Прэм'ер-міністр Літвы хоча адгаварыць Злучаныя Штаты здымаць санкцыі з беларускага калію. Ходзяць чуткі, што іх нібыта могуць зняць у абмен на вызваленне часткі палітычных вязняў. Але стымул да такой угоды ў Штатаў можа быць невідавочны: не выключана, што гэта звязана з Канадай.
Калі ЗША здымуць санкцыі, гэта не адкрые калію порт у Клайпедзе
Амерыканская газета «The New York Times» паведаміла 15 лютага, што паміж ЗША і Беларуссю саспявае вялікая ўгода аб вызваленні палітычных вязняў у абмен на скасаванне санкцыяў у дачыненні ўгнаенняў і банкаў. 12 лютага намеснік памочніка дзяржаўнага сакратара ў справах Усходняй Еўропы Крыс Сміт ездзіў у Беларусь і, як сцвярджала выданне, атрымаў ад Аляксандра Лукашэнкі запэўніванні ў гатовасці паслабіць рэпрэсіі.
Кіраўнік Агенцтва еўраатлантычнага супрацоўніцтва Валер Кавалеўскі казаў «Белсату»: ЗША змянілі стратэгію ў дачыненні Беларусі з «ціск, ціск, ціск» на «больш рэалістычную», аднак гэта яшчэ не азначае, што санкцыі будуць неўзабаве знятыя. Кавалеўскі тлумачыў: зняцце санкцыяў з беларускага калію вымагае ўдзелу таксама Еўрапейскага Звязу, найперш Літвы. Якраз літоўскі порт Клайпеды з 2022 года перастаў прымаць беларускія грузы праз санкцыі ЕЗ, у тым ліку асноўны экспартны тавар – калійныя ўгнаенні.
Літва ж супраць. Прэм'ер-міністр Гінтаўтас Палуцкас у інтэрв’ю «Delfi» 13 сакавіка заявіў, што хоча растлумачыць Злучаным Штатам: змякчэнне санкцыяў супраць Беларусі было б вялікаю памылкаю. «Калі будзем здымаць санкцыі з Беларусі і Расеі, то ад гэтага ў NATO ці ЗША праблемаў не зменшыцца, а толькі паболее», – адзначыў палітык. Паводле яго, рэжым Лукашэнкі не атрымлівае проста ў бюджэт амаль паўмільярда долараў ЗША ад экспарту ўгнаенняў (такую суму раней называла «Наша ніва» са спасылкаю на здабытыя сакрэтныя дакументы). Калі вярнуць Лукашэнку гэтую суму, казаў Палуцкас, Літве і ўсяму рэгіёну не зробіцца лепш.
Аляксандр Лукашэнка, як звычайна, робіць выгляд, што санкцыі яму не перашкаджаюць. 13 сакавіка на сустрэчы з Уладзімірам Пуціным ён заявіў:
,,«Усё, за што бяромся, мы вырашаем грунтоўна. Як, напрыклад, імпартазамяшчэнне, супрацьстаянне санкцыям. Усе думалі, што мы ўжо абрынемся праз год. Але жывыя-здаровыя. Я ўпэўнены, што мы будзем жыць. Нам трэба крыху больш часу. І, можа быць, больш настойлівасці. Але нам гэтага не займаць, у нас гэта ў крыві».
Лукашэнка таксама пытаў: што зробіць прэзідэнт ЗША Доналд Трамп для ціску на Расею – увядзе санкцыі? Маўляў, «дык ужо ўвялі супраць нас столькі санкцыяў, што далей няма куды іх уводзіць». Ды ў супольнай заяве па выніках сустрэчы Пуцін і Лукашэнка ўсё ж асудзілі «аднабаковую палітыку незаконных санкцыяў», спаслаліся нават на Статут Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў.
Скасаванне санкцыяў не надта зменіць сітуацыю, а Лукашэнку не задавальняюць цэны на калій
Насуперак заявам Лукашэнкі, афіцыйны Менск відавочна адчувае эфект санкцыяў: мінулым летам нават даводзіў, што санкцыі супраць беларускага калію шкодзяць глабальнай харчовай бяспецы, потым скардзіўся ў Генеральную асамблею ААН.
План росту экспарту летась быў правалены, а дэфіцыт вонкавага гандлю Беларусі перавысіў $ 1,3 млрд. Эканаміст Дзмітрый Крук тлумачыў «Белсату», што праблемы з экспартам інтэнсіфікаваліся, магчыма, у звязку са стратэгічнымі таварамі: нафтапрадуктамі і калійнымі ўгнаеннямі. А ў каментары «Deutsche Welle» адзначаў, што зняцце амерыканскіх санкцыяў з беларускага калію не зменіць сітуацыю не толькі праз порт у Клайпедзе, а і праз тое, што значная частка разлікаў за калій ужо перайшла з долараў на іншыя валюты, перадусім на юані.
І санкцыі ўжо абыходзяць: расследаванне «OCCPR» паказала, што таямнічая кіпрская кампанія атрымлівае ад лукашэнкаўскага ўраду мільёны долараў за перавалку беларускага калію ў Санкт-Пецярбурзе. Пастаўкі без такіх схемаў былі б зручнейшыя і выгаднейшыя, але санкцыі не спынілі экспарту калію цалкам.
Будаўніцтва беларускага порту ў расейскім Прымор’і, які будавалі, падобна, дзеля экспарту калію ў трэція краіны, у тым ліку ў Кітай, прыпынілі праз фінансавыя цяжкасці. Ды гэта не адзіны порт, які цікавіў афіцыйны Менск: для перавальвання сваёй прадукцыі Беларусь выкарыстоўвае ажно 14 расейскіх партоў, возіць калійныя ўгнаенні нават у Іран праз Махачкалу.
Чуткі, што ЗША могуць зняць санкцыі з беларускага калію, хадзілі і раней. Увесну 2022 года казалі, што зняцце могуць абмяняць на транзіт украінскага збожжа праз Беларусь. Не знялі. І цяпер не відавочна, чым афіцыйнаму Менску дапаможа тое зняцце амерыканскіх санкцыяў пры захаванні еўрапейскіх.
І праблема, падобна, не толькі ў санкцыях. Ёсць і праблема са зніжэннем глабальных цэнаў на калій: хоць яны не занадта нізкія, Лукашэнка наракае, што калій прадаюць «за бясцэнак». Разважае, ці не дамовіцца з Расеяй, каб знізіць здабычу і падвысіць цэны.
Чаму тады Літва непакоіцца? Неінтуітыўная тэорыя
Выданне «Forbes» апублікавала такую тэорыю: зняцце санкцыяў з беларускага калію можа быць патрэбнае Трампу не толькі ў палітычных мэтах, дзеля вызвалення палітычных вязняў, але і для гандлёвай вайны з Канадаю. Кіраўнік напрамку рынкаў угнаенняў расейскага кансалтынгавага агенцтва «Metals & Mining Intelligence» Максім Братчыкаў тлумачыў: Трамп уводзіць мыты на канадскія тавары, а з Канады ў ЗША пастаўляюць хлорысты калій, і калі канадскі калій перастане паступаць у ЗША, то замясціць яго змогуць толькі Расея ці Беларусь – рэшта краінаў проста не выпускае дастаткова гэтага ўгнаення. Да таго ж, Штаты могуць пераконваць улады Еўразвязу палегчыць санкцыі супраць беларускага калію, які ў Еўропу танней і прасцей вазіць, чымся з «варожай» Канады, а таксама Ізраілю ці Іярданіі.
Гандлёвая вайна Трампа з Канадай ідзе дзіўна. Яна сама б’е па амерыканскай эканоміцы, Канада на дадатак адказвае сваймі тарыфамі, а Трамп толькі больш пагражае Канадзе і заклікае яе стаць «51-м штатам». Дзеянні Трампа могуць нават перавярнуць вынікі будучых выбараў у Канадзе: яшчэ нядаўна здавалася, што кансерватары атрымаюць упэўненую перамогу, ды цяпер лібералы імкліва набіраюць папулярнасць у апытаннях.
А навошта гэта Трампу – вялікае пытанне. «The Wall Street Journal» яшчэ ў канцы студзеня называў гэта «найдурнейшаю гандлёваю вайной у гісторыі».
У гэткім кантэксце зняцце санкцыяў з беларускага калію дзеля гандлёвай вайны ЗША з Канадай і паставак беларускага калію ў Штаты не выглядае зусім неймаверным.
Алесь Наваборскі belsat.eu
