У Малдове прайшлі прэзідэнцкія выбары і рэферэндум ў пытанні еўрапейскай інтэграцыі краіны. Але іх вынікі не задаволілі дзейныя ўлады краіны. Хутчэй, наадварот. Пад пытаннем аказаліся і поспехі дзейнай прэзідэнткі ў другім туры выбараў, які адбудзецца ўжо праз два тыдні.
Паводле звестак ЦВК, 49,54 % удзельнікаў рэферэндуму прагаласавалі супраць унясення еўрапейскага вектару ў Канстытуцыю Малдовы, а 50,46 % – за. Розніца менш як працэнт. Пры гэтым першапачатковыя вынікі галасавання зусім паказвалі непрыняцце грамадзянамі краіны канстытуцыйнага статусу еўраінтэграцыі. Сітуацыю выправілі толькі галасы малдаванаў, якія пражываюць у краінах Захаду.
Пры гэтым у 24 раёнах Малдовы большасць выбарцаў прагаласавала супраць унясення еўрапейскага вектару ў Канстытуцыю, у тым ліку ў паўаўтаномнай Гагаузіі супраць галасавалі ажно 95 % удзельнікаў рэферэндуму. Нават у Кішынэве доля праціўнікаў інтэграцыі склала 44 %.
Што датычыць, прэзідэнцкіх выбараў, то дзейная прэзідэнтка Мая Санду набрала 42,45 % галасоў. За кандыдата ад Партыі сацыялістаў і былога генпракурора Аляксандра Стаянагла прагаласавалі 25,98 % выбарцаў. На трэцім месцы – лідар «Нашай партыі», былы мэр горада Бельцы Рэната Вусаты – 13,79%. За ім ідуць былая кіраўніца рэгіёну Гагаузія Ірына Улах (5,38%). Яшчэ сем кандыдатаў набралі ад 0,52 % да 4,45 % галасоў. Паколькі ў Санду недастаткова галасоў для перамогі, 3 лістапада краіну чакае другі тур.
Кандыдаты і свет каментуюць вынікі
На брыфінгу 21 кастрычніка Санду заявіла аб сваёй перамозе: «Мы выйгралі першую бітву ў цяжкім змаганні, ад якога залежыць лёс краіны. Мы сумленна змагаліся і перамаглі ў несумленнай барацьбе». Раней яна казала пра атакі «крымінальных груповак разам з замежнымі сіламі» для пакупкі 300 тыс. галасоў.
,,«Тое, што адбылося ўчора, як і тое, што адбываецца апошнія два гады, – гэта атака на дэмакратыю і свабоду нашага народа. Ворагі нашай краіны жадаюць бачыць Малдову падзеленай і запалоханай, прымусіць нас сумнявацца ў нашай сіле і адзінстве. Бандыты, якія хочуць прыйсці да ўлады любым коштам, хацелі выкарыстоўваць дэмакратыю як слабасць», – сказала прэзідэнтка.
Разам з тым Санду прызнала, што і ёй самой трэба «выправіць памылкі і атрымаць урок», у прыватнасці, «рабіць больш для барацьбы з карупцыяй». Але зараз, паводле яе слоў, адзіны спосаб абараніць дэмакратыю – «гэта галасаванне».
Раней улады Малдовы не раз згадвалі аб спробах «узлому выбараў» з боку палітыка Ілана Шора, асуджанага ў краіне за крадзеж мільярда еўраў з трох банкаў, а таксама пра ягоныя сувязі з уладамі Расеі, у якой ён цяпер хаваецца.
Пра мэтанакіраваную расейскую кампанію «запалохвання» і «ўмяшання» ў выбары ў Малдове заявіў і прадстаўнік вонкавапалітычнай службы ЕЗ Пэтэр Стана. Паводле яго, выбарцы Малдовы падвергліся «масаванай прапагандзе з боку Расеі і расейскіх давераных асобаў».
У сваю чаргу прэс-сакратар прэзідэнта Расеі Дзмітрый Пяскоў сказаў, што Санду «павінна прад’явіць доказы» дачынення да недаатрымання галасоў «праз нейкія злачынныя групоўкі», а таксама растлумачыць «такую колькасць» бюлетэняў, «не згодных з яе лініяй». Пры гэтым ён намякнуў і на дачыненне самой Санду да фальсіфікацыяў, адзначыўшы «механічныя, цяжкавытлумачальныя тэмпы прыросту галасоў на карысць Санду і на карысць тых удзельнікаў рэферэндуму, якія выказваюцца за арыентацыю на Еўразвяз».
У падобным ключы выказаўся і былы генпракурор Стаянагла, які прайшоў разам з Санду ў другі тур. Ён назваў рэферэндум аб еўрапейскай інтэграцыі прапагандысцкім «у інтарэсах прыватных асобаў», заявіў пра «цэнзуру, паліцэйскі тэрор і галечу» ў краіне. Паводле яго, «некаторыя збіраюцца ўвайсці ў другі тур са звыклымі шаблонамі, істэрычна шукаць ворагаў народа, сеючы пры гэтым страх, паніку і ўзаемны недавер». «На іх баку спецслужбы, падпарадкаваныя сродкі масавай інфармацыі і кантроль за свабодай слова», – заявіў Стаянагла.
Аб магчымых парушэннях, ціску і правакацыях адносна сябе заявіла і былая кіраўніца Гагаузіі Улах, якая неаднаразова лятала сёлета ў Маскву на сустрэчы з Уладзімірам Пуціным.
Выбарцы выявіліся менш прадказальнымі
У каментары «Белсату» Яўген Чэбан, палітычны аглядальнік выдання NewsMaker (Кішынёў), заявіў, што вынікі выбараў і рэферэндуму здзівілі не толькі абсалютную большасць малдаўскіх сацыёлагаў і палітычных каментатараў, але нават апанентаў дзейнай улады і мясцовых еўраскептыкаў.
,,«Ніхто не чакаў такога. У Кішынэве ў экспертным і каляпалітычным асяроддзі быў кансэнсус аб тым, што Мая Санду – значны фаварыт, і яна або выйграе з першага туру, або атрымае вынік, блізкі да 50 %», – сказаў ён.
Чэбан адзначыў, што апытанні толькі ўнутры краіны давалі ёй каля 35 % галасоў, у тым ліку больш як 40 % сярод тых, хто вызначыўся за каго галасаваць. Яшчэ 7-10 % ёй павінна была прынесці дыяспара, якая пераважна праеўрапейская. Таксама і апытанні паказвалі каля 50-55 % падтрымкі ўнутры краіны рэферэндуму аб еўрапейскай інтэграцыі і дадатковыя 10-15 % ад дыяспары.
«Былі падставы чакаць 60 % плюс. Прыкладна ў гэтым сыходзіліся ўсе каментатары. Але малдаўскі выбаршчык выявіўся крыху менш прадказальным, асабліва ўнутры краіны, і мы атрымалі тое, што атрымалі», – сказаў Чэбан.
Сетка выбарцаў на заробку
Палітычны аглядальнік Іон Тэбырцэ бачыць галоўным фактарам, які паўплываў на вынікі выбараў, небывалы ўзровень расейскай прапаганды супраць праеўрапейскага курса Малдовы і самога Еўрапейскага Звяза.
«Я не памятаю ніколі, каб была такая вялікая дэзінфармацыя», – сказаў ён у каментары «Белсату».
Паводле яго, малдаванам пагражалі ростам коштаў, бацькамі «нумар 1 і нумар 2», нібы «ўкраінізацыяй» краіны. Асноўным наратывам былі заявы пра тое, што Малдове не варта ўвязвацца ў канфлікты паміж Захадам і РФ. Паводле Тэбырцэ, з 11 кандыдатаў на прэзідэнцкіх выбарах восем выступалі за нейтралітэт Малдовы і толькі двое былі празаходнімі, адна з іх — Санду.
Эксперт адзначыў, што ідэю нейтралітэту падтрымліваюць так ці інакш каля 45-50 % малдаванаў. Гэтыя лічбы ўключаюць і ўмераных прыхільнікаў еўрапейскай інтэграцыі, якія галасуюць «зыходзячы з пэўнага кантэксту, у якім знаходзіцца Рэспубліка Малдова».
«Вядома, на іх была перадусім накіраваная расейская прапаганда, усе гэтыя страшылкі. Плюс трэба сказаць, што цяперашняя кіроўная партыя не самая папулярная ў гэтага электарату. Мможна сказаць, што голас супраць Еўрапейскага Звязу гэтага электарату быў і голасам супраць цяперашняй кіроўнай партыі», – сказаў Тэбырцэ.
Паводле яго, расейская прапаганда «наўпрост з Масквы» была найперш скіраваная на расейскамоўных жыхароў Малдовы. З дапамогай розных палітычных дзеячаў і партыяў распаўсюджвалася і сярод рэшты насельніцтва. У прыватнасці, адзначыў Тэбырцэ, «Шор стварыў цэлую сетку сваіх прыхільнікаў на заробку, у асноўным гэта найбяднейшя пласты нашага насельніцтва».
Галоўным інструментам уздзеяння Крамля на малдаўскую палітыку назваў Шора і Чэбан. Ён адзначыў, што палітык адкрыта заклікаў галасаваць супраць на рэферэндуме. Пры гэтым «у яго было некалькі кандыдатаў, зарэгістраваных з разлікам таго, што кагосьці здымуць».
Колькасць уцягнутых у гэтую сетку ацэньваецца ад 130 да 300 тыс. асобаў з 1,5 млн удзельнікаў выбараў. Пры гэтым, паводле Тэбырца, незразумела, як іх караць, але выбарчага права іх дакладна не пазбавяць.
«Яны прыйдуць і будуць галасаваць у другім туры. І напэўна будуць галасаваць за канкурэнта спадарыні Маі Санду – спадара Аляксандра Стаянагла», – сказаў ён.
Недапрацоўкі ўладаў
Тэбырцэ адзначыў, што ўлады Малдовы недастаткова добра змагаліся з дэзінфармацыяй з боку Расеі, не разумеючы, «што і як адбываецца, і якімі небяспечнымі ёсць тыя палітычныя працэсы ці ўмяшанне Расейскай Федэрацыі».
Гаворачы пра Гагаузію, дзе супраць еўрапейскай інтэграцыі прагаласавалі больш як 95 % выбарцаў, аналітык адзначыў вельмі моцную русіфікаванасць гэтага адпачатку цюркскага народу, прадстаўнікі якога слаба ведаюць дзяржаўную румынскую мову, але пры гэтым забываюцца і на сваю родную гагаузскую.
«На жаль, наша краіна не здолела інтэграваць гэты этнас у малдаўскае грамадства. І яны больш арыентуюцца на тыя меседжы, якія зыходзяць з Масквы, чым на меседжы, да якіх звяртаецца Кішынэў», – сказаў Тэбырцэ, адзначыўшы, што адбываецца гэта нават нягледзячы на значныя фінансавыя ўліванні ў рэгіён з Еўразвязу.
Піравая перамога Санду, або стаўка не згуляла
Тэбырцэ адзначыў, што хоць рэферэндум прайшоў паспяхова, зыходзячы з выніковых лічбаў, «ён практычна роўны паразе». Тым не менш, юрыдычна ў Канстытуцыі краіны будзе зафіксаваны праеўрапейскі вектар яе развіцця.
У сваю чаргу Чэбан лічыць няўдалым час правядзення рэферэндуму. Ён падкрэсліў, што ад Кішынэва ніхто не патрабаваў яго правядзення, «але дзейная прэзідэнтка вырашыла, што цяпер зручны момант».
«Як мы разумеем зараз, гэты разлік не апраўдаўся. Ніякай катастрофы не адбылося. Еўраінтэграцыя, еўрапейская ідэя ў Малдове не пацярпела поўнае паражэнне. Рэферэндум фармальна адбыўся. Большасць з невялікай перавагай выказалася за ўключэнне гэтых зменаў у Канстытуцыю. Але вырашальнай перавагі, якая павінна была паставіць кропку ў геапалітычным кіданні Малдовы, не адбылося», – заявіў Чэбан.
На яго думку, цяперашні вынік рэферэндуму ўспрымаецца хутчэй як нездавальняючы для ўлады:
«Бо Санду ініцыявала гэты рэферэндум. Гэта ейнае стварэнне. Яна хацела павысіць свае шанцы перавыбрацца за кошт аб’яднання прэзідэнцкіх выбараў з рэферэндумам. Але здарылася крыху наадварот. Ейны рэйтынг прыкметна ніжэйшы за рэйтынг еўрапейскай інтэграцыі ў Малдове. Так здарылася, што антырэйтынг прэзідэнткі, асабліва ў малдаўскіх рэгіёнах, пацягнуў за сабой, хутчэй за ўсё, і рэйтынг еўрапейскай ідэі. То бок, аб’яднанне брэндаў згуляла не на руку еўрапейскай ідэі ў Малдове».
Цьмяныя перспектывы другога туру
Вынікі другога туру выбараў пакуль выглядаюць не яснымі. І хоць у Санду зараз першае месца з 42 % галасоў і адрыў ад Стаянагло ў 16 %, набраць больш як 50 % ёй будзе нялёгка. Паводле Тэбырцэ, ад астатніх кандыдатаў ёй адыдзе толькі малая частка галасоў, тады як Стаянагла «можа разлічваць недзе на 80 % галасоў тых, хто заняў месца трэцяе і ніжэй».
Не разумее, адкуль Санду можа дабраць галасы, і Чэбан, «бо два іншыя адкрыта праеўрапейскія кандыдаты, чые выбарцы маглі б прагаласаваць за Санду, атрымалі менш як працэнт». Не будзе ў другім туры і рэферэндуму, які падвышаў яўку ў першым.
,,«Я не ведаю, што павінны зрабіць паліттэхнолагі спадарыні Санду для таго, каб неяк пераканаць электарат або яго частку, каб яны прагаласавалі за яе», – сказаў Тэбырцэ.
Аналітык адзначыў, што дзейныя ўлады краіны знялі Стаянагла з пасады генеральнага пракурора ў 2021 годзе «дзесьці незаконна або пераступаючы праз закон». Што пацвердзіў і Еўрапейскі суд па правах чалавека.
«І недзе, можна сказаць, гэта [удзел у выбарах. – рэд. Belsat.eu] яго асабістая помста супраць цяперашняй кіроўнай партыі, асабістая помста супраць спадарыні Санду», – заявіў Тэбырцэ.
Пры гэтым для апанентаў улады, паводле яго, Стаянагла якраз з’яўляецца кампраміснай фігурай, што займае «ўмераны празаходні курс», заклікаючы развіваць добрыя стасункі і з ЕЗ, і з Расеяй.
«Сёння я б не ставіў шмат грошай на зыход другога туру. Выбарцы іншых кандыдатаў хутчэй настроеныя негатыўна адносна дзейнай улады, да нашай прэзідэнткі, таму, цалкам магчыма, можа мець месца пратэставае галасаванне. Плюс яны атрымалі маральную перамогу ў першым туры», – заявіў Чэбан.
У выпадку ж перамогі Стаянагла тэмпы еўрапейскай інтэграцыі знізяцца. Больш за тое, гэта будзе «не самым добрым сігналам» напярэдадні парламенцкіх выбараў, якія павінны прайсці ў 2025 годзе, мяркуе Тэбырцэ.
Глядзіце таксама:
Глеб Нержын, Вітаўт Сіўчык, Кацярына Гардзеева belsat.eu
