«Буду маляваць Лукашэнку на ягоным судзе»
Святлана Ціханоўская поплеч з Зянонам Пазняком? Чаму не? 20-гадовы мастак з Беларусі Яраслаў Кірвель сам стварае такую «палітычную сітуацыю». «Не ведаю, ці здарыцца такое ў рэальнасці, але ў маім пакоі іх партрэты стаяць побач», – кажа ён. З чалавекам, які намаляваў больш за сотню партрэтаў вядомых беларусаў, гамонім седзячы на лавачцы паблізу Акадэміі мастацтваў у Варшаве.
Блакітная кепка, сінія вочы, ружовая кофта з надпісам «Несмяротны». У руцэ – студэнцкая піцца.
«Ага, несмяротны і галодны. Не пытайся пра сур’ёзныя рэчы, пакуль не даем», – смяецца Яраслаў Кірвель.
Сур’ёзнае – гэта пераздача ангельскай мовы ў акадэміі і будучая выстава ў Варшаве, якую мяркуе адкрыць у кастрычніку. А не ўсур’ёз – піцца, што «пачынае ўжо абрыдаць».
«Ем яе пастаянна. У выніку пачынаеш проста сніць нармальную ежу, якую ў дзяцінстве не хацеў есці, бо хацеў піццы… Апошнім часам бабкі хочацца», – прызнаецца Яраслаў.
Каўтаем сліну. Сакавіты вобраз беларускай бабкі са скваркамі, створаны галоднай марай мастака, некалькі секунд спакусліва лунае ў разагрэтым варшаўскім паветры і знікае назаўжды. Яраслаў, між тым, успамінае вячэру ў Някляева.
«Напісаў яму, што сёння ў Кракаве, і забыўся. Думаю, не адказвае, ну нічога ж не паробіш. Прачынаюся, гляджу – паведамленне: калі вы ў Кракаве, то давайце да мяне. Я такі – ого! І паехаў на гэтую Новую гуту. І ягоная жонка прыгатавала нам тады вячэру. Такую простую, беларускую. Бульба, катлеты, салата…» – пералічвае Яраслаў.
Расказвае, што партрэт беларускага пісьменніка і былога кандыдата на пасаду прэзідэнта (піцца даедзеная, гастранамічная тэма больш не вернецца) Уладзіміра Някляева ўвойдзе ў экспазіцыю выяваў іншых выбітных беларусаў, якую пакажа на выставе ўвосень. Святлана Ціханоўская, Павел Латушка, Зянон Пазняк – больш за сотню карцін.
«Усё, напэўна, не змесціцца. Думаю, на дзве часткі разбіць. На адной будуць толькі партрэты. На другой – малюнкі з канцэртаў і імпрэзаў. Першую думаю паказаць у Музеі вольнай Беларусі, другую – на пляцоўцы, якая будзе пасаваць да працаў з канцэртаў», – гаворыць мастак.
Усе карціны чакаюць зараз свайго часу ў невялікім пакоі, які здымае Яраслаў на варшаўскім Таргувку. І гэта адзінае пакуль месца на планеце, дзе Зянон Пазняк прыязна суседзіць са Святлана Ціханоўскай. Калі паверыць у тэзу Уйльда, што жыццё пераймае мастацтва (а не наадварот), то варта ўжо чакаць хуткай сустрэчы палітыкаў.
«Вось такая ў мяне зараз палітычная сітуацыя, якую сам і стварыў», – смяецца Яраслаў.
Абодвух палітыкаў маляваў падчас імпрэзаў. Пазняка – на адной з лекцыяў, Ціханоўскую – два разы: на прэс-канферэнцыі і на фэсце «Яднайся». Апошні яе партрэт, які лічыць больш удалым, падарыў Ціханоўскай па заканчэнні імпрэзы. Але спадзяецца, што беларуская лідарка яму яшчэ папазіруе («Партрэтаў прэзідэнтак шмат не бывае»).
Тады, у чэрвені, паспеў перакінуцца са Сятланай Ціханоўскай некалькімі словамі. Нагадаў ёй, што ён той самы хлопец, якога затрымлівалі ў Горадні напрыканцы траўня 2020 года разам з яе мужам – Сяргеем Ціханоўскім.
«Не, флэшбэкаў нейкіх в’етнамскіх я не перажываю зараз. Мяне ж там не катавалі… асабліва. «Раздзенься», «тры разы прысядзь» – і ўсё. Ціханоўскага бачыў, калі сядзелі ў калідоры ў гэтым Ленінскім РАУС на вуліцы Дубко. Размаўляць не маглі – там мент і там мент – ды яшчэ палкоўнік прыйшоў. Толькі позіркамі перакідваліся. 17 гадоў мне тады было. Ну і добра, што так. Выпусцілі ўначы. Каб было на год больш, можа, да гэтай пары сядзеў бы», – зазначае Яраслаў.
Мастак папраўляе сваю блакітную кепку, задумваецца і дастае з сумкі блакнот і алоўкі. Ён малюе ўсюды. Сёння, падчас нашай нетаропкай размовы, робіць накід будынку рэктарскага корпусу Акадэміі мастацтваў – былога палацу Чапскіх (тых самых, гербу «Ляліва», якія пакінулі значны след і ў беларускай культуры).
Па затрыманні Яраслаў жыў і вучыўся ў сваёй роднай Горадні яшчэ два гады. Праз некалькі месяцаў мог атрымаць дыплом Гарадзенскага каледжу мастацтваў. Але вырашыў не рызыкаваць. Зʼехаў у Польшчу напрыканцы лютага 2022 года – на трэці дзень пасля пачатку вайны ва Украіне.
«Я такі сон час ад часу бачу ў Польшчы. Быццам прыехаў у Горадню, гуляю па Горадні і думаю: халера, а як жа ж мне цяпер вярнуцца назад, каб мяне пагранцы не затрымалі? Цікава, што пытання, як туды трапіў увогуле, я сабе ўва сне не задаю», – распавядае са смехам Яраслаў Кірвель.
Ён гарадзенец да мозгу касцей, да апошняй валасінкі пэндзля. З варшаўскімі гарадзенцамі мае не проста фізічную – містычную сувязь. Згадвае пра музыку і былога палітвязня Ігара Банцэра, чый партрэт намаляваў яшчэ на радзіме і чые вочы былі самыя няўлоўныя («Быў нявыспаны тады і пастаянна спаў»). Згадвае таксама беларускага добраахвотніка з Горадні Чарлі, партрэт якога напісаў у кастрычніку 2022 года.
Згадвае музыку Алеся Дзянісава, якога маляваў у хуткім рэжыме, але чыя выява трапіла ў партфоліа пры паступленні ў Варшаўскую акадэмію. Там жа былі і партрэты Маргарыты Ляўчук, Мікіты Мелказёрава, Усяслава Пашкевіча ды шмат каго яшчэ.
«Цікава, я ж у Горадні вучыўся ў польскай школе, якая цяпер ужо расейскамоўная. І думаў паехаць у Польшчу. І вось цяпер я тут – і думаю давучыцца і вярнуцца ў сваю Горадню. Спадзяюся, калі атрымаю дыплом, Беларусь ужо будзе вольная. Таму ў Беларусі ёсць фора – 4 гады», – пасміхаецца Яраслаў.
Першы курс мастацкай акадэміі – ужо за спінай. Студэнт прызнаецца, што ў плане акадэмізму адукацыя ў гарадзенскім каледжы была мацнейшая. Але ў варшаўскай акадэміі – больш свабоды: «ніхто над табой не сядзіць, проста накіроўваюць». І гэта найважнейшае для мастака. У Горадні быў «харашыстам». Тут – выдатнік ва ўсіх дысцыплінах, дзе трэба маляваць. На выніковы прагляд у акадэміі выставіў беларускіх Чынчынаў – Міхася Зуя і Змітра Есяневіча – у поўны рост. І менскія вароты гораду.
«Ва ўсе заданні акадэміі ўстаўляю Беларусь, – смяецца Яраслаў. – На групу даецца тры адзнакі на выдатна. Я быў адзін з трох. На 5 з плюсам ацанілі, у 5-бальнай сістэме. Так, крута. Але з аднаго боку ў мяне дзве пяцёркі з плюсам, а з другога – пераздача па ангельскай. Ух, мне б на тройку здаць».
Яраслаў жмурыцца і прыглядаецца да будынку. Мяняе алоўкі. Раіць нам падысці да коннай статуі злева ад фасаду (копія помніка італьянскага кандацьера Барталамеа Калеоні, арыгінал стаіць у Венецыі) і паглядзець на ядры каня, распісаныя студэнтамі-мастакамі («Конь з каляднымі яйцамі»). У гэтым – таксама свабода. Ніхто тут за распісаныя яйцы на Акрэсціна не кідае.
Кандацьер з сярэднявечнай суровасцю ўзіраецца ў бок Кракаўскага прадмесця. А мастак зноў вяртае нас у Горадню. Тут, на варшаўскім Новым свяце, за якіх 30 метраў ад акадэміі, стаіць базіліка Святога крыжа, у якім спачывае сэрца Шапэна, а на ўваходзе наведнікаў сустракае скульптура Хрыста з крыжам, дакладная копія з якой узвышаецца перад гарадзенскім Фарным касцёлам.
«Мне адзін настаўнік з акадэміі так і сказаў: «Пан мусіць адчуваць сябе як удома, гледзячы на статую Хрыста». Вось я і адчуваю», – кажа Яраслаў Кірвель.
Троху пазней, прагульваючыся па Кракаўскім прадмесці, робім здымак Яраслава на фоне Хрыста. І сапраўды: і Хрыстос, і Кірвель выглядаюць на ім зусім гарадзенскімі, беларускімі. Толькі замест крыжа на шыі Яраслава – навушнікі. Але, пазуючы, мастак спрабуе рабіць пакутлівы выгляд, і надпіс «Несмяротны» на фоне Хрыста пачынае граць глыбокімі сэнсамі. Магчыма, знітаваць і злітаваць у сваім уяўленні Варшаву і Горадню, Беларусь і свет, Ціханоўскую і Пазняка – гэта і ёсць крыж для гэтага 20-гадовага хлопца ў сіняй кепцы.
«Ну ты прыдумаў! Крыж… Я звычайна вясёлы. Не кожны мастак нараджаецца ў дзень дурня. Так, я 1 красавіка на свет зʼявіўся. Блазан – гэта частка мяне. Але апошнім часам нейкае задуменне нападае. І ў мяне пытаюцца: «Ярык, чаму такі пануры?» А я не пануры і не сумны – проста на сваёй хвалі. Лунаю ў аблоках. Яно самое прыходзіць і самое сыходзіць. Але ўсё часцей і часцей зʼяўляецца», – дзеліцца Яраслаў.
Разважаем пра тое, што кожны мастак троху блазан. Ярык узгадвае Шагала. Кажа, што хацеў бы столькі зрабіць для Горадні, колькі Марк Шагал – для Віцебску (аднак добра вядомы варшаўскім беларусам містэр Марк называе Яраслава Ван-Гогам – за любоў да жоўтага).
«Я палякам вушы абʼеў сваёй Горадняй. Дамовіліся, што паедзем туды на пленэр, калі ўжо будзе перамога. Я ім Горадню буду паказваць», – гаворыць Яраслаў і глядзіць у варшаўскае неба.
Размаўляем пра Лёніка Тарасевіча (ягоны партрэт таксама будзе на выставе) і пра тое, як беларусы ўплываюць на культурную прастору Польшчы, пра сармацкую традыцыю маляваць партрэты славутых шляхцічаў («Дык вось хто ты!» – усклікае мая каляжанка-журналістка). Былы палац Чапскіх амаль гатовы.
«Люблю архітэктуру маляваць, – прызнаецца. – Яна заўжды цябе чакае, з будынкамі не трэба дамаўляцца, каб табе папазіравалі. З людзьмі – цяжэй. Вось жа, амаль усё ўжо гатовае да выставы, але з Вольскага і Латушкі скетчынгі рабіў, накіды такія, таму хочацца, каб пасядзелі і папазіравалі мне. Гэта ж Лявон Вольскі, яго трэба добра намаляваць. І яны пагадзіліся, але праблема, што вольнага часу не маюць», – наракае троху на прататыпаў для сваіх працаў Яраслаў.
Увечары таго ж дня маляваў на імпрэзе ў прасторы «Пад жырандоляй». Адтуль – новыя партрэты: акторы Алег Гарбуз, Крысціна Дробыш, Юлія Шаўчук ды іншыя. Яраслаў Кірвель прыходзіць – і дакументуе. Па-мастацку.
«Мне Аляксандр Памідораў паўжартам казаў: «Чэл, ты як у амерыканскім судзе, і як толькі мы вернемся ў Беларусь і зробім судовую рэформу, цябе паставім галоўным судовым мастаком», – пасміхаецца Ярык.
«Не, ну калі суд над Аляксандрам Лукашэнкам будзе, я павінен 100 адсоткаў там маляваць. Але проста так Лукашэнку не хачу маляваць. Ды пайшоў ён у баню», – падсумоўвае мастак.
Чакаем ад Яраслава Кірвеля акурат такога партрэту Аляксандра Лукашэнкі – з вертыкальнымі палосамі прутоў на ўвесь фармат. А каб спраўдзілася – ён пуляе ў варшаўскае неба сваю блакітную кепку.
«Хто яго ведае, пойдзе сёння, напіша такі партрэт Лукашэнкі за кратамі – і назаўтра спраўдзіцца», – кажу каляжанцы.
«Ну бо жыццё пераймае мастацтва», – смяецца яна.
Сонца ўсё больш. Развітваемся на скрыжаванні Новага свята і Свентакшыскай. Абяцаем абавязкова спаткацца на адкрыцці выставы ў Варшаве («А можа, у Горадні?»). Яраслаў надзявае навушнікі і адразу робіцца троху задуменны («Слухаю толькі беларускае»). А аўтар гэтых радкоў вяртаецца дадому з думкай прыгатаваць на вячэру сапраўдную засквараную бабку (не ведаю, пра што думае мая каляжанка – зацятая веганка…).
Зміцер Міраш belsat.eu
