Аказваецца, яшчэ некалькі месяцаў таму памерла былая палітзняволеная Ганна Кандраценка. І калі ейная гісторыя не пераканае тых, хто скептычна ставіцца да адзінкавых вызваленняў, дык я ўжо не ведаю, ці пераканае іх нешта ўвогуле.
Ганне было 39 гадоў, раней ёй прысудзілі тры гады зняволення за нібыта абразлівыя каментары ў «Тэлеграме». Дыягнаставаная ў калоніі анкалагічная хвароба не стала нагодаю для ейнага датэрміновага вызвалення – і, адпаведна, жанчына доўгі час была дужа абмежаваная ў магчымасцях лячыцца. Пасля вызвалення яна пражыла троху больш за паўгода. Але калі б яе вызвалілі раней, у яе было б больш шанцаў выжыць. І гэта было б істотна. Незалежна ад таго, ці працягваліся б увогуле ў краіне палітычныя рэпрэсіі.
Яна не была актывісткаю ці якой-кольвек медыйнаю персонаю. Гэта была «простая» жанчына, якая напісала некалькі каментароў у «Тэлеграме», а яе праз іх знайшлі, арыштавалі ды асудзілі. Паводле іншых былых палітзняволеных, у яе амаль не было падтрымкі ад родных, бо ну чым, акрамя добрага слова, дапаможа маці, якая жыве на мінімальную пенсію. Псарыяз у турэмных умовах толькі пагаршаўся, але ад працы Ганну не вызвалялі.
Чытаючы ўспаміны іншых жанчын, якія сядзелі разам з ёй у гомельскай калоніі, я ўзгадваю, як амаль кожнае датэрміновае вызваленне беларускіх палітзняволеных суправаджалася саркастычнымі і пасіўна-агрэсіўнымі каментарамі з боку некаторых актывістаў і палітыкаў. Я ўзгадваю, што Міжнародны фонд гуманітарнай дапамогі ў адной са сваіх заяваў раскрытыкаваў выкарыстанне тэзісу «кожнае жыццё каштоўнае», назваўшы яго эмацыйным. Узгадваю, колькі разоў я чытала і чула, што вызваленне адных не мае ніякага сэнсу, калі замест іх саджаюць іншых.
Быццам чалавек каштоўны толькі як тэхнічная адзінка – і ацэньваць сітуацыю з палітзняволенымі трэба так, нібыта гэта арыфметычная задачка. Вызвалілі дваіх, а пасадзілі траіх – усё, маўляў, бессэнсоўна, жыцці і здароўе дваіх на волі аўтаматычна абясцэньваюцца тым, што іншыя людзі цяпер за кратамі… Зрэшты, паводле логікі тых, хто супраць перамоваў да вызвалення ўсіх палітзняволеных, усё кепска нават тады, калі выпусцілі 20, а пасадзілі 10. Бо рэпрэсіі ж не спыняюцца!
Але чалавек – гэта не тэхнічная адзінка, а асоба, якую немагчыма звесці толькі да факту існавання. Гэта асоба з унікальным комплексам цяжкасцяў ды радасцяў, з унікальным жыццёвым кантэкстам, які трэба ўлічваць, калі мы кажам пра перамовы дзеля вызваленняў. І так, жыццё кожнага і кожнай з палітзняволеных каштоўнае незалежна ад таго, ці працягваюцца ў Беларусі рэпрэсіі.
Калі прымаць чалавека выключна за адзінку для падліку, не можа і не мусіць быць аніякіх прыярытэтных групаў, ніякага гуманітарнага спісу. Але яны ёсць. І Ганна Кандраценка была ў свой час такой зняволенай, якой датэрміновае вызваленне было літаральна жыццёва неабходнае. Але пакуль мы тут спрачаліся, ці патрэбныя перамовы, ці маюць сэнс адзінкавыя вызваленні і ці дыскрымінаваць пасля тых, хто піша прашэнні на памілаванне, Ганна адседжвала свой несправядлівы тэрмін і не атрымлівала ўсёй неабходнай дапамогі.
А потым яна выйшла на волю. І праз сем месяцаў памерла. І цяпер мы чытаем пра гэта навіны, пішам, як нам шкада, і ставім сумныя смайлікі пад адпаведнымі допісамі ў сацыяльных сетках. Абсалютна справядліва вінім у гэтай смерці рэжым Лукашэнкі, што так жорстка абышоўся з жанчынай, якая ніяк яму ўвогуле не пагражала. Але ці зрабілі мы ўсё, што маглі, каб выцягнуць Ганну з пекла?
Мой адказ – не.
Можна было б у фінале напісаць нешта пафаснае пра тое, што нам усім цяпер з гэтым жыць, але ў гэтым жа і сэнс: мы будзем жыць, а Ганна – не. Натуральна, няма ніякай гарантыі, што ўдалося б яе выцягнуць, нават калі б мы зрабілі ўсё-ўсё-ўсё. Але будзьма шчырымі: мы і як грамадства, і як альтэрнатыўны палітычны цэнтр – не надта і стараліся. Гэта не ўкладвалася ў нашую арыфметычную справядлівасць.
