што цыбуля або знікла, або прадаецца за шалёныя грошы, або малая, гнілая ды памятая. У адной з інтэрнэт-крамаў бачым: чырвоная рэпчатая цыбуля каштуе цяпер 4,21 рубля за кілаграм, белая – 9,29. Год таму ў траўні цыбуля каштавала 2,19 рубля, адборная – 2,82.
Чаму так? «Белсат» спытаў эксперта ў сельскай гаспадарцы Мікалая Лысянкова.
Усё пайшло ў Расею?
Адным з тлумачэнняў знікнення бульбы было тое, што яе экспартавалі з Беларусі ў Расею ды іншыя краіны – улады нават уводзілі ліцэнзіяванне экспарту бульбы. Цяпер Міністэрства сельскай гаспадаркі, наадварот, заяўляе пра нарошчванне экспарту харчоў у Расею. Як так, калі гародніны ў Беларусі бракавала?
,,«Нашая эканоміка ў Беларусі вельмі экспарта- і імпартазалежная, – тлумачыць Лысянкоў. – Для купляння імпарту патрэбная валюта – адпаведна, трэба рабіць экспарт, каб гэтую валюту папаўняць».
Традыцыйна прадукцыя сельскай гаспадаркі і сельскагаспадарчая сыравіна займалі вялікую долю ў экспартнай выручцы Беларусі: прадавалі на 5 млрд долараў і больш. За мінулы год наэкспартавалі, паводле афіцыйнай статыстыкі, аж на 8,5 млрд долараў. Цяпер уведзеныя санкцыі на шмат чаго іншага, што давала экспартную выручку, напрыклад, на калійныя ўгнаенні і нафтапрадукты, заўважае Лысянкоў. Тое, што трапіла пад санкцыі, спрабуюць замяніць выручкай ад сельскай гаспадаркі – шукаюць шляхі здабыць валюту, каб «адбіць» імпарт.
Беларусь – найбяднейшая краіна рэгіёну, працягвае Лысянкоў. І цэны ў Беларусі былі параўнальна нізкія: у той жа Расеі бульба можа каштаваць даражэй, бо расейцы могуць сабе дазволіць яе купіць за вышэйшыя цэны. А ў Беларусі Аляксандр Лукашэнка стрымлівае цэны, бо беларусы не могуць сабе дазволіць купляць тую ж бульбу, калі яна каштуе як у суседніх краінах. Выходзіць, што гародніна «вымываецца» за мяжу, таму і ўводзяцца абмежаванні на экспарт і бульбы, і цыбулі, і буракоў.
Вінаватыя сховішчы ці пастаўнікі?
Улады запэўнівалі, што гародніну беларусам будуць прадаваць са стабілізацыйных фондаў. Выданне Tochka.by са спасылкай на ананімную крыніцу піша, што ў стабілізацыйным фондзе ў траўні ўжо не мусіла быць бульбы – не было абавязку разлічваць на травень. Дый тое, што ў фонд заклалі, мела кепскую якасць, бо год быў неўраджайны.

Лысянкоў бачыць праблему яшчэ і ў прыпісках: калі чыноўнікі паведамяць наверх праўду, іх заменяць на іншых, якія будуць казаць тое, што зверху хочуць чуць. Ён дапускае: чыноўнікі рапартавалі, што ў стабілізацыйных фонах усё ёсць, калі напраўду не было. На паперы ёсць, на складзе няма.
Прычына можа быць і ў кепскіх сховішчах: іх якасць далёкая ад той, што ў суседніх краінах. Мо вырасціць бульбу і гародніну яшчэ можна, а захаваць яе ўжо цяжка. Мо проста пагніла.
Можа, вінаваты менавіта клімат?
Надвор'е сёлета было неспрыяльнае для сельскай гаспадаркі: спачатку «зімы не было», ажно азімыя папрачыналіся, потым пахаладанне і раптоўны снег у красавіку, за ім пацяпленне – і раптам новыя замаразкі. Ці зможа Беларусь восенню забяспечыць сябе і задаволіць патрэбы ў экспарце?
Лысянкоў пагаджаецца: Беларусь размешчаная ў зоне рызыкоўнага земляробства, надвор’е моцна ўплывае на ўраджаі. З другога боку, Літва ці Польшча нясуць такія ж рызыкі, таксама сутыкаюцца з замаразкамі ці засухамі. Але Літва ці Польшча выкарыстоўваюць тэхналогіі, што дапамагаюць максімальна зменшыць страты.
Тую ж бульбу не позна пасадзіць і 15 траўня, адзначае Лысянкоў. Пытанне толькі ў тым, ці будуць дажджы. Бульбу, тлумачыць суразмоўца, садзяць раней, калі ў зямлі ёсць вільгаць: каб атрымаць большы ўраджай, трэба, каб расліны набралі болей той вільгаці. Калі пасадзіць бульбу 15 траўня, на старце яна атрымае менш вільгаці і ўраджай будзе мацней залежаць ад далейшага надвор’я. Але ж бульбу можна паліваць!
,,«Самая вялікая праблема ў нас – гэта не надвор’е, а тыя калгасы, што засталіся, – перакананы Лысянкоў. – Як 50 гадоў таму мы працавалі, паводле той жа сістэмы працуем і цяпер. Няма гаспадара на зямлі. Калі з’явіцца гаспадар на зямлі, тады і ўмовы надвор’я будуць менш адбівацца на ўраджаі і беларусах».
Польскі фермер, кажа Лысянкоў, заўсёды будзе думаць пра свой ураджай. Бульбе бракуе вільгаці – прыцягне трубу і палье. У Беларусі ж захавалася сістэма калгасаў, у якой «усё агульнае і ўсё нічыё». Гаспадары ў калгасах часовыя, зямля не іхная, не ўрадзіла – дык вінаватае надвор’е. Ёсць хіба адзінкавыя выпадкі, калі ў беларускай зямлі ёсць гаспадар. Суразмоўца згадвае Стаўбцоўскі раён: калгасы ніколі не палівалі бульбу, а ёсць прыватная фермерская гаспадарка «Сула», у якой бульба расце і ў засуху.
Калі ўраджай у выніку будзе кепскі, Беларусь не зможа экспартаваць сельскагаспадарчую прадукцыю ў ранейшых аб’ёмах, рэзюмуе Лысянкоў. Але трымаць цэны ў Беларусі могуць, вырасціць нешта на ўнутраны рынак у калгасах могуць. Гэта фермер будзе думаць, як вырабіць і прадаць: калі «замарожаныя» цэны ўвялі ніжэй за сабекошт, фермер пяройдзе на нешта іншае, што выгадна прадаваць. Калгасы ж выконваюць загады, спрабуюць узяць не якасцю, а колькасцю – пытанне ж не ў сабекошце.
***
На тое, што знікала бульба, магло паўплываць некалькі фактараў, ад кліматычных – да эканамічных і палітычных. Міністэрства гандлю Беларусі вінаваціла тых пастаўнікоў, якія недавозілі бульбу са сховішчаў у патрэбных аб’ёмах. Эканамісты бачылі глыбіннаю прычынаю рэгуляванне цэнаў, што адбівала жаданне вырошчваць нерэнтабельныя культуры і прыводзіла, як ні дзіўна, да росту цэнаў. Адной з прычынаў могуць быць і санкцыі, праз якія Беларусь не можа закупляць еўрапейскай насеннай бульбы. Дзяржаўная прапаганда ж абураецца: «Задзяўблі са сваёй бульбай – абы жэрці».
Ірына Дарафейчук, Алесь Наваборскі belsat.eu