«Хто вінаваты?» Гэта вельмі балюча. У гэтым месцы звычайна паўстае цішыня. «Хто вінаваты, што нічога не атрымалася?» – такое пытанне між іншым задала сама сабе (у апошнім выданні шоу «Часики тикают») вядоўца Жэня Сугак, але толькі для таго, каб хутка самой жа і адказаць: «Расея, чыноўнікі, сілавікі. Усё!» і рушыць у размове далей.
І ўсё? Гэта ўсе «вінаватыя»? Ад гэтага пытання балюча. Яно нагадвае пра мінулае, пра тое, што не адбылося, і пра тое, што наступствы тых падзей усё яшчэ тут, з намі. І рэпрэсіі, якія не спыняюцца ў краіне, і некалькі соцен тысяч чалавек, якія з'язджалі «на пару тыдняў» і не маюць магчымасці вярнуцца назад, і больш трагічныя падзеі. З лідарамі 2020 года, якія апынуліся ў засценках рэжыму, сувязі няма ўжо паўтары года. Ніякай сувязі.
Таму пытанне пра «вінаватых» выклікае боль. Яно здаецца недарэчным, хочацца адштурхнуць яго ад сябе, ды і, урэшце, – якая розніца?
Розніца ёсць. Але яна, вядома, не ў вызначэнні вінаватых. І ўжо тым больш не ў іх паказальным публічным лупцаванні. Вось ужо гэта сапраўды было б бессэнсоўным дзействам. Але не прамоўленыя, не адрэфлексаваныя, не прааналізаваныя ўласныя памылкі абавязкова вярнуцца. Таму казаць пра іх варта.
Што ж можна аднесці да нашых уласных памылак?
«Рэвалюцыя па выходных». Бо так не бывае... Досвед пратэстаў (паспяховых і не вельмі) у іншых краінах ясна кажа пра тое, што нельга сыходзіць з вуліц. Пратэстоўцы, заняўшы знакавыя месцы, ствараюць пастаянны, 24-гадзінны ціск на ўзурпатара. Прымушаюць яго рухацца хутчэй, баяцца і рабіць памылкі. Хто прыняў такое рашэнне – сыходзіць з вуліц? На жаль, у гэтага рашэння ёсць імя, дакладней, спіс імёнаў. Я ўпэўнены, што гэтыя людзі кіраваліся найлепшымі намерамі, але, аднак, у нас ёсць вынік – «лік на табло».
Адсутнасць структуры. У верасні 2020 года я з калоніі тэлефанаваў у Менск і, пераадольваючы ўзбуджэнне і радасць у галасах маіх родных, спрабаваў зразумець – хоць хтосьці займаецца «арганізацыйным будаўніцтвам» (паводле Уладзіміра Леніна)? Бо хваля цалкам можа рушыць назад і тады будзе важна не эмацыйнае народнае мора, а працуючая сетка людзей, якой кіруюць, гатовых рызыкнуць дзеля будучыні краіны. Не здарылася. Бо, здаецца, ніхто і не ставіў задачу?
Адсутнасць найменшага плана на паслявыбарчы перыяд. Ніхто з лідараў (ні Віктар Бабарыка, ні потым Аб'яднаны штаб) не планаваў рэвалюцыю. Усе планы былі пабудаваныя да 9 жніўня. Далей ніхто не ведаў, што рабіць. Былі эксперты, якія папярэджвалі, што будзе самая масавая з 1990-х «вуліца» і транслявалі гэта лідарам, але тыя не былі гатовыя што-небудзь з гэтай нагоды прадпрымаць. Рэвалюцыйны, па сутнасці, працэс апынуўся Без якога-небудзь плану.
Адсутнасць лідараў у крытычны перыяд. Рэвалюцыя была без галавы. Тыя, каму давяралі масы, нікуды не вялі, а тым, хто ведаў куды весці, не давяралі масы. Валерый Цапкала з'ехаў з краіны да выбараў. Святлана Ціханоўская была не гатовая да такога, напалоханая, дэмаралізаваная, высланая. Марыя Калеснікава магла б лідзіраваць, але яе асяроддзе не ведала, што рабіць і амаль нічога не рабіла. Каардынацыйная рада магла б захапіць лідарства, але таксама была паралізаваная і нічога рашучага не зрабіла. Нават калі б хтосьці з прадстаўнікоў улады і пажадаў весці перамовы, то не было з кім. Ну не з «Нехтай» жа!
Адсутнасць ідэалогіі. Яднанне на вуліцах у 2020 годзе было сітуатыўным, амаль выпадковым. Усіх аб'ядноўвала велізарнае жаданне сказаць «Сыходзь!». Так, такую ступень нянавісці ўласнага народа яшчэ трэба здолець заслужыць, але гэтага «супраць» замала. Трэба яшчэ і бачанне будучыні, адказ на пытанне, дзеля чаго гэта ўсё.
,,Напэўна, можна знайсці і яшчэ некаторую колькасць прычын, памылак. І яны, вядома, вытлумачальныя. Тое, што адбывалася, было з намі ўпершыню. Так склаліся ўмовы.
Але аналізуючы падзеі, якія адбыліся тады, і шчыра бачачы ўласныя памылкі, нельга і ўпадаць у роспач пад агульным лозунгам «калі б тады... цяпер мы жылі б у Новай Беларусі». Хутчэй за ўсё, не жылі б. Патэнцыйны фактар Крамля, Пуціна, гатовага задушыць беларускі пратэст танкамі, ніхто не адмяняў. Тых, хто сумняецца пасля 24 лютага 2022 года засталося няшмат.
Развагі на тэму «Як бы было» ў любым выпадку вядуць нас у вельмі хісткую вобласць здагадак, дзе можна зарабіць чарговы прыступ дэпрэсіі, але цяжка стварыць што-небудзь каштоўнае. Таму мэтай такой размовы павінна быць не перажыванне аб мінулым, якое не адбылося, а планаванне будучыні.
На новым вітку ўсё паўторыцца, няхай і ў некалькі змененым выглядзе. Таму такая важная праца над памылкамі.
Хоць гэта, канешне, праца для палітыкаў, іх задача, іх хлеб. Журналісты могуць сабе дазволіць такое стаўленне: «Траўма яшчэ свежая, пакуль яшчэ баліць. Не трэба чапаць». Жаданне зберагчы ўласных гледачоў ад паўторў ўспамінаў, якія траўмуюць, цалкам вытлумачальная і апраўданая. Але ў палітыкаў жа зусім іншыя задачы?
Пакуль што жадання заняцца аналізам, у час паўзы, якая цягнецца на «гістарычнае ШІЗА» я не бачу ні ў каго з палітычных актараў. Ды нічога, часу да наступнага «акенца магчымасцяў» яшчэ шмат. Можа быць, і саспеем.
Аляксандр Кныровіч / Авер belsat.eu
Рэдакцыя можа не падзяляць меркаванне аўтара
