Тое, як успрымаюць цяпер грантавую працу некамерцыйных арганізацыяў, безумоўна, ёсць перамогаю прапаганды. Прадэмакратычныя актывісты, журналісты, палітыкі пішуць, што сам факт атрымання грантаў для працы некамерцыйнай арганізацыі – гэта ўжо нейкі сорам, практычна злачынства. Людзі, прачніцеся!
Як вы сабе ўяўляеце палітычную грамадскую дзейнасць на эміграцыі, калі людзі страцілі пашпарты, прафесіі, ліцэнзіі, бізнесы, нерухомасць, калі іхная адукацыя згубіла 80 % каштоўнасці? Якую мадэль фінансавання вы прапануеце ўзамен? Краўдфадынг, калі за кожны пералічаны долар чалавеку свеціць 10 гадоў? Шукаць падтрымання беларускіх камерцыйных арганізацыяў, калі бізнесменаў саджаюць нават за намёкі ў бок «палітычна нядобранадзейных»?
Вунь паважаны Вадзім Пракоп’еў – рэкамендаваў калісьці Офісу Ціханоўскай і Пераходнаму кабінету збіраць па 1-3 долары з дыяспары. З паўмільённай дыяспары матэматычным множаннем атрымаўся б годны бюджэт. Але ці ўдалося самому Вадзіму такім чынам прафінансаваць хаця б адзін свой паспяховы праект? Я паважаю Вадзіма, ягоны талент як паспяховага камерцыйнага кіраўніка, але ўсё ж мне здаецца, што ў некамерцыйным сектары працуюць крыху іншыя законы, чым у бізнесе.
Блогер Кныровіч у выступе з прапановай абраць яго спікерам КР раіў адмовіцца ад грантавай мадэлі фінансавання, а замест гэтага, маўляў, «80 чалавек скінуцца па некалькі долараў». Зразумела, з улікам медыйнага фону такая прапанова выкліча водгук у беларуса. Нягледзячы на тое, што канал блогера стаў папулярны менавіта грантаваму фінансаванню, пра што згадвалася на тым жа паседжанні.
Чаго прапаганда дабілася? Знішчаная рэпутацыя нават не асобных грантадаўцаў ці грантаў, а самой мадэлі фінансавання. Калі прытрымлівацца такой папулісцкай логікі, трэба закрываць радыё «Свабода», «Белсат», «Голас Амерыкі»…
Цэнтр Беларускай салідарнасці, найлепшая арганізацыя з максімальнай прафесійнай экспертызай у сферы ўцякацтва ў Варшаве, што пракансультавала сотні беларусаў, ужо закрыла свой юрыдычны аддзел. Тая ж прычына – нястача фінансавання. Цяпер, каб уцекачу разабрацца з дакументамі, ужо нельга будзе проста патэлефанаваць у ЦБС – трэба будзе плаціць некалькі сотняў злотых ці еўраў за камерцыйную кансультацыю. Затое «грантасмокаў менш стала».
«Палітыкам трэба жыць не на гранты ЕЗ, а на сродкі беларусаў», – сцвярджаюць летуценнікі. Цікава, аўтары гэтых радкоў колькі дзён змаглі б на данаты пражыць? У класічнай палітычнай сістэме палітык, актывіст мае права легальна і адкрыта прыцягваць фінансы бізнесу, грамадзянаў. І рабіць справаздачу пра іх выкарыстанне. У Беларусі такая аперацыя прыраўнаваная да фінансавання тэрарызму. Беларускія грамадзяне і бізнесоўцы вельмі асцярожна будуць данаціць, з увагі на максімальныя рызыкі. У большасці беларусаў і бізнесменаў дыяспары ў Беларусі застаюцца і актывы, і родныя – як адкрытыя пункты ціску. Еўрапейскаму бізнесу беларускія палітыкі не цікавыя. Адзіны, хто можа фінансаваць беларускую праваабарону, медыі, грамадзянскі і палітычны актывізм і не рызыкаваць пры гэтым жыццём сваіх родных ды актывамі ў Беларусі, – гэта еўрапейскія, амерыканскія фонды, у якіх у статуце як мэта стварэння і дзейнасці роўна тое і напісана: падтрыманне дэмакратычных каштоўнасцяў, незалежных медыяў і правоў чалавека.
Калі беларускія НКА не будуць працаваць, значыць «Russia Today» прыйдзе на іх месца. І ўжо прыходзіць. У «Russia Today», у расейскамоўныя прапагандысцкія СМІ ўкладваюць не сотні тысячаў, а дзясяткі мільёнаў долараў штогод, рэгулярна. Купляюць экспертаў, спансуюць цэлыя даследчыя цэнтры soft power, прапаганды расейскага свету, культурніцкія імпрэзы праводзяць, дыпламатычныя.
Прычым сярод еўрапейцаў чамусьці я ніколі не сустракаў такога пагардлівага і зняважлівага стаўлення да грантавай мадэлі фінансавання. Людзі працуюць, плацяць падаткі і разумеюць, што частка гэтых падаткаў можа ісці на дабрачыннасць.
,,У Нямеччыне дзяржаўныя СМІ штогод атрымліваюць каля 8 мільярдаў еўраў за кошт абавязковага закладу. У Францыі – 367 мільёнаў еўраў толькі ў 2021 годзе. Канада – 2 мільярды долараў. Новая Зеландыя – 55 мільёнаў. Аўстралія – 7,7 мільярда за 5 гадоў. Прычым гэта дзяржаўныя праграмы, дзе журналіст – паважаная прафесія, а не экстрэмальная рызыка быць забітым спецслужбамі.
Што да фінансавання палітыкаў: чаму некаторыя актывісты думаюць, што для палітыкі «жыць на свае» гучыць прывабна? У выпадку рэалізацыі такіх падыходаў мы атрымліваем, што ў палітыку змогуць увайсці толькі звышбагатыя (бо толькі ў іх ёсць магчымасць аддаваць час і грошы на сотні сустрэчаў, паездак, эфіраў і сходаў, не інвестуючы свой час ні ў што іншае; малы і сярэдні бізнесы ўсё ж патрабуюць штодзённай увагі) або актывісты, якія не пагрэбуюць узяць грошы сумнеўнага паходжання ад паўкрымінальных камерсантаў. Чым гэта лепш, чым атрымліваць сродкі ад Еўрапейскага грантавага цэнтру, дзе парадак і тэрміны выдаткаў ды рэпутацыю каманды 10 разоў правераць, а ў выпадку несумленнасці адключаць ад сеткі донараў, якіх «цяжка знайсці і проста страціць»?
Чаму Еўрапейскі Звяз, у дзясяткі разоў багацейшы за Беларусь, не вагаецца фінансаваць палітычныя партыі, размяркоўваючы дзясяткі мільёнаў еўраў штогод? У 2023 годзе – 46 мільёнаў. Бо гэта – пытанне дзяржаўнай бяспекі.
Народу, які супраць таго, каб фінансаваць свае медыі, давядзецца ісці следам за ідэалогіяй чужых медыяў.
Бо якім камерцыйным чынам можа акупіцца дзейнасць незалежнага медыя ці актывіста, якія займаюцца расследаваннямі карупцыі ці OSINT-пошукам абставінаў гібелі на вайне, напрыклад, або раскрыццём прозвішчаў забітых на вайне? Як гэта акупіць? Ім рэкламу прадаваць? Калі рэкламадаўцу будуць знішчаць за размяшчэнне рэкламы на такім канале, хто тую рэкламу размесціць? Такім чынам, ад знішчэння рэпутацыі грантавай мадэлі фінансавання выйграе толькі пуцінская і лукашэнкаўская прапаганда, якая сама, не саромеючыся, фінансуе сваіх прапагандыстаў.
Калі пуцінская армія не можа перамагчы на полі бою, яго палітыкі спрабуюць схіліць Украіну да нявыгадных умоваў замірэння праз перамовы. Гэтак жа лукашэнкаўская ды пуцінская прапаганда не можа аргументавана перамагчы дэмакратычныя каштоўнасці, таму спрабуе падарваць рэпутацыю тых, хто іх пашырае.
