Імпарт рос шпарчэй за экспарт, і ў выніку дэфіцыт вонкавага гандлю перавысіў $ 1,3 млрд, хаця пазалетась сальда было дадатным: $ 246 млн. «Белсат» спытаў эканаміста Дзмітрыя Крука, чаму так сталася, у чым небяспека адмоўнага сальда і што будзе далей.
Паводле Нацбанку, экспарт тавараў і паслугаў летась вырас на 3,5 % у параўнанні з 2023 годам, а імпарт – на 6,8 %.
План уладаў правалены: указ Аляксандра Лукашэнкі прадугледжваў рост экспарту на 7,6 %.
З пастаўкамі беларускіх тавараў за мяжу зусім кепска. Экспарт год да года павялічыўся толькі на 1,2 %. А вось імпарт зазнаў росквіт, прыбавіўшы 6,3 %. Адмоўнае сальда склала $ 4,7 млрд, пазалетась яно было амаль удвая меншым: мінус $ 2,5 млрд.
Паслугі, што часта былі курамі, якія неслі залатыя яйкі, гэтым разам не ўратавалі. Экспарт паслугаў вырас ажно на 14 %, пры гэтым заўважна павялічыўся і іх імпарт: на 10,1 %. Дадатнае сальда ў гэтай частцы вонкавага гандлю (амаль $ 3,4 млрд) не перакрыла правал з таварамі. У выніку за год краіна праела каштоўнай валюты на $ 1,3 млрд, хаця пазалетась, наадварот, сальда было дадатным: $ 246 млн.
Эканаміст даследчага цэнтру BEROC Дзмітрый Крук у каментары «Белсату» адзначыў: з аднаго боку, цяперашні дэфіцыт не такі ўжо і буйны.
«Сярэднетэрміновая норма для Беларусі дэфіцыту вонкавага гандлю – 1,5–2% ад ВУПу. Цяпер гэта 1,7 % ад ВУПу. Калі б беларуская эканоміка развівалася ў адпаведнасці з законамі логікі і здаровага сэнсу, гэта, можа, і не так шмат».
Аднак тут варта ўлічваць эксклюзіўную беларускую сітуацыю, і атрымліваецца, што не ўсё вясёлкава:
«Зараз гэта вельмі істотнае пагаршэнне існай сітуацыі ў вонкавым гандлі, гэта вялікая праблема і вялікі выклік. Дэфіцыт можа ўспрымацца як у пэўнай ступені нармальная сітуацыя, калі ёсць за што яго фінансаваць. Шмат якія краіны Цэнтральнай і Усходняй Еўропы ўстойліва дэманструюць дэфіцыт, але яны маюць доступ да інвестыцыяў, да крэдытавання і іншых інструментаў фінансавання, і для іх гэты дэфіцыт – хутчэй як паліва, што дазваляе ім развівацца, расці і выходзіць на новыя прыступкі. У нашым выпадку гэтая логіка не працуе».
У сітуацыі, калі цяперашнія ўлады ўшчэнт палаяліся з Захадам, забараняюць бізнесменам прадаваць долі ў беларускіх кампаніях і пужаюць новымі абмежаваннямі на вывад валюты з краіны, інвестары і крэдыторы не нясуцца да нас з грашыма, хутчэй наадварот.
Летась выратавалі беларусы, кампенсаваўшы дэфіцыт вонкавага гандлю сваімі валютнымі заначкамі, прынесенымі ў абменнікі. Як паведамляў раней Нацбанк, фізічныя асобы за год прадалі валюты на $ 1,7 млрд болей, чымся купілі.
Аднак гэта ненадзейная крыніца, падкрэслівае эксперт, рана ці позна, рэзка ці паступова, але гэты валютны ручаёк знікне:
«Тады ўзнікнуць пытанні, дзе ўзяць грошы на фінансаванне нават такога, здаецца, не радыкальна высокага дэфіцыту. Магчымыя адказы: зноў з працягнутай рукою ісці да Расеі ці пайсці з працягнутай рукою ў Кітай. Для цяперашніх уладаў другая опцыя больш перавагаў мае».
Пры гэтым Масква за фінансавую дапамогу можа высунуць нейкія палітычныя патрабаванні, а Пекін любіць даваць гэтак званыя звязаныя крэдыты: мы вам – грошы пад прывабны адсотак, а вы за гэтыя грошы купіце кітайскія матэрыялы або абсталяванне ці найміце кітайскіх рабочых.
Улады старанна хаваюць падрабязную статыстыку пра тое, з якімі краінамі і чым гандлюе Беларусь, аналітыкам застаецца толькі абапірацца на ўскосныя дадзеныя і рабіць дапушчэнні.
«Праблемы з экспартам інтэнсіфікаваліся напрыканцы года, мяркую, гэта часткова звязана з стратэгічнымі таварамі: нафтапрадуктамі і калійнымі ўгнаеннямі», – кажа Дзмітрый Крук.
З увагі на сусветныя кошты на нафту зніжаліся прыбыткі Беларусі ад гандлю нафтапрадуктамі, вырабленымі з расейскай сыравіны. Акрамя таго, на гэтым артыкуле прыбыткаў маглі адбіцца апошнія санкцыі супраць расейскіх банкаў: гэта ўскладняе плацяжы, а частка беларускіх нафтапрадуктаў можа змешвацца з расейскімі і экспартавацца кампаніямі суседняй краіны.
Акрамя таго, паводле суразмоўцы «Белсату», экспарт мог зазнаць праблемы праз складанасці з пастаўкамі ўгнаенняў:
«Кошты ў другім паўгоддзі, здаецца, замерлі. Гледзячы на тое, што ў Расеі нейкія перыядычныя перабоі з транспартам і лагістыкай узнікалі, магло і там адбыцца прасяданне, хаця тут сігналы менш надзейныя».
Пра яшчэ адзін чыннік незалежныя эканамісты папярэджвалі раней, і вось, падобна, ён набірае моц: ахаладжэнне расейскай эканомікі – галоўнага спажыўца беларускіх тавараў. Тамтэйшыя ўлады пастанавілі змагацца з высокай інфляцыяй павышэннем ключавой стаўкі, а адно з наступстваў такой захады – сцісканне попыту, у тым ліку на імпартныя тавары:
«Думаю, што гэта галоўнае, што прывяло да прасядання беларускага экспарту ў цэнавым вымярэнні ў параўнанні з чацвёртым кварталам 2023 года».
Што датычыць імпарту, які вымывае валюту, то яго рост не меўся стаць сюрпрызам для эканамічных уладаў, зазначае эксперт цэнтру BEROC:
«Гэта такі заканамерны вынік перагрэтай эканомікі. Абсалютна свядома падштурхоўваць унутраны попыт і рабіць гэта цягам амаль двух гадоў – гэта ўжо на практыцы ў Беларусі не адзін раз праходзілі. Рабіць тое самае і чакаць іншага выніку, напэўна, не даводзіцца. Таму мы ў чарговы раз пабачылі, што перагрэтая эканоміка вядзе да дадатковага попыту на імпарт».
Танныя крэдыты і рост прыбыткаў прывялі да шалёнага попыту беларусаў. А калі пачынаюць купляць болей, то ўжо ўсяго: і беларускага, і імпартнага.
Інфармацыі пра гандаль паслугамі зусім вобмаль. Дзмітрый Крук уважае, што добраму выніку паспрыяла IT-галіна, якая летась ачуняла пасля працяглага падзення, таксама станоўчы ўнёсак, падобна, зрабіў транспарт.
Рост імпарту паслугаў, як можна меркаваць, звязаны з замежнымі паездкамі беларусаў, а таксама выдаткамі беларускіх кампаніяў на лагістыку.
Далейшыя перспектывы вонкавага гандлю, ад якога залежыць паступленне валюты ў краіну, суразмоўца «Белсату» называе змрочнымі. Хаця, як ён падкрэслівае, гэта будзе проста вяртанне да звычайных для Беларусі паказнікаў:
«Гэта хутчэй гістарычная анамалія, што ў папярэднія некалькі гадоў вонкавы гандаль перакрочваў у дадатную зону. То бок мы вярнуліся прыкладна туды дзе мусім быць. Да таго ж і ўнутраная, і вонкавая кан'юнктура толькі за тое, каб далей гэты трэнд узмацняўся».
Можна прагназаваць, што праз тармажэнне расейскай эканомікі наш экспарт туды працягне сціскацца, а стратэгічныя тавары – нафтапрадукты і ўгнаенні – «пад перманентным ціскам», канстатуе Крук: новыя санкцыі – і вось ужо думай, як іх абыходзіць.
Словам, беларускі экспарт можа расквітнець толькі цудам.
Пры гэтым ва ўладаў застаецца опцыя штучнага абмежавання імпарту, каб дэфіцыт вонкавага гандлю не панёсся ў нябёсы. Чыноўнікі, так бы мовіць, такое любяць, умеюць, практыкуюць.
«Адзінае, за кошт чаго маецца рэзерв для паляпшэння сальда, – імпарт. Чыноўнікі вельмі любяць з ім змагацца дырэктыўныя чынам. Калі сітуацыя цалкам стане напружанаю ці „стрэліць“ якая рызыка, думаю, першы інструмент, якім стануць карыстацца, – дырэктыўнае абразанне імпарту», – падсумаваў Дзмітрый Крук.
Сцяпан Кубік belsat.eu
