18 лютага вядомы беларускі паэт Андрэй Хадановіч прэзентаваў у Варшаве сваю кнігу вершаў да оперы «Дзікае паляванне караля Стаха», прэм'ера якой адбылася ў верасні 2023 года ў лонданскім тэатры «Barbican». У вечарыне, якая прайшла ў Беларускім моладзевым хабе ў межах Тыдня роднай мовы, бралі таксама ўдзел аўтарка музыкі да оперы кампазітарка Вольга Падгайская і акторка Беларускага свабоднага тэатру Юлія Шаўчук. «Белсат» пабываў на прэзентацыі.
За паўгадзіны да пачатку імпрэзы Андрэй Хадановіч ладзіць аўтограф-сесію. Тлумачыць, што пасля прэзентацыі ўжо не паспее – адразу ляціць на цягнік. Тым, хто набыў кніжку вершаў да оперы «Дзікае паляванне караля Стаха» (каштуе 40 злотых, ці каля 10 еўра), піша ў якасці аўтографа на апошняй старонцы: «Нас чакае святло ўгары І чароўная далячынь». Гэта амаль дакладная цытата са словаў Андрэя Свеціловіча – аднаго з герояў оперы паводле славутага рамана Уладзіміра Караткевіча.
«Адрасуецца ўсім беларускім «спрынтэрам»
«Згіньце прэч, імперый муры! Паляванне дзікае, згінь! Нас чакае сонца ўгары І чароўная далячынь», – так гучыць апошняя страфа маналогу Свеціловіча. Пад музыку Вольгі Падгайскай, якая, сустрэтая цёплымі воплескамі, з першай хвіліны сядае за фартэпіяна, вершаваныя радкі гучаць фантастычна.
Андрэй Хадановіч назаве гэтае месца ў оперы і ў сваёй кніжцы «адным з самых амбівалентных кавалкаў». Маўляў, ён вельмі ўзнёслы і прарочыць аптымістычнае, але праз некалькі хвілін слухач дазнаецца, што героя пасля гэтай прамовы забіваюць…
«Адрасуецца ўсім беларускім «спрынтэрам», якія хацелі імгненнай перамогі і імгненных пераменаў», – кажа паэт.
«Рамане! Выходзь…»
Па правую руку ад нас – мастак Яраслаў Кірвель, які казаў нам калісьці, што марыць маляваць Лукашэнку на ягоным судзе. Але цяпер на аркушы вымалёўваецца вогненны твар Хадановіча (на сінім фоне). Злева ад нас: дзяўчына гартае толькі што набытую кнігу, спрабуе адшукаць верш, які пачынае дэкламаваць Андрэй Хадановіч. Не знаходзіць, а кніжка разгортваецца на старонцы з вялікім графічным надпісам «Вы ж самі ўсё панімаеце…»
Троху пазней аўтар вершаў прызнаецца, што гэта хіба адзіны фрагмент (словы станавога прыстава) з усёй кнігі, які не трапіў у оперу. Але не з тых прычынаў, з якіх у ранейшай оперы паводле «Дзікага палявання» (1988) у пастаноўцы Уладзіміра Солтана ўжо ў 2021 годзе выразалі фразу «Рамане ў дваццатым калене, Рамане, выходзь!». «Пасля 2020 года ўсе разумеюць, як адбываецца скарачэнне такіх фразаў», – заўважае Андрэй Хадановіч.
«Рамане ў дваццатым калене, Рамане! Выходзь… На апошняе паляванне… Смяротнаю помстай гудзе зямля! Мы прыйдзем… Мы скончым… Заўтра… Пасля…» – так прароча гучыць гэтая фраза ў сучаснай оперы ў пастаноўцы Мікалая Халезіна і Наталлі Каляды.
«Вольга Падгайская дала мне карт-бланш»
Андрэй Хадановіч быў першым звяном у ланцужку стварэння новай оперы паводле славутага рамана Уладзіміра Караткевіча. Звычайна лібрэта пішуць «на рыбу», то бок на гатовую мелодыю. Як мяркуе Хадановіч, так, хутчэй за ўсё, пісалася і опера Солтана (лібрэта Святланы Клімковіч). Але ў новай оперы – спачатку былі словы.
«Вольга Падгайская дала мне карт-бланш. Сказала: ты паэт – ты пішы тэксты, а потым я буду рабіць з гэтага музыку…» – дзеліцца таямніцамі творчай кухні Андрэй Хадановіч.
І тут жа распавядае анекдот, як аднойчы, скарыстаўшыся функцыяй «copy-paste», даслаў кампазітарцы частку тэксту, у якім палова радка памылкова прыклеілася да папярэдняга тэксту.
,,«І потым на рэпетыцыі ў Варшаўскай оперы я чую, як гэтая палавінка радочка, прыклееная «копіпастам», была пакладзеная на геніяльную музыку Вольгі Падгайскай!» – зала выбухае смехам, а Хадановіч з любоўю паглядае на кампазітарку. Тая адказвае яму сціплай усмешкай («Вольга геніяльная і жыве сярод нас – і гэта вялікая ўдача», – казаў на пачатку прэзентацыі Андрэй Хадановіч).
«Мне здаецца, там ёсць гэты караткевіцкі драйв»
У размове з «Белсатам» адразу пасля імпрэзы паэт прызнаецца, што насамрэч вершы да оперы пісаліся пад прэсінгам жорсткага дэдлайну. Усё было напісана «недзе за паўтара месяца». Тэксты дасылаліся кампазітарцы асобнымі кавалкамі, ухваляліся рэжысёрам, і на іх вельмі хутка пісалася музыка.
А потым пачаліся інтэнсіўныя рэпетыцыі. «І тут трэба дадаць нюанс: каб беларуская мова камфортна праходзіла праз горлы ўкраінскіх спявачак і спевакоў, трэба было зладзіць майстар-класы беларускага вымаўлення. І я таксама педантычна хадзіў і тэрарызаваў цудоўных выканаўцаў. Падслухоўваў і казаў, калі што не так… І ў выніку вельмі і вельмі хораша атрымалася. Калі з'явіцца даступны запіс оперы, можна будзе паказваць беларусам, як прадстаўнікі іншых нацыяў умеюць чысценька і без памылак спяваць па-беларуску. Можа, і беларусы нарэшце задумаюцца і засвояць гэтую стыхію...» – пасміхаецца Андрэй Хадановіч.
Як узнікла ідэя скласці вершы да оперы ў асобную кніжку? Ініцыятаркай, па словах Андрэя Хадановіча, выступіла мастачка з Кракава, якая паказала сваю шыкоўную графіку да тэкстаў заснавальніцы выдавецтва «Gutenberg Publisher» Валянціне Андрэевай, а тая захапілася ідэяй выдаць кнігу.
«І так зрабілі кніжку. А тэксты… Я паглядзеў на іх – і гэта можна чытаць як драматычную паэму. Тут ёсць скразны сюжэт, тут ёсць перагукі з Караткевічам, тут ёсць амаль цытаты з Караткевіча. Гэта, па сутнасці, пераклад з мовы прозы на мову паэзіі. Я казаў на прэзентацыі і кажу нязменна, што, акрамя караткевіцкага сюжэту, я натхняўся ягонымі знакамітымі баладамі з «Маёй Іліяды». Спрабаваў намацаць гэтую стылістыку. Ці атрымалася, меркаваць не мне, але часам здаецца, што там ёсць гэты караткевіцкі драйв», – кажа аўтар зборніку вершаў да оперы «Дзікае паляванне караля Стаха».
«З найпаскуднейшаю ўладаю на свеце»
Дарэчы, магчымасці паглядзець оперу хаця б у запісе з паказаў у Лондане («чатыры трыумфальныя паказы») мы пакуль што не маем. Вольга Падгайская прызнаецца нам, што нават яна не мае якаснага запісу. Шукаць на «Youtube» бескарысна. І гэта яшчэ адзін аргумент на карысць таго, каб набыць кніжку вершаў Андрэя Хадановіча і чакаць сустрэчы з вялікім мастацтвам (павінна ж калі-небудзь опера ўзнавіцца і прыехаць з прэм'ерамі ў Варшаву і Вільню!), атрымліваючы асалоду ад выдатных тэкстаў і графікі – «з караткевіцкім драйвам».
«Хто ад суддзяў крывадушных абароніць, ад паноў нелітасцівых нас заслоніць», – Андрэй Хадановіч у дуэце з акторкай Беларускага свабоднага тэатру Юліяй Шаўчук (у оперы – Ахмістрыня) выконваюць «самы некласічны музычны фрагмент» оперы – «Плачкі-лямантухі» на пахаванні Свеціловіча. А потым: дрыжыкі бягуць па скуры, калі дэкламуюцца словы Дубатоўкі, які, тонучы ў багне, выгуквае апошні праклён: «Каб гібелі ўслед за вамі вашы дзеці З найпаскуднейшаю ўладаю на свеце».
Але ў фінале, перабіваючы «найпаскуднейшае», гучыць «найсвятлейшая мелодыя» – на тле дыялогу Беларэцкага і Надзеі. «Чым горш лютавалі нягоды, Тым болей святла і лагоды! А тым, хто ўначы не хавае вачэй, Світанак заззяе ярчэй!» – дэкламуе Хадановіч.
Прыводзім тут шмат вершаваных цытатаў толькі з адной прычыны: каб паказаць, наколькі сапраўдныя і сучасныя творы мастацтва – проза Караткевіча, вершы Хадановіча, опера «Дзікае паляванне караля Стаха», у якой бралі ўдзел беларускія і ўкраінскія акторы і спевакі, могуць быць сугучныя нашым сённяшнім трывогам, надзеям і радасцям.
Напрыканцы вечарыны ў варшаўскім Моладзевым хабе Андрэй Хадановіч знаёміў слухачоў з яшчэ адным беларуска-ўкраінскім праектам – зборнікам сучаснай украінскай паэзіі ў перакладах на беларускую мову «Пра словы і цішыню між імі». А таксама чытаў – проста са смартфону – свае новыя вершы.
Прэмʼера оперы «Дзікае паляванне караля Стаха» адбылася 15 верасня 2023 года ў цэнтры мастацтваў «Barbican» у Лондане («Белсат» ладзіў онлайн-трансляцыю аднаго з паказаў). Рэжысёры – Наталля Каляда і Мікалай Халезін. Кампазітарка – Вольга Падгайская. Дырыжор – Віталь Алексяёнак. Удзел у пастаноўцы ўзялі акторы Беларускага свабоднага тэатру і вядомыя оперныя спевакі з Украіны. Вершы да оперы напісаў Андрэй Хадановіч. Кнігу вершаў «Дзікае паляванне Караля Стаха» можна набыць у кнігарні выдавецтва «Gutenberg» ці ў кнігарні «Кнігаўка» ў Варшаве.
Зміцер Міраш belsat.eu
