Ужо два тыдні беларускія сэканд-хэнды не могуць закупляць новы тавар у ЕЗ. Меркавалася, што гэта заб'е сегмент сэканд-хэндаў у Беларусі. Хтосьці сапраўды зачыніўся, але многія працуюць дагэтуль. Высветлілі, як такое магчыма, а, галоўнае, хто ад усёй гэтай сітуацыі пацярпеў і выйграў больш за ўсё.
Нагадаем, у чэрвені гэтага года праз ЕЗ была ўведзеная забарона на ўвоз у Беларусь больш за 400 катэгорый тавараў, у тым ліку «адзення і іншых вырабаў, якія былі ва ўжыванні». Спіс гэтых тавараў прапісаны ў рэгламенце ЕС №2024/1865. Дакумент уступіў у сілу з 1 кастрычніка.
Як мы ўжо пісалі, напярэдадні часу «Ч» прадпрымальнікі скардзіліся, што страцяць бізнэс, спажыўцы – магчымасць купіць недарагую якасную адзежу, а беларускія ўлады запэўнівалі, што нічога страшнага не здарыцца.
Хоць па факце перажываць сапраўды ёсць за што. Нават па афіцыйных дадзеных Белстату, каля 35 % усяго спажыванага ў краіне адзення прыпадала на тавары, якія былі ва ўжыванні. Штогадовы аб'ём увозу гэтай катэгорыі тавараў у Беларусь ацэньваўся ў 60−80 млн долараў. На ўнутраным рынку прадукцыя сэканд-хэнд рэалізоўвалася на суму да 70 млн долараў, усё астатняе сыходзіла на рээкспарт. Усяго ў Беларусі працавала каля 2,8 тысячаў гандлёвых аб'ектаў, уключаючы Інтэрнэт-крамы, якія гандлююць адзеннем з Еўропы.
Спяшаліся зачыніцца да пачатку стратаў
За пару месяцаў да ўступлення ў сілу новага пакета санкцый многія сэканд-хэнды сталі актыўна распрадаваць тавар, які заставаўся на складах, і закрывацца. Уладальнікі крамаў разумелі, што новых паступленняў яны сабе забяспечыць не змогуць. Такім чынам, аплаціць арэнду памяшкання і зарплату работнікам – таксама.
Што з сэкандамі сёння? Маленькія сэканд-хэнды сапраўды зачыняюцца. Часцей за ўсё гэта цяпер назіраецца ў рэгіёнах. Але ёсць пацверджаная інфармацыя і пра тое, што зачыняюцца ў тым ліку крамы «Мода Макс». А гэта адна з самых буйных сетак сэканд-хэндаў, якая працуе ў Беларусі больш за 10 гадоў. Яшчэ ў 2023 годзе сетка налічвала 92 крамы ў 27 беларускіх гарадах, а ўжо сёння – 76 крамаў у 25 гадах Беларусі.
Вось як закрыццё сваіх крамаў кіраўніцтва «Мода Макс» пракаментавала выданню kraj.by:
«У сувязі з уведзенымі санкцыямі чакаецца ўскладненне ўмоваў працы, таму мы аптымізуем працэс дзейнасці нашай арганізацыі. У Маладзечне зачыняюцца дзве крамы, якія былі самымі слабымі, і пытанне аб іх закрыцці стаяла даўно. Крамы на вуліцы Вялікі Гасцінец, 107 і Вялікі Гасцінец, 143 б працягваюць працаваць у ранейшым рэжыме. Яны гатовыя да восеньскага сезону, і восеньскае адзенне ўжо паступае ў продаж».
Як высветлілася, крамы «Мода Макс» зачыняюцца і ў Менску. Да прыкладу, толькі за апошнія пару тыдняў сваю працу спынілі сэканды на вуліцы Багдановіча і бульвары Шаўчэнкі.
Пры гэтым на афіцыйным сайце сеткі «Мода Макс», якая прадае рэчы з Англіі на вагу, пра праблемы і будучае масавае закрыццё крамаў ні слова. Наадварот, гаворыцца пра новыя паступленні, акцыі, зніжкі; пра тое, што сетка крамаў пастаянна пашыраецца...
Як сябе адчуваюць Інтэрнэт-крамы сэканд-хэнду? Усё выглядае так, быццам іх справы таксама пахіснуліся. Так, напрыклад, у інтэрнэце цяпер можна знайсці нямала аб'яваў з разраду «прадам інтэрнэт-краму пад ключ», «прадам інтэрнэт-краму сэканд хэнд»... Уладальнікі крамаў больш не могуць забяспечыць выгаднае для абодвух бакоў паступленне тавараў і выгадныя цэны. Таму купіць прапампаваную раней інтэрнэт-краму сэканд-хэнду ўжо сёння можна менш, чым за 500 долараў.
Атрымліваецца, маленькія крамы і інтэрнэт-платформы па продажы былога ва ўжыванні адзення з Еўропы зачыняюцца, а вялікія сяк-так трымаюцца. У чым фокус? Пра гэта мы пагаварылі адразу з некалькімі ўладальнікамі сэканд-хэндаў у рэгіёнах, а таксама з уладальнікам стокавай крамы. Па іх словах, за апошнія месяцы ў спробах выратаваць бізнес яны вывучылі столькі схем і інфармацыі, што смела могуць прэтэндаваць на экспертнае меркаванне.
Выхад – паралельны імпарт або пераарыентацыя на іншы рынак
«Усе, хто сёння супакойвае пакупнікоў і кажа, што пастаўкі працягваюцца, а кошты павышацца не будуць – на самай справе распрадаюць рэчы, якія закупляліся пра запас. Так часта бывае ў сэканд-хэндах. На вуліцы восень, а на складзе поўна летняга адзення. Гэта значыць, яго будуць прадаваць у наступным летнім сезоне. Так і цяпер. Ёсць яшчэ такое: некаторыя, ведаючы, што пастаўкі адзення хутка спыняцца, наўмысна закуплялі рэчы пра запас, каб дацягнуць да моманту, пакуль з'явіцца нейкі пралаз,–распавядае ўладальнік аднаго з сэканд-хэндаў у Віцебскай вобласці, які зачыніцца менш, чым праз месяц, таму што зрабіць закупку тавару пра запас у яго няма магчымасці.
Па прагнозах прадпрымальніка, ужо ў бліжэйшы час цэны на тавары з сэканд-хэнду могуць падняцца з-за скарачэння прапановы тавараў сэканд-хэнд на беларускім рынку пры ранейшым узроўні попыту.
На думку яшчэ аднаго нашага суразмоўцы, выхадам з сітуацыі, якая склалася, можа стаць паралельны імпарт.
«Калі стане відавочны дэфіцыт прапановы, а ён ужо маячыць, як заўсёды, узнікнуць патокі паралельнага імпарту з размытненнем у іншых дзяржавах-членах ЕАЭС па ранейшых тарыфах. Альбо ж у Беларусі, але транзітам праз іншыя краіны ЕАЭС. Усё тую ж вопратку з Еўропы можна, да прыкладу, пачаць завозіць праз той жа Казахстан. Ведаю, што некаторыя ўжо прадумваюць маршруты праз Узбекістан, Турцыю, прамацваюць нават Грузію і ЗША. Як бы там ні было, лагістыка нават пры самым выгадным варыянце падаражэе, а працэс увозу ўскладніцца. Такім чынам, кошты дакладна вырастуць, – разважае Уладзімір. – Пры гэтым задраць цэны больш, чым на 15–20 % таксама нерэальна – сыдзе кліент. Прадаваць б/вушныя джынсы па 70–80 рублёў бессэнсоўна, за гэтыя грошы можна новыя знайсці ў мас-маркеце. Выжывуць толькі тыя сэканды, якія могуць дазволіць сабе везці рэчы адразу дзясяткамі тон. Гэта скарачае выдаткі на транспарціроўку».
Са словаў суразмоўцы, ужыванае адзенне з Еўропы едзе ў Беларусь вялізнымі фурамі, якія ніхто не тармозіць. Гэта дзесяцігоддзямі наладжаная схема. Адпаведна, і перабояў з асартыментам паўстаць пры наладжванні паралельнага імпарту не павінна. А вось невялікія машыны памежнікі вельмі актыўна тармозяць, правяраюць і ўсяляк перашкаджаюць.
«Маё меркаванне – справа ідзе не на закрыццё, а на ўзбуйненне рынку бізнесу сэканд-хэнду. Гэта значыць, што буйная сетка накшталт «Мегахенд» ўтрымаецца, а бізнесмены паменш, хутчэй за ўсё, патонуць. Такія, як «Зималето», «Минимода» і іншыя дробныя прадпрымальнікі.
З гэтым меркаваннем згодныя не ўсе. На думку яшчэ аднаго нашага суразмоўцы, ёсць і іншы магчымы варыянт развіцця падзей.
«Вопратку везлі з Еўропы, таму што яна блізка, механізмы наладжаныя, а якасць адзення і самі брэнды запатрабаваныя. Але раз такая справа, вопратку можна везці не толькі з Еўропы, а, да прыкладу, з Расеі ці Кітая. Так, па якасці гэтыя тавары саступаюць еўрапейскім, але гэта таксама шанец працаваць далей, – кажа Анатоль. За апошнія 10 гадоў праз пертурбацыі ў эканоміцы і палітыцы мужчына пачынаў нанова розныя бізнэсы ўжо некалькі разоў. Ад аўтазапчастак да сэканд-хэнду. – Дарэчы, што б там чыноўнікі не казалі, дзяржава ад санкцый таксама пацерпіць. Ад размытнення ж ў бюджэт таксама ішоў даволі вялікі адсотак, а цяпер яго не будзе».
Не менш, чым уладальнікі сэканд-хэндаў, цяпер перажываюць і ўладальнікі стокавых крамаў, якія, як прызнаюцца іх уладальнікі, на самай справе амаль усе былі закамуфляваныя пад «сэканд-хэнд» і нават да санкцый працавалі ў цені.
Сцёк у адрозненне ад сэканда – гэта абсалютна новыя рэчы, але якія, як правіла, крамы не паспелі прадаць за сезон, і з-за вялікай канкурэнцыі не могуць прадаваць у наступным. Таму кампаніі вымушаныя зніжаць кошт гэтай адзення і прадаваць яго ў аутлет-крамах.
«У Беларусі дзейнічае абавязковая сертыфікацыя тавараў, якія паступаюць з-за мяжы. Пры гэтым вопратку сэканд-хэнд увозілі зусім па іншых нормах. Там кожную рэч сертыфікаваць не трэба было. На ўзроўні ЕАЭС дзейнічае невысокі тарыф на імпарт сэканд-хэнду – 15 % ад мытнага кошту, але не менш за 0,18 еўра за 1 кг. Гэта і дазваляла адносна танна ўвозіць і выпускаць на рынак рэчы сэканд-хэнд. Менавіта таму большасць стокавых крамаў па дакументах лічацца сэканд-хэндамі. Гэта значыць, што цяпер закрывацца пачнуць і стокавыя крамы, – падзяліўся сваім меркаваннем уладальнік стокавай крамы Юрый.
Пакуль што ўсё выглядае так, што менавіта па такім сцэнары і будзе развівацца далейшы лёс аутлет.
Яшчэ ў 2023 годзе Дзяржаўны мытны камітэт сумесна з канцэрнам «Беллегпрам» правёў кантрольныя мерапрыемствы ў дачыненні да 4 фур з таварамі тыпу «second hand». Паштучнае сартаванне тады выявіла, што каля 80 % з іх – новыя тавары тыпу «сток», а не былыя ва ўжыванні. Тады і высветлілася, што прадпрымальнікі адразаюць на новай вопратцы біркі, хаваюць яе сярод рэчаў, якія былі ва ўжыванні, альбо ж наўмысна надаюць новым таварам выгляд б/у. Калі ў мытных органаў ўзнікалі пытанні, ім казалі, што ўсё гэта – сэканд-хэнд. Для вызначэння характарыстыкі прадукцыі трэба не проста ўсю яе перагледзець, а звярнуцца па дапамогу да спецыялістаў. Такім чынам, дагляд кожнага аўто патрабуе вялікіх часавых і чалавечых рэсурсаў. Таму вялікія фуры прапускаюць, невялікія машыны – тармозяць і правяраюць. Гэта значыць, што буйныя стокі, як і сэканд-хэнды, яшчэ пазмагаюцца, у адрозненне ад дробных.
«Беларускі легпрам замяніць сэканд-хэнды не здольны»
Ну і, нарэшце, яшчэ адно з галоўных пытанняў: ці скарыстаецца ў гэтай сітуацыі сваім шанцам беларускі легпрам?
«Забарона ЕЗ на пастаўку ў Беларусь тавараў сэканд-хэнд створыць перадумовы для далейшага развіцця нацыянальнай вытворчасці, супрацоўніцтва з дружалюбнымі краінамі і скароціць аб'ёмы імпарту небяспечнай прадукцыі з шэрагу краін Еўропы і ЗША», – заяўляў афіцыйны прадстаўнік МЗС Анатоль Глаз.
Але ніякіх зрухаў у сферы лёгкай прамысловасці і нават навінаў з гэтай сферы з гэтай нагоды, акрамя тых самых заяваў Глазу, пакуль не відаць.
«Лёгкая прамысловасць у Беларусі – нібы ў шматгадовай у коме. Цэны высокія, якасць нізкая. Нармальную вопратку могуць пашыць хіба што невялікія прыватныя прадпрыемствы. Але іх, якія яшчэ могуць у беларускіх рэаліях адшываць якасную і даступную для сярэдняга беларускага кашалька вопратку – мізэрны мінімум, – упэўнены адзін з нашых суразмоўцаў. – Сэканд-хэнды ў гэтай краіне будуць актуальныя і запатрабаваныя яшчэ шмат гадоў. Іх цяпер здольны замяніць хіба што Кітай. Але там якасць дрэнная. Затое майкі па рублю. Дарэчы, нават без сакнцый ЕЗ, у 2026 годзе сэканды ўсё роўна апынуліся б пад пагрозай, так што нам проста прыйшлося паскорыцца і пачаць вырашаць праблемы ўжо сёння».
Справа ў тыс, што ў траўні 2024 года Еўрапейскі звяз прыняў новае палажэнне аб транспарціроўцы адходаў, да якіх адносяцца і тавары сэканд-хэнд. Еўракамісія заклапацілася тым, што адбываецца эксплуатацыя больш бедных краін, якія згаджаюцца прымаць іх «смецце» (ад сэканд-хэнду Еўропа сапраўды пазбаўляецца, як ад смецця, але вось такім экалагічным спосабам – заўв. рэд.). З 2004 года аб'ёмы экспарту адходаў з краін Еўразвязу ў краіны, якія не ўваходзяць у ЕЗ, выраслі на 72 %. У 2023 годзе ЕЗ экспартаваў у астатнія краіны 35 млн тон сваіх адходаў.
Па новых правілах краіны ЕЗ павінны паводзіць сябе больш адказна. Экспарт адходаў з ЕЗ у іншыя краіны будзе дазволены толькі ў тым выпадку, калі гэтыя краіны паведамяць Еўрапейскую камісію, што згодныя іх прыняць і дакажуць, што ў выпадку чаго змогуць перапрацаваць іх самастойна. Камісія таксама будзе кантраляваць экспарт адходаў у краіны, якія не ўваходзяць у склад ЕЗ.
У законную сілу новыя патрабаванні ўступяць з 21 траўня 2027 года. Улічваючы адносіны беларускіх уладаў да сэканд-хэндаў, Беларусь наўрад ці падала ў Еўракамісію пакет дакументаў, у якіх бы пацвердзіла, што гатовая імпартаваць тавары сэканд-хэнд.
«Атрымліваецца, мы нават не паспелі дажыць да праблемаў 2027 года. Зараз вырашым, як будзем працаваць далей, і за год-паўтара зноў усё паставім на рэйкі. Тыповая беларуская гісторыя. Спакойна і доўга тут працаваць нерэальна», – рэзюмаваў наш суразмоўца.
Надзея Вольная / ИР belsat.eu
