Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі маюць адбыцца 26 студзеня 2025 года. Асноўная частка дэмакратычных сілаў заклікала да актыўнага байкоту, але ёсць яшчэ як мінімум два падыходы: выпрабаваць сістэму і ігнараваць яе. Ці не значыць гэта, што дэмакратычныя сілы раз’яднаныя адносна гэтай кампаніі?
Офіс абранай прэзідэнткі Святланы Ціханоўскай, Аб’яднаны пераходны кабінет і Каардынацыйная рада заклікаюць да актыўнага байкоту: тым, хто хоча выказаць пратэст супраць Аляксандра Лукашэнкі, прапаноўваюць галасаваць «супраць усіх». Зянон Пазняк заклікае да пасіўнага байкоту: цалкам ігнараваць выбары. А лідар руху «За свабоду» Юрась Губарэвіч даслаў у Цэнтральную выбарчую камісію заяву на рэгістрацыю ініцыятыўнай групы з іншымі дакументамі, неабходнымі для рэгістрацыі ў якасці кандыдата на выбарах прэзідэнта.
Доктар палітычных навук, дырэктар інстытуту «Палітычная сфера» Андрэй Казакевіч кажа «Белсату», што не бачыць вялікай розніцы ў гэтых падыходах: на выбарах у 2025 годзе не прадбачыцца нават адноснай палітычнай канкурэнцыі, магчымасці весці палітычную кампанію, інфармаваць людзей пра альтэрнатыву… З палітычнага гледзішча актыўны і пасіўны байкот раўназначныя, а хтосьці і не будзе мець магчымасці пасіўнага байкоту праз кантроль з боку ўладаў і прымус галасаваць.
,,«Гэта не выглядае як раскол, таму што большасць альтэрнатыўных палітычных сілаў якраз-такі мае агульную пазіцыю, кансалідаваную, – лічыць Казакевіч. – Тое, што асобныя палітычныя арганізацыі, асяродкі ці палітыкі маюць свае думкі, – у гэтым таксама няма нічога кепскага, таму што гэта ёсць часткаю плюралістычнага палітычнага працэсу».
Найбольш заўважныя і актыўныя палітычныя актары, паўтарае ён, маюць «неканфліктную» пазіцыю, а Пазняк апошнія гадоў дваццаць паслядоўна дэклараваў нейкую асобную, уласную пазіцыю, якая не супадае ні з уладай, ні з апазіцыяй.
Аляксандр Атрошчанкаў, сузаснавальнік выдання Reform.news і вядоўца YouTube-каналу «Саша, что ты несешь?», кажа «Белсату», што дэмакратычныя сілы і не павінны мець адзінай стратэгіі на гэтыя выбары, а дакладней, на «мерапрыемства, якое абсалютна не з’яўляецца іхнай павесткай». Маўляў, не маюць жа яны агульнай стратэгіі на амерыканскую кінапрэмію «Оскар», бо яна на іх і яны на яе не маюць уплыву.
,,«Лукашэнка праводзіць чарговыя незаконныя дзеянні, мерапрыемствы для свайго перапрызначэння, – кажа Атрошчанкаў. – Гэта неканстытуцыйныя, супрацьзаконныя дзеянні для ўтрымання ўлады. Я не бачу прычынаў, чаму беларускія дэмакратычныя сілы, беларускі народ павінны ўдзельнічаць у гэтых дзеяннях».
Найлепшае, што могуць зрабіць дэмакратычныя сілы, лічыць ён, гэта заклікаць беларусаў не паддаваць сябе дадатковым рызыкам. Не дамовіліся ўсе да падыходу галасаваць «супраць усіх», дык і няхай, бо галасаванне «супраць усіх» прывядзе толькі да таго, што «пару чалавек з выбарчай камісіі пабачаць, што народ не падтрымлівае Лукашэнкі, ну дык яны самі гэта выдатна ведаюць, яны самі фальсіфікуюць выбары». А ламаць коп'і ў пошуках нейкага магічнага дзеяння, якое цяпер адным рашэннем зменіць сітуацыю, не варта, кажа Атрошчанкаў.
Заява Губарэвіча пра ўдзел у выбарах – гэта, паводле Казакевіча, «цікавы ход»: можа, Губарэвіч хацеў прыцягнуць увагу і «патэсціць сістэму»: ці ёсць там хаця б тэарэтычная магчымасць для палітычнай канкурэнцыі. На думку Казакевіча, імавернасць на 99,9 %, што ініцыятыўнай групы Губарэвіча проста не зарэгіструюць – і на гэтым усё скончыцца.
Губарэвіч у каментары «Белсату» пацвярджае гэтую здагадку: ён хоча прыцягнуць увагу да таго, што адбываецца ў Беларусі, і даць ацэнку выбарчаму працэсу на практыцы. Ён падкрэслівае, што скарыстаўся сваім правам, якое можа ў будучыні знікнуць: ён фігурант некалькіх палітычных крымінальных справаў, але пакуль ні ў воднай з іх няма рашэння. У Беларусь ён не можа ехаць праз пагрозу зняволення, але дакументы не абавязкова падаваць асабіста – Лукашэнка ж вунь асабіста не падае.
Губарэвіч не сумняецца, што Цэнтральная выбарчая камісія знойдзе «сотню прычынаў», каб адмовіць яму ў рэгістрацыі. Затое не зможа сказаць, што «вы нават не паспрабавалі». А калі раптам зарэгіструюць, то Губарэвіч будзе трансляваць супольную пазіцыю дэмакратычных сілаў.
,,«Мы не можам заплюшчваць вачэй на тое, што будзе адбывацца, – тлумачыць Губарэвіч. – Гэта не выбары: выбарчая кампанія, выбарчы фарс… Тым не менш людзей у Беларусі прымусяць на іх пайсці».
Ён не ўзгадняў рашэння з Аб’яднаным пераходным кабінетам, Каардынацыйнай радай і Народным антыкрызісным упраўленнем, куды ён уваходзіць. Але іхную стратэгію падтрымлівае: гэта не выбары, а беларусы, якіх прымусяць прыйсці на выбарчыя ўчасткі, могуць выказаць свой пратэст праз галасаванне «супраць усіх».
Казакевіч ацэньвае як інфармацыйную кампанію і ідэю галасаваць за тых, каго ўлады Беларусі выставяць як «альтэрнатывы Лукашэнку». Так, Аляксандр Кныровіч заклікаў галасаваць за лідара праўладнай ЛДБП Алега Гайдукевіча. Казакевіч лічыць такую думку «не зусім удалай», але заклік называе інфармацыйным ходам, які мае прыцягнуць увагу да праблемы беларускіх выбараў.
,,«Я не бачу магчымасці з’яўлення нейкіх зарэгістраваных кандыдатаў, якія б хоць крыху не падтрымлівалі дзейнай улады, – кажа Казакевіч. – Калі нават іншыя кандыдаты, акрамя Аляксандра Лукашэнкі, будуць зарэгістраваныя, то іхная роля будзе, як у Сярэдняй Азіі, проста падкрэсліваць перавагу Лукашэнкі, хваліць яго як вялікага лідара… Ну і, можа быць, крытыкаваць нейкіх лакальных чыноўнікаў, якія часам не спраўляюцца са сваімі абавязкамі».
Кіраўнік Цэнтральнай выбарчай камісіі Ігар Карпенка 27 кастрычніка на дзяржаўным тэлебачанні казаў, што чакае трох-чатырох кандыдатаў. Аднак за пяць дзён зарэгістравалі толькі ініцыятыўную групу Лукашэнкі. Той жа Гайдукевіч заяўляў, што будзе вылучаць сваю кандыдатуру, але пакуль не падаваў заявы.
Казакевіч падкрэслівае, што пра вылучэнне Гайдукевіча трэба пытаць нават не Гайдукевіча: пытанне ў тым, наколькі ўлады захочуць «павялічыць разнастайнасць». Што да іншых, Казакевіч выказвае здагадку: відаць, адміністрацыя Лукашэнкі крыху хаатычна арганізоўвае выбары, або сам Лукашэнка яшчэ не вызначыўся, каго хоча бачыць у бюлетэні. На думку палітолага, проста не было дэталізаванага плану, але як вызначацца, каго хочуць у бюлетэні, ініцыятыўныя групы зарэгіструюць хутка, а фармальнасці не будуць мець значэння.
,,«Проста вызначаная генеральная лінія, што гэта выбары без палітычнай альтэрнатывы, гэта выбары без нейкага нават намёку на канкурэнтнасць», – рэзюмуе Казакевіч.
Дакументы для рэгістрацыі ініцыятыўных групаў трэба падаць не пазней за 1 лістапада. Збор подпісаў мае трываць ад 7 лістапада да 6 снежня. Кандыдатаў маюць зарэгістраваць з 22 да 31 снежня ўключна.
Кацярына Гардзеева, Вітаўт Сіўчык, Алесь Наваборскі belsat.eu
