У апошні дзень года ў студыю «Белсату» завітаў кіраўнік Цэнтру Усходняй Еўропы Варшаўскага ўніверсітэту, дырэктар стыпендыяльнай праграмы імя Кастуся Каліноўскага Ян Маліцкі.
– Перадусім пытанне пра вашае здароўе, як вы пачуваецеся. Бо бачу, што вы прыйшлі да нас, перарваўшы рэабілітацыю, у адмысловым бандажы…
– Прашу прабачэння і разумення нашых гледачоў – я ў спецыяльным убранні, бо пасля выпадку, звязаным з нападам, маю пераломы костак чэрапа, скрыўленне і страсенне мозгу. Гэтыя пераломы костак чэрапа прыводзяць да таго, што мне трэба забяспечыць абарону галавы. Галава — гэта мой найважнейшы інструмент працы, яна павінна быць у парадку.
– 20 снежня тэлеканал «Белсат» стаўся першым сярод медыяў, што атрымалі паведамленне ад дырэктаркі Школы Усходніх Моў Інгі Катаньскай пра напад на вас у цэнтры Варшавы, у парку Казімежоўскім, у выніку чаго вы трапілі ў шпіталь. Распавядзіце, што тады адбылося?
– Гэта здарылася ўвечары 19 снежня, я запомніў гэтую дату, прыкладна а 22-й гадзіне ў парку Казімежоўскім. Выйшлі нечакана два чалавекі на ходнік, не магу сказаць, з якога боку, злева ці справа, у форме, што нагадвала паліцэйскую, як мне тады падалося, і спыталі мяне, як мяне завуць. Ну і я, разгублены, бо я лічыў, што паліцыя мае права выходзіць, калі хоча, і пытаць, калі хоча, адказаў. Нармальна я б паскорыў крок, але ў гэты раз я адказаў. Не паліцыя, а супрацоўнікі Студыюм Усходняй Еўропы знайшлі мяне ў тым месцы, дзе я ляжаў і дзе была вялікая пляма крыві, акуляры. Аправа адарвалася, пабіліся шкельцы, на адным з якіх – кроў. Гэта даказвае, як паказвае мой аналіз, што я ўпаў тварам уніз, а рана на галаве ў мяне была ззаду, на костцы. І гэта тое, што можна сказаць. Тым не менш, я не ёсць добры сведка, бо ў мяне поўная страта памяці ў гэтым пытанні.
Добра я памятаю толькі тое, што адбывалася пасля таго, як я абудзіўся на насілках у машыне хуткай дапамогі.
Моцна перакананы, што не ўдасца так проста знайсці нападнікаў. У кантэксце шматгадовых нападаў на Студыюм Усходняй Еўропы, асабліва з 2006 года, калі з'явілася праграма Каліноўскага, пачаліся атакі і на мяне, і на студыюм. Мяркую, то мы маем справу з дастаткова прафесійнай працаю.
– Карыстаючыся нагодаю, што Вы завіталі на наш тэлеканал, хацеў запытаць, як Вы глядзіце на сітуацыю ў Беларусі. У нас толькі афіцыйна каля паўтары тысячы палітвязняў, рэальная колькасць у разы большая, сотні тысячаў у эміграцыі…
– Так, калі мы кажам пра вязняў, іх сапраўды значна больш. Гэта рыса рэжыму – ён мае сталую тэндэнцыю да хлусні. Вязняў значна больш. Хацеў бы ўзгадаць асабліва Анджэя Пачобута – паляка з Беларусі, які дэманстратыўна выступае за вольную Беларусь. Ён дэманстратыўна адмовіўся выехаць, бо сказаў, што мае такое самае права, як іншыя грамадзяне Беларусі, быць у гэтай краіне.
Наконт вязняў, на першы погляд справа выглядае прайгранаю, бо здушаны грамадскі супраціў. Я пакуль не бачу ніякіх падставаў для грамадскага супраціву, бо сіла рэжыму і пераследу настолькі вялікая, што грамадства не ў стане падняцца. Кажу гэта не для таго, каб, барані Божа, камусьці закінуць, гэта аб’ектыўна. Але другое, сіла і пазіцыя беларускага рэжыму – гэта адлюстраванне маскоўскага рэжыму. У момант, калі пахіснецца рэжым Пуціна ў Маскве, рэжым Лукашэнкі не вытрымае і 24 гадзінаў. У той жа час пазіцыя Пуціна залежыць ад вайны ва Украіне, цалкам непасрэдна.
– Напярэдадні была шакавальная навіна – 64-гадовы ксёндз Генрых Акалатовіч, які мае цяжкія захворванні, быў асуджаны на 11 гадоў зняволення. На жаль, мы прызвычаіліся да сталінскіх выракаў у Беларусі. Але вернікаў шакавала тое, што на працэсе не прысутнічаў ані біскуп, ані прадстаўнікі Апостальскай нунцыятуры. Вядома, што ў часы камунізму ў Польшчы таксама пераследавалі Касцёл. Як бы Вы ацанілі гэтую сітуацыю?
– 11 гадоў калоніі ўзмоцненага рэжыму – гэта, па-польску кажучы, лагер. Стары чалавек, каталіцкі святар, хворы – гэта абсалютны шок. Вядома, што рэжым злачынны і пераследуе сваіх нават выдуманых ворагаў. Але мяне шакуе нешта іншае, і мне вельмі прыкра, як грэшнаму, але вернаму сыну Касцёлу, што Святы Касцёл не меў адвагі і дастатковай стратэгіі, каб гэтаму чалавеку аказаць дапамогу падчас працэсу. Для яго гэта вельмі важна. Веру, што польскі Касцёл здолее зрабіць нейкі жэст, бо мы не выцягнем святара з лагеру, але можам паказаць гэты жэст. Упэўнены, што рэжым упадзе, і ксёндз Акалатовіч выйдзе з турмы раней, чым гэта прадугледжвае вырак. Тады ён павінен даведацца, што былі тыя, хто пра яго памятаў.
– Вяртаемся да Вашых словаў пра стан Расеі. Масква ўжо трэці год працягвае поўнамаштабную агрэсію супраць Украіны. Мы бачым, на жаль, што яна вельмі марудна, але прасоўваецца на фронце. У сувязі з гэтым маё пытанне: гэтая вайна аслабляе Расею ці наадварот нейкім чынам кансалідуе гэтую Расейскую імперыю? Ці мы не знаходзімся напярэдадні другой Ялты і падзелу нашай часткі Еўропы, пра якую марыць Пуцін?
– Пабачым. Гэта будзе ў руках прэзідэнта ЗША. Баюся, што лідары найбольшых еўрапейскіх дзяржаваў пайшлі на другую Ялту – на нейкія падзелы коштам Украіны. Кажу гэта з халодным спакоем, не маю сумневаў, што ключ да развязання ў Вашынгтоне, і гэта прэзідэнт Трамп вызначыць, што будзе далей.
На маё здзіўленне, пасля амаль трох гадоў вайны Расея не аслабела. Нават у міжнародных стасунках яна ўзмацніла сваю пазіцыю, бо санкцыі не спрацавалі. З розных прычынаў, бо Захад быў непаслядоўны ў санкцыях, некаторыя спазняліся, хтосьці скрозь пальцы глядзіць на іх абыход, а некалькі краінаў свядома дапамагаюць Расеі ў іх абыходзе для ўласных заробкаў, а таксама змагаючыся з Захадам у шырокім сэнсе – мы гаворым пра Кітай, Індыю і Бразілію. І зноў-такі не дойдзе да аслаблення Расеі без пройгрышу на фронце. Ці то ва ўсёй вайне, ці на фронце.
– Вялікая колькасць аналітыкаў мяркуе, што, магчыма, у 2025 годзе дойдзе да перамоваў адносна вайны ва Украіне, і гэта будуць перамовы не выключна пра спыненне агню, але і пра падзел сілаў у нашай частцы Еўропы. Мы, беларусы, маем свайго кшталту Рыжскую траўму, што лёс Беларусі вызначаецца без беларусаў. Мы маем сігналы, што пэўныя беларускія дэлегацыі, дэлегацыі дэмакратычных сілаў хацелі б удзельнічаць у перамовах. Ці гэта ўвогуле магчыма, што беларусаў дапусцяць у якой-небудзь форме да перамоваў, калі мы кажам пра будучыню нашага рэгіёну?
– Я ведаю, што гэта дрэнна казаць, але я вельмі, вельмі сумняюся ў гэтым. Нават украінцы баяцца, што гэта адбудзецца праз іхную галаву. Нават украінцы, не кажучы ўжо пра беларусаў. Моцна сумняюся. Я хачу толькі нагадаць сітуацыю, калі шмат гадоў таму ўзнік так званы «нармандскі фармат» і Польшча была прапушчаная ў гэтым фармаце. Яе палітыка вельмі негатыўна гэта перажыла, бо Польшча, суседняя з Беларуссю, Украінаю і ў пэўным сэнсе з Расеяю, як адзіная краіна ў Еўрапейскім Звязе, была ігнараваная. Сёння мы павінны дзякаваць Богу, што не бралі ўдзелу ў гэтых перамовах, фальшывых перамоўных працэсах, крадзежных і ашуканскіх перамовах «нармандскага фармату».
Такім чынам, можа здарыцца, што гэта і не дрэнна, што дэмакратычныя сілы Беларусі, якія насамрэч не мелі б шмат што сказаць, не будуць удзельнічаць у гэтым працэсе, бо адказнасць таксама ўпала б на іх. Але асабіста я з сумам прызнаю, што Вэрсаль быў толькі адзін. Вэрсаль не паўторыцца. Парыжскай Вэрсальскай канферэнцыі не адбудзецца. Толькі можна марыць, хто верыць, хай моліцца, каб у гэтых перамовах, што, імаверна, адбудуцца ў 2025 годзе, і ўжо існуюць падазрэнні, што некаторыя перамовы ўжо вядуцца, каб Украіна і Беларусь былі сумленна ўзятыя пад увагу, каб не было Ялты за іх спінамі.
,,«Беларусь пры сваіх ахвярах, пры сваім заангажаванні, пры падзеях 2020 года, на якія мы глядзелі з вялікай павагаю, заслугоўвае вольнай дэмакратычнай дзяржавы».
– Сёння апошні дзень 2024 года, і каб не было так занадта песімістычна, усё ж такі Новы год заўсёды асацыюецца ў людзей з надзеяй. Ці ў вас ёсць нейкая надзея, асабліва для нашых гледачоў унутры Беларусі, ці маеце нейкія навагоднія зычэнні?
– Мае навагоднія пажаданні такія: выкарыстоўваючы лаціну, CONTRA SPEM SPERO – веру насуперак надзеі, што, нягледзячы на гэтыя сумныя рэчы, пра якія я сказаў, год 2025-ы будзе новым пачаткам для Беларусі.
Той, каму было сказана, што пагроза жыццю мінула, мае права казаць рэчы, якія нават супярэчаць халодным навуковым ацэнкам. І гэта мае найлепшыя зычэнні для дэмакратычных сілаў Беларусі, якія цяпер за мяжою, у Польшчы, іншых краінах Еўропы, у Вільні, а таксама для тых тысячаў, якія застаюцца ў Беларусі. Волі і міру.
Вітаўт Сіўчык belsat.eu
