Да 16 кастрычніка кожны беларус можа выказаць свае меркаванні наконт планаў развіцця краіны на бліжэйшыя 15 гадоў. Міністэрства эканомікі вынесла на грамадскае абмеркаванне праект канцэпцыі Нацыянальнай стратэгіі устойлівага развіцця Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2040 году. Пакуль ідзе абмеркаванне «Белсат» паглядзеў, якую будучыню прапануюць нам чыноўнікі.
Не прававая і не дэмакратыная
У мінулым аналагічным дакуменце (НСУР-2030), выпрацаваным у 2017 годзе, планавалася, што ў 2030 годзе Беларусь будзе «незалежнай прававой дэмакратычнай дзяржавай, якая захоўвае сваю тэрытарыяльную цэласнасць і культурна-гістарычную спадчыну».
У цяперашнім варыянце Нацыянальнай стратэгіі устойлівага развіцця паняцці: «прававая» і «дэмакратычная» адсутнічаюць.
Аўтары бачаць Беларусь-2040 як «незалежную, суверэнную дзяржаву з устойлівым развіццём нацыянальнай эканомікі, заснаванай на інавацыях і высокіх тэхналогіях, роўнымі магчымасцямі для развіцця асобаснага патэнцыялу, экалагічна чыстым навакольным асяроддзем». Ні табе тэрытарыяльнай цэласнасці, ні культурна-гістарычнай спадчыны... ні дэмакратыі.
Дарэчы, слова «дэмакратыя» і вытворныя ад яго ў дакуменце не згадваецца ніводнага разу. Калі ў канцэпцыі ад 2017 года Беларусь будучыні малявалася аўтарам як «бяспечная краіна, дзяржава законнасці і парадку», то аўтары новага дакументу ўлічылі «рэаліі часу» і выкінулі гэтыя паняцці з апісання вобразу краіны ў будучыні.
Без «заходняга вектара»
Як вынікае з раздзела «Месца Беларусі на міжнароднай арэне», «заходні вектар» не вернецца у беларускую павестку ў часавым гарызонце 15 гадоў. Ёсць толькі фраза пра «адзіныя падыходы да развіцця адносінаў з усімі замежнымі партнёрамі».
Сярод прыярытэтаў – «стратэгічнае саюзніцкае ўзаемадзеянне з Расейскай Федэрацыяй» і «выбудоўванне адносінаў усепагоднага і ўсебаковага стратэгічнага партнёрства» з КНР.
Застаецца на парадку дня і супраца з ЕАЭС, СНД, АДКБ, ШАС, БРЫКС і краінамі «дальняй дугі» – Азіяй, Афрыкай, Лацінскай Амерыкай.
«"Аблічча" дзяржавы пазнавальнае ў сусветнай прасторы, дзякуючы багатай самабытнай культурнай спадчыне краіны, функцыянуючым брэндам з сусветным імем», – такім малююць вобраз Беларусі ў 2040-м годзе аўтары.
ВУП – уверх, інфляцыя – уніз
У эканоміцы ў 2040 годзе Беларусь збіраецца ўвайсці ў лік пяцідзесяці дзяржаваў у сусветным рэйтынгу ВУП на душу насельніцтва ў доларавым эквіваленце па парытэце пакупніцкай здольнасці. На сённяшні дзень краіна знаходзіцца на 80-м месцы, адстаючы ад Коста-Рыкі, Лівіі і Дамініканскай Рэспублікі, але абганяючы Мексіку і Кітай. Але для гэтага трэба будзе павялічыць ВУП з 2026 па 2040 год найменей у два разы.
Узровень інфляцыі ў 2030 годзе, як лічаць аўтары дакументу, не мусіць перавышаць 5 %, а ў 2040-м – не болей за 4 %.
У сацыяльнай палітыцы за мэту ставіцца павышэнне якасці чалавечага патэнцыялу з дасягненнем высокіх стандартаў жыцця.
Так, з 2026 па 2030 год плануецца пераадолець тэндэнцыі скарачэння насельніцтва і стабілізаваць яго колькасць на адзнацы не меней за 9,1 мільёна чалавек.
Нагадаем, што станам на 1 студзеня 2024 года ў краіне жыло 9 155 978 чалавек (а 20 гадоў таму, да пачатку кіравання Аляксандра Лукашэнкі, гэтая лічба была большай амаль на 1,1 мільёна чалавек – 10 243,5).
Плануецца павялічыць чаканую працягласць жыцця да 76,5 гадоў у 2030-м і да 80,4 года – у 2040-м, а дасягаць гэтага збіраюцца шляхам «паляпшэння фізічнага і маральнага здароўя грамадзянаў, фармавання інстытутаў здаровага ладу жыцця» і толькі ў другую чаргу за кошт «эфектыўнага развіцця ўсіх відаў медычнай дапамогі».
Вяртанне мігрантаў і «карта беларуса»
У дэмаграфічнай сферы ў 2040 годзе чыноўнікі запланавалі павышэнне ўзроўню нараджальнасці ў 1,3 раза і зніжэнне ўзроўню смяротнасці ў 1,2 раза. Не меней чым у тры разы павінна павялічыцца станоўчае сальда міграцыі насельніцтва (калі колькасць імігрантаў перавышае колькасць эмігрантаў).
Павялічваць нараджальнасць і ўмацоўваць інстытут сям’і улады плануюць на глебе «традыцыйных каштоўнасцяў», узгадвання якіх у НСУР-2030 не было.
Адным са шляхоў вырашэння дэмаграфічнай праблемы прапісана «аптымізацыя міграцыйных працэсаў шляхам фармавання палітыкі, нацэленай на скарачэнне эмігранцкага адтоку, перш за ўсё моладзі, стымуляванне прытоку кваліфікаванай іншаземнай працоўнай сілы і вяртання беларусаў у краіну». Лагічна, што такіх планаў у НСУР-2030 не было, бо тады не было масавага бегства з яе.
Адным з цікавых інструментаў рэгулявання міграцыйнай палітыкі стане «Карта беларуса», з ідэяй якой апошнім часам асабліва носяцца прапагандысты з праўладных СМІ.
Паводле НСУР, яна стане цалкам сабе рэальнасцю ўжо да 2030 года і будзе прадугледжваць «дыверсіфікацыю кошту надаваных паслугаў у сістэме аховы здароўя, адукацыі, ЖКГ і іншых сферах у залежнасці ад статуса знаходжання на тэрыторыі Беларусі». Што маецца на ўвазе, у дакуменце не тлумачыцца, але меркавана, што уладальнікі «карты беларуса» атрымаюць нейкія льготы.
Медыцына на экспарт
У сферы аховы здароўя даступнасць медычных паслуг да 2040 году павінна знаходзіцца на ўзроўні 99 %, а доля арганізацыяў, якія выкарыстоўваюць тэхналогіі штучнага інтэлекту, мусіць быць не меншай за 20 %. Ну і экспарт медычных паслуг плануецца павялічыць не меней чым у 1,7 раза цягам 2026–2040 гадоў.
Амбіцыйныя чаканні маюцца і ў сферы адукацыі. Так, напрыклад, колькасць установаў вышэйшай адукацыі, якія ўвойдуць у пералік найлепшых універсітэтаў свету, паводле рэйтынгу Webometrics, QS, SIR, павінна павялічыцца да 16. На сённяшні дзень у пералік 1500 найлепшых універсітэтаў свету ўваходзяць тры беларускія ВНУ – БДУ, БНТУ і БДУІР.
Цікава будзе ў сферы культуры. Так, доля арганізацыяў, якія будуць мець уласны сайт (!), пішуць стваральнікі стратэгіі, павінна будзе дасягнуць 95 % у агульнай колькасці ўстановаў культуры. Колькасць новых культурных каштоўнасцяў, уключаных у Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў краіны, павінна павялічыцца не меней чым на 126 адзінак (у 2023 годзе ў яго ўваходзіла 5683 аб’екты).
А ўвогуле, у перыяд з 2031 па 2040 год, пішуць аўтары стратэгіі, распаўсюджанне атрымаюць інтэлектуальныя тэхналогіі для дэманстрацыі культурнай спадчыны ў экспазіцыйна-выставачнай, культурніцка-асветніцкай, рэстаўрацыйнай і іншых відах дзейнасці. Больш за тое, нас чакаюць «платформенныя рашэнні» стварэння і агрэгацыі кантэнту з тэхналогіямі абароны ад «фейкаў» (магчыма, нешта кшталту нядаўна створанага VIDEOBEL.BY), будзе створана «Біржа гастроляў» (падобная платформа арганізацыі гастроляў паўстала ў Расеі, з дапамогай якой павінна адбывацца прамоцыя мерапрыемстваў).
У спорце – не менш амбітна: спартовы рэйтынг рэспублікі ў неафіцыйным камандным заліку па выніках Алімпійскіх гульняў мусіць быць не ніжэйшы за 25-ы. Да прыкладу, на летніх Алімпійскіх гульнях у Токіо Беларусь заняла 27-е месца ў неафіцыйным камандным заліку.
Шмат турыстаў і працоўных мігрантаў
На рынку працы ўзровень занятасці насельніцтва ў 2040 годзе павінны быць не ніжэйшы за 70 % (у першым паўгоддзі 2024-га ён быў на ўзроўні 84,2 %), а ўзровень беспрацоўя – не большы за 4 % (афіцыйна 3 % у 2024-м).
Менавіта тут, адзначаюць аўтары, будуць рэалізоўвацца меры, «накіраваныя на мінімізацыю адтоку працоўнай сілы і прыцягненне іншаземцаў для працы ў краіне». Стымуляваць гэта плануюць, напрыклад, праз льготныя ўмовы набыцця жытла для маладых спецыялістаў ва ўзросце да 30 гадоў цягам першых пяці гадоў працы, а таксама праз субсідыі ў выплаце арэнднай платы і наступны выкуп такога жытла.
Што да росту даходаў, то ў 2040 годзе доля насельніцтва з даходамі, ніжэйшымі за бюджэт пражытачнага мінімуму, павінна скараціцца да 3,3 % (у 2023 годзе было 3,6 %), а рост рэальнай пенсіі па ўзросце чакаецца не меней чым у два разы.
Тэмпы росту аб’ёму лічбавай эканомікі да 2040 году павінны вырасці ў Беларусі не меней чым у 3 разы, краіна мусіць увайсці ў лік 50 дзяржаваў у сусветным рэйтынгу па індэксе гатовасці да выкарыстання перадавых тэхналогіяў (станам на 2023 год займае 55-е месца са 166 краінаў).
,,«Праз 15 гадоў Беларусь стане ледзь не ўзорным аб’ектам прыцягнення турыстаў: колькасць турыстычных паездак іншаземцаў у краіну вырасце з 5,7 мільёна чалавек у 2023 годзе да не меней чым 18 мільёнаў чалавек у 2040-м. А турыстычная сфера будзе складаць не меней за 5 % у ВУП краіны, сама ж Беларусь увойдзе ў топ-50 краінаў сусветнага рэйтынгу развіцця сферы падарожжаў і турызму».
Ці сапраўды ўсё будзе па плану?
Як адзначылі некалькі суразмоўцаў «Белсата», падобныя стратэгіі развіцця існуюць і ў іншых краінах, і не абавязкова, што яны ўсюды дасягаюцца. Яны могуць быць як каротка- так і доўгатэрміновымі, разлічанымі на тое, каб дзяржава разумела, якія рэсурсы трэба накіроўваць у тую ці іншую сферу.
Палітолаг Дзмітрый Балкунец лічыць, што дакумент, падрыхтаваны беларускімі чыноўнікамі, ні на што не паўплывае, бо ён «ніяк не звязаны з палітычнай сітуацыяй у Беларусі» і патрэбны для таго, каб паказваць нейкі рост, «пазітыўную сітуацыю», бо аўтары не могуць паказаць яе горшай, чым яна ёсць сёння.
На думку эканамісткі Алісы Рыжычэнкі, тыя планы ў эканоміцы, якія ставяць перад сабой беларускія чыноўнікі, абсалютна нерэалістычныя, бо на сённяшні дзень адна частка беларускай эканомікі працуе на выкананне абаронных дзяржзаказаў з Расеі, а другая – «нейкім чынам перабіваецца на ўсходнім рынку», што таксама знаходзіцца ва ўзаемасувязі з Расеяй.
,,«Калі чыноўнікі плануюць дасягнуць такіх паказчыкаў, то ім як мінімум трэба адкрываць для сябе наноў заходні рынак, самы маржынальны рынак для Беларусі», – лічыць эканамістка.
Але гэта магчыма толькі ў выпадку зняцця санкцыяў, што прабугледжавае або змену рэжыму, або спыненне вайны і наладжванне кантактаў паміж заходнімі краінамі і РФ, а следам і Беларуссю. Аднак у выпадку, калі спыняецца вайна, то спыняецца і дзяржабаронны заказ для Расеі, і тады вялікая частка беларускіх машына- і прыборабудаўнічай галінаў, апрацоўчых прадпрыемстваў папросту спыняцца, бо сёння яны перакваліфікаваныя і мадэрнізаваныя на вытворчасць прадукцыі ваенна-прамысловага комплексу Расеі. Калі ж для беларускіх уладаў хаця б часткова адкрыецца заходні рынак, то паступова яны будуць губляць усходні – у любым выпадку будуць ісці страты, лічыць эканамістка.
«Сумным бюракратычным стостаронкавым дакументам, вельмі адарваным ад рэчаіснасці» назваў НСУР-2040 і палітычны аналітык, каардынатар «Нашай візіі» Вадзім Мажэйка.
«Ягоная мэта [НСУР-2040. – Заўв. «Белсат»] – гэта не нейкі імпульс уладаў да абнаўлення або ўстойлівага развіцця, а ўбудаванасць Беларусі ў сістэму ААН. Калі ты хочаш з агенцыямі ААН працаваць і пажадана атрымліваць нейкія грошы на нейкія праекты, то ты мусіш такое пісаць», – адзначыў суразмоўца «Белсата».
Гэты дакумент не суадносіцца з рэальнай практыкай, якая ў Беларусі выбудоўваецца па палітычных рашэннях аўтарытарнага кіраўніка, і таму адносіцца да яго трэба проста як да «чарговай бюракратыі«, заўважае Вадзім Мажэйка. Магчыма, нешта з таго, што прапісваецца ў такіх дакументах, выконваецца, нешта – не, але каб пацвердзіць выкананне, не існуе ніякіх незалежных інструментаў.
«Таму можна выказаць спачуванні тым людзям, якія такія «пэйперы» пішуць, прытым што яны не маюць магчымасці паўплываць на іх рэалізацыю. Можна паспачуваць людзям, якім за ўсё гэта баліць сэрца, бо ў цяперашніх беларускіх умовах гэта ўсё не надта рэальна. Можна паспачуваць і супрацоўнікам ААН, якія цудоўна разумеюць, што гэта поўнае ашуканства. Усім можна паспачуваць, і ў першую чаргу Беларусі, якая замест устойлівага развіцця атрымлівае такую бюракратыю», – адзначыў палітычны аналітык.
Раман Шавель belsat.eu
