Сілавікі пераконваюць, што новыя забароны, звязаныя з крыптавалютамі, маюць абараніць беларусаў ад махляроў. Але рэалізацыя забаронаў, хутчэй за ўсё, прынясе толькі новыя рызыкі і росквіт «чорнага» рынку на месцы «шэрага».
Што змянілася
У Беларусі па-ранейшаму можна валодаць крыптавалютамі і іншымі «лічбавымі знакамі» (токенамі), займацца майнінгам крыптавалютаў (то бок рабіць дзеянні дзеля забеспячэння працы крыптавалютнай сістэмы, за якія плацяць крыптавалютай), абменьваць токены, пакідаць іх у спадчыну або дарыць. Майнінг па-ранейшаму не лічыцца за прадпрымальніцкую дзейнасць, токены не трэба дэклараваць. І прынамсі да 1 студзеня 2025 года аперацыі з крыптавалютамі не абкладаюць падаткамі.
Але ўказ Аляксандра Лукашэнкі № 367 ад 17 верасня 2024 года (PDF) унёс некаторыя праўкі ў ранейшы дэкрэт Лукашэнкі «Аб развіцці лічбавай эканомікі», якія тычацца фізічных асобаў.
Фізічным асобам цяпер можна купляць і прадаваць токены за грошы (беларускія рублі, замежныя валюты ці электронныя грошы) выключна праз «аператараў крыптаплатформаў, аператараў абмену крыптавалютаў і іншых рэзідэнтаў Парку высокіх тэхналогіяў, якія ажыццяўляюць адпаведны від дзейнасці». Для юрыдычных асобаў такія правілы ўжо дзейнічалі раней, а прадпрымальнікаў маглі пакараць за занадта высокую актыўнасць у аперацыях з крыптавалютамі.
То бок цяпер і юрыдычным, і фізічным асобам купляць ці прадаваць крыптавалюту за грошы можна толькі праз платформы, зарэгістраваныя ў ПВТ з адпаведным відам дзейнасці. Але ўсё, што не звязана з ператварэннем грошай у крыптавалюту і наадварот, звычайным людзям па-ранейшаму можна рабіць праз іншыя платформы: напрыклад, мяняць TON на біткойны можна і на замежных крыптабіржах.
Колькі чалавек гэта закране
Гэта невядома нават прыблізна: сама ідэя крыптавалютаў – у дэцэнтралізаванасці і ананімнасці. Таму аб’ектыўнай статыстыкі быць не можа, а могуць быць хіба ацэнкі. Напрыклад, «Statista» ацэньвае, што да пачатку 2025 года ў Беларусі мае быць 446 тысяч карыстальнікаў крыптавалютаў. Гэта кожны дваццаты жыхар Беларусі, гэта амаль удвая больш, чым студэнтаў вышэйшых навучальных установаў – і такая вялікая ацэнка выклікае сумневы.
Праўда гэта ці не, але колькасць карыстальнікаў крыптавалютаў у Беларусі можа рэзка падскачыць дзякуючы відэагульні «Hamster Kombat», якая набыла папулярнасць далёка па-за супольнасцю крыпта-энтузіястаў. Гульня якраз абяцае, што 26 верасня выведзе на біржу крыптавалюту, раздадзеную гульцам за тое, што яны націскалі на віртуальнага хамячка. Паводле папярэдніх падлікаў, руплівыя гульцы змогуць атрымаць у лепшым выпадку пару дзясяткаў долараў. Але не ў доларах, а ў крыптавалюце, якую яшчэ трэба абмяняць на грошы.
Як цяпер можна карыстацца крыптавалютамі
Указ, згаданы вышэй, набыў моц у дзень публікацыі. То бок ужо цяпер абменьваць заробленае ў тым жа «хамяку» на рублі ці долары можна толькі праз дазволеныя Лукашэнкам крыптаабменнікі. Калі ж мяняць праз недазволеныя, то могуць і аштрафаваць (як толькі вырашаць, на якія сумы штрафаваць).
Купляць ці прадаваць крыптавалюты людзям, якія знаходзяцца ў Беларусі (незалежна ад грамадзянства), можна толькі праз кампаніі ПВТ, якія пазначылі сябе аператарамі крыптаплатформаў ці аператарамі абмену крыптавалютаў. Знайсці іх спіс можна на сайце ПВТ.
На момант публікацыі ў ПВТ знайшлося толькі дзевяць такіх кампаніяў, з іх толькі шэсць мелі дзейныя сайты. Гэта інвестыцыйныя платформы «FinStore» і «FainEX», а таксама чатыры крыптабіржы:
- «Bynex»;
- «Dzengi»;
- «Free2Ex»;
- «Whitebird».
То бок нельга абменьваць грошы на крыптавалюты і наадварот на «Binance», «Coinbase» і іншых папулярных крыптаабменніках – на іх можна толькі мяняць адну крыптавалюту на іншую. Таксама нельга абменьваць крыптавалюты на грошы і наадварот нават між фізічнымі асобамі, калі адна з тых асобаў знаходзіцца ў Беларусі.
Як гэта тлумачаць
Начальнік Галоўнага ўпраўлення лічбавага развіцця папярэдняга следства Следчага камітэту Беларусі Андрэй Матолька (не блытайце з блогерам Антонам Матолькам) расказаў дзяржаўнаму інфармагенцтву «БелТА», што нагодай для ўказу стаў «аналіз кіберзлачыннасці».
,,«Значная частка грашовых сродкаў, якія дыстанцыйна выкрадаюць у жыхароў Беларусі, абменьваецца на крыптавалюты ў тым ліку кіберзлачыннымі групамі, якія ўчыняюць злачынствы з-за мяжы, – сцвярджае Андрэй Матолька. – Злачынцы выкарыстоўваюць шырокую ўцягнутасць беларускіх грамадзянаў у крыптавалютны абмен, пераводзяць на іхныя рахункі выкрадзеныя фіятныя грошы, атрымліваючы на свае крыптагаманцы токены».
Другую частку гэтага тлумачэння цяжка зразумець, але сутнасць у тым, што сілавікі назіраюць рост колькасці кіберзлачынстваў, звязаных з крыптавалютамі.
Што не так?
З аднаго боку, гэта праўда, што махляры ў Беларусі нярэдка карыстаюцца крыптавалютамі, у тым ліку ствараюць фальшывыя крыптабіржы, куды можна ўкласці грошы, а вывесці ўжо нельга.
З другога боку, чатыры беларускія абменнікі, праз якія дазволена абменьваць крыптавалюты на грошы і наадварот, не заўсёды выклікаюць давер.
Самая папулярная з гэтых крыптабіржаў – «Dzengi». Гэта былая Currency.com: у 2022–23 гадах кампанія правяла тое, што сама назвала «рэбрэндынгам», правапераемніцай ТАА «Карэнсі Ком Бел» стала ЗАТ «Дзеньгі Ком», а па адрасе Currency.com цяпер дзейнічае кампанія нібыта з Гібралтару.
Некаторыя карыстальнікі скардзяцца на «Dzengi». Так, адзін піша ў «Play Store», што платформа пастаянна абвяшчае раптоўныя і спантанныя дэлістынгі акцыяў, а прычынаў не тлумачыць. Другі расказвае на сайце водгукаў, што ў яго абнулілі дэпазіт у 2734 долары, а за два гады скаргаў ён змог дамагчыся толькі кампенсацыі ў 194 долары. Трэці на той жа платфороме піша, што ўклаў у Currency.com 10 тысяч долараў, а пасля «рэбрэндынгу» платформы ягоныя грошы зніклі, і тэхпадтрымка не дае ўцямных адказаў. Чацвёртая расказвае, што спрабавала вывесці грошы, дык з яе патрабавалі ўсё больш пацверджанняў асобы, аж да асабістай размовы праз Skype, а грошы так і не аддалі. Пяты паказвае, што ў яго анулявалі 3,975 млн рублёў – прадстаўніца кампаніі тлумачыць яму, што на платформе ў пэўны момант некарэктна адлюстроўвалася цана актываў, абяцае яму кансультацыі па электроннай пошце. І гэтак далей.
Рэшта дазволеных беларусам крыптаабменнікаў выклікае ці не менш даверу. Карыстальнікі «Free2Ex» нямала скардзяцца на цяжкасці яшчэ на этапе рэгістрацыі і на кепскую працу самой праграмы і тэхпадтрымкі. Праграма «Bynex» для iOS мае ў «Apple App Store» ацэнку ў 1,8 бала з 5 і зусім не мае ацэнак у «Google Play Store», і на сайце «Bynex» нават не адсылаюць у «Play Store», а прапануюць спампаваць праграму на Android проста з іхнага сайту (то бок, без праверак на вірусы з боку «Google»). «Whitebird», падобна, нават не мае мабільных праграмаў, а замест раздзелу пытанняў і адказаў на сайце выдае старонку з памылкай.
Нарэшце, адзін з карыстальнікаў расейскага калектыўнага блогу VC.ru задаецца пытаннем: як абмежаванне будзе прадухіляць вывад з краіны сродкаў, скрадзеных у якога-небудзь Пеці ці Васі? Грошы па-ранейшаму можна перавесці ў крыптавалюту легальным шляхам і легальна вывесці праз замежную біржу чалавеку, які не знаходзіцца ў Беларусі.
Беларусы дагэтуль даюць у шматлікіх чатах абвесткі аб наўпроставым продажы і пакупцы крыптавалютаў. Некаторыя падкрэсліваюць: толькі пры асабістай сустрэчы. Імаверна, некаторыя будуць думаць, што змогуць легальна «падарыць» іншаму чалавеку крыптавалюту і легальна «атрымаць у падарунак» ад таго нейкую суму грошай. Ды сілавікі ў любы момант могуць узяцца за аперацыі такіх валютчыкаў.
Алесь Наваборскі belsat.eu
