Гісторыі

Якіх такіх «жакаў» чакаюць у госці беларусы на Вялікдзень? Велікодная традыцыя для дзетак

Віктар Шукеловіч. Фота: Белсат
Віктар Шукеловіч. Фота: Белсат
podpis źródła zdjęcia

Вядоўца праграмы «Мова нанова» Віктар Шукеловіч распавёў, як ён у дзяцінстве «хадзіў у жакі». Гэта адная з беларускіх велікодных традыцыяў. І не, яна не звязаная з французскім імем Жак.

Вялікдзень – ці не адное з самых улюбёных святаў беларускіх дзетак, асабліва ў вёсках, калі за віншаванне з Уваскрашэннем Хрыстовым і кароткі вершык, прачытаны ў суседскіх хатах, можна атрымаць процьму ўсялякага смакоцця – пірагоў ды цукерак, шакаладак ды фарбаваных яечак – а потым вясёлаю гурбою пачаставацца ўсім гэтым.

А гаспадары кожны Вялікдзень з нецярплівасцю чакаюць дарагіх госцікаў, каб адарыць прысмакамі, бо лічаць, што чым больш яны дадуць, тым больш шчасця і багацця ім самім прынясе гэты год.

Пра такую каталіцкую традыцыю святочнага абыходу дамоў у паўночна-заходніх раёнах Беларусі, у тым ліку і на роднай для Віктара Ашмяншчыне, кажуць – хадзіць у жакі.

Гэтая забава – для дзетак, як той казаў, «васямнаццаць мінус». Калі ў жакі пойдзе хто вялікі, то замест яек можа атрымаць бульбу ці нават ката ў мяшку! Але зазвычай дарослыя хлопцы ды дзяўчаты саромеюцца хадзіць з малечаю. Кароткі век беларускага жака!

Праваслаўны святар асвячае традыцыйныя велікодныя булкі і фарбаваныя яйкі каля царквы ў Менску, Беларусь. 18 красавіка 2020 года. Фота: Sergei Grits / AP Photo / East News

«Ніколі не чуў слова «куліч» у жывой народнай мове». Як называць па-беларуску велікодную выпечку?

Шуфлядка

Хто ж такі або што такое жак? У велікодным кантэксце гэта яўна не французскае мужчынскае імя і наўрад ці рыбалоўная прынада або сетка, як тое падаюць слоўнікі.

Карані яго, паводле навукоўцаў, сягаюць яшчэ ў старабеларускую мову, дзе мелася слова жакъ са значэннем ’каталіцкі царкоўны служка, шкаляр’. Мяркуецца, што этымалагічна гэта старое запазычанне лацінскага слова diacus праз пасярэдніцтва чэшскай і польскай моваў з наступнай яго фанетычнай адаптацыяй: žak / żak. У гэтых мовах, а таксама ва ўкраінскай яно вядомае са значэннем ’вучань, царкоўны служка’.

Трэба зазначыць, што самое лацінскае слова diacus паходзіць ад грэцкага διάκονος (diákonos), то бок дыякан або дзяк па-нашаму. Уявіце сабе, нашыя словы жак і дыякан паходзяць з аднае крыніцы!

А якія вершы расказвалі жакі? Радкі з аўтэнтычнага вершу жакаў папулярызаваў гурт «Leibonik»:

,,

Я маленькі жачок, паўзу як рачок,

Скачу як жабка, дай кока, бабка!

Не дасі кока – вылезе вока,

Не дасі пірага – адсохне нага,

Не дасі двух – выпусціш дух!

Дай жа, бабка, яечка, каб не здохла авечка.


Гучыць грозна. Але гэта толькі падаецца. Паслухайце, як лагодна гэтыя словы прамаўляе Віктар Шукеловіч:


больш па гэтай тэме Глядзіце больш
Item 1 of 4
апошнія
Item 1 of 10