18 траўня ў Румыніі адбыліся шматпакутныя прэзідэнцкія выбары, на якіх перамог праеўрапейскі мэр Бухарэсту Нікушор Дан. Пры гэтым ягоны супернік, ультраправы палітык Джорджэ Сім'ён, атрымаў толькі на 7,2 % менш галасоў. Чаму так сталася і чым пагражае такая папулярнасць у Румыніі крайне правых?
Румыны меліся вызначыцца з новым прэзідэнтам яшчэ летась, аднак «нешта пайшло не так». Першае галасаванне адбылося 24 лістапада. Тады першае месца заняў крайне правы Кэлін Джарджэску, які меўся спаборнічаць у другім туры выбараў з Эленай Ласконі з праеўрапейскага Звязу ратавання Румыніі.
Аднак на палітычную сцэну краіны выйшаў Канстытуцыйны Суд, які скасаваў вынікі галасавання, прызначыў новыя выбары і забараніў Джарджэску браць удзел у іх. Палітыка западозрылі ў несумленнай PR-кампаніі ў TikTok і расейскім падтрыманні.
Паўторныя выбары былі прызначаныя на 4 траўня, і першае месца зноў заняў ультраправы палітык, лідар Альянсу за еднасць румынаў Джорджэ Сім'ён, набраўшы 40,96 %. Ягоны супернік, праеўрапейскі мэр Бухарэсту Нікушор Дан, атрымаў 20,99 %.
У другім туры Дан усё ж перамог з вынікам 53,6 %, Сім'ёна падтрымалі 46,4 % выбарнікаў.
Сім'ён спачатку абвясціў сябе пераможцам і нават анансаваў пратэсты, затым прызнаў паразу, павіншаваў суперніка і падзякаваў «больш як пяці мільёнам румынаў, якія яму даверыліся». Аднак потым усе ж падаў скаргу ў Канстытуцыйны Суд, патрабуючы скасаваць вынікі выбараў. 22 траўня сталася вядомым, што суд апеляцыю адхіліў.
Крыху алею ў агонь румынскіх жарсцяў падліў заснавальнік Telegram Павел Дураў. У сваім канале ён абвінаваціў Францыю ў спробе ўмяшацца ў выбары: маўляў, Парыж прасіў «задушыць кансерватыўныя галасы»:
«Я катэгарычна адмовіўся. Telegram не будзе абмяжоўваць свабоды румынскіх карыстальнікаў або блакаваць іхныя палітычныя каналы. Нельга „абараняць дэмакратыю“, разбураючы яе. Вы не можаце „змагацца з умяшаннем у выбары“, умешваючыся ў выбары. Або вы маеце свабоду слова і сумленныя выбары, або не. І румынскі народ заслугоўвае і таго, і іншага».
Міністэрству замежных справаў Францыі давялося гэта зняпраўджваць:
«Францыя катэгарычна адхіляе гэтыя абвінавачванні і заклікае ўсіх дзеяць адказна і паважаць румынскую дэмакратыю».
20 траўня Дураў напісаў у сацсетцы X, што «гатовы прыехаць і даць паказанні, калі гэта дапаможа румынскай дэмакратыі». Так ён адрэагаваў на просьбу Сім'ёна да Канстытуцыйнага Суда ануляваць вынікі паўторных выбараў.
Палітычны аглядальнік Аляксандр Фрыдман на такі імпэт кіраўніка Telegram заўважыў: «Перспектывы дэмакратыі ў іншых краінах, асабліва на расейскай радзіме Дурава, яго, аднак, гэтак не турбуюць».
Аўтар Цэнтру новых ідэяў, які на ўмовах ананімнасці растлумачыў «Белсату», што адбываецца ў Румыніі, адзначыў: погляды ўльтраправых папулістаў леглі на падрыхтаваную глебу. Багата жыхароў там у рызыцы беднасці, а пандэмія ковіду і вайна ва Украіне паўплывалі на рост цэнаў на харчы і энергію.
«Пры гэтым у Румыніі высокая эканамічная няроўнасць: сітуацыя ў буйных гарадах і сельскай мясцовасці, асабліва сярод уразлівых групаў (пенсіянеры ці людзі народнасці рома), моцна адрозніваецца. Сюды можна дадаць брак грошай на ахову здароўя і праблемы з дэмаграфіяй: за апошнія 10–15 гадоў каля 2 млн грамадзянаў пакінулі краіну збольшага з эканамічных прычынаў. Цяпер кожны пяты румын ці румынка жывуць за мяжою», – канстатаваў эксперт.
Да таго ж жыхары краіны страцілі давер да двух галоўных палітычных сілаў: сацыял-дэмакратычнай партыі PSD і нацыянал-ліберальная PNL, што змянялі адна адну ва ўладзе:
«Істотная частка падтрымання ўльтраправага кандыдата Сім'ёна – гэта пратэставае антысістэмнае галасаванне людзей, якія стаміліся ад мэйнстрымных партыяў, карупцыі і сацыяльна-эканамічных праблемаў. Нельга забываць і пра падтрыманне пэўнай часткаю выбарнікаў класічных тэмаў еўрапейскіх правых папулістаў: абмежаванне дапамогі Украіне, перагляд стасункаў з ЕЗ ці нейкія каштоўнасныя рэчы, кшталту аднаполых шлюбаў».
Суразмоўца «Белсату» падкрэслівае: тое, што цяпер крайне правыя не прыйшлі да ўлады ў Румыніі, не азначае, што гэтага ніколі не здарыцца. Наступныя выбары ў краіне – у парламент – запланаваныя на 2028 год. Да гэтага часу цяперашнія ўлады маюць шанец выцягнуць грамадзянаў з ультраправай «багны»:
«Варта працаваць над развязаннем сацыяльна-эканамічных праблемаў. Румынія ўжо цяпер досыць паспяхова выкарыстоўвае фонды ЕЗ для фінансавання інфраструктурных праектаў, гэтую супрацу варта павялічыць. Таксама слушна факусавацца на антыкарупцыйных захадах, у тым ліку ўдасканаленні судовай сістэмы, і падтрыманні ўразлівых групаў грамадства».
Акрамя таго, улады мусяць працаваць над празрыстасцю дзяржаўных інстытутаў, каб павысіць давер грамадзянаў, і ўцягваць людзей у прыняцце рашэнняў на лакальным узроўні. Добра было б павышаць узровень палітычнай культуры жыхароў, падтрымоўваць грамадзянскую супольнасць, змагацца з дэзынфармацыяй у сацсетках.
Галасаванне ў Румыніі паказала раскол у грамадстве, і калі цяперашнія ўлады не дадуць рады з развязаннем праблемаў, у крайне правых папулістаў будуць усе шанцы стаць ля стырна. Нічога добрага ад гэтага не будзе, мяркуе эксперт Цэнтру новых ідэяў:
,,«Спыненне падтрымання Украіны, канфлікты з іншымі краінамі і лідарамі ЕЗ, як у кіраўнікоў Славаччыны і Вугоршчыны, і агулам сабатаж пастановаў Рады ЕЗ, дзеянні супраць ЛГБТК-супольнасці, імаверна, нават спробы ўплываць на змены ў судовай сістэме краіны ці ціск на журналістаў і не толькі».
Яшчэ адна небяспека ўльтраправых у тым, што іхнымі наратывамі могуць узброіцца палітыкі з іншых флангаў, каб прывабіць выбарнікаў.
«Такім чынам ультраправыя погляды будуць рабіцца больш прымальнымі ў вачах як палітычных дзеячаў, гэтак і грамадства. Нягледзячы на праеўрапейскую і праўкраінскую пазіцыю новага прэзідэнта і бальшыні парламенту, можна чакаць больш асцярожнага падтрымання Украіны Румыніяй ці спробаў супраціву некаторым з не вельмі папулярных у Румыніі нормаў ЕЗ, каб не правакаваць электарату, які схіляецца да правых папулістаў», – падсумаваў суразмоўца «Белсату».
Сцяпан Кубік belsat.eu
