2025 год непрадказальны, хоць ты астролага пытай. Гэта мы таксама зробім. Але дакладна вядомыя прынамсі некаторыя чаканыя падзеі, іх магчымыя наступствы і найбольш імаверныя сцэнары. «Белсат» паразмаўляў з экспертамі аб тым, што можа прынесці гэты год.
Гэта першая частка сабраных прагнозаў. Другая частка пра эканоміку, міжнародную палітыку і штучны інтэлект – тут. Прагнозы на наступны год ад астролага, таролага і штучнага інтэлекту – тут.
Як пройдуць выбары ў Беларусі?
Прэзідэнцкія выбары прызначаныя на 26 студзеня 2025 года. Сярод кандыдатаў – Аляксандр Лукашэнка і тыя, хто яго падтрымлівае або прынамсі не выступае супраць яго. Апазіцыю да выбараў не дапусцілі.
Эксперты прагназуюць вынік Лукашэнкі ў дыяпазоне 80–90 % галасоў. І не сумняюцца, што гэты вынік проста «намалююць» без падліку галасоў. «BELPOL» ужо расказаў у дэталях, якія механізмы ўжываюцца ў фальсіфікацыі гэтых выбараў. Еўрапейскі парламент ужо падкрэсліў, што выбары ў Беларусі ў сённяшніх умовах не могуць лічыцца свабоднымі і справядлівымі. Кангрэс Злучаных Штатаў і шэраг краінаў заклікалі не прызнаваць «фіктыўных прэзідэнцкіх выбараў» у Беларусі.
Інтрыга хіба ў тым, ці праўда будзе кандыдатка Ганна Канапацкая выказвацца за вызваленне палітвязняў, як абяцала ейная давераная асоба.
А ці могуць быць сюрпрызы па выніках выбараў?
,,«Выбары Лукашэнкі пройдуць паводле звычайнаму сцэнару, – прагназуе ў размове з «Белсатам» палітычны аглядальнік радыё «Свабода» Валер Карбалевіч. – Дэмакратычныя сілы будуць рабіць тое, што і гэтым годам. Палітычнага крызісу не бачу і не прагназую. Імавернасць змены ўлады блізкая да нуля. У адносінах Беларусі да вайны ва Украіне нічога не памяняецца. Расея не паглыне Беларусь, фармальная незалежнасць захаваецца».
Ці будзе ў Беларусі «адліга»?
Кіраўнік фонду «BYSOL» Андрэй Стрыжак называе прэзідэнцкія выбары 2025 года «спецыяльнай выбарчай аперацыяй»: ужо бачныя зацверджаныя «спарынг-партнёры» для «гульні ў адну браму». Адзначае: шэраг краінаў Захаду ўжо заявіў аб непрызнанні гэтых выбараў.
Да самага канца электаральнай кампаніі Стрыжак прагназуе новыя і новыя спробы здушэння грамадства, новыя аблавы і атакі сілавікоў «па плошчах і па канкрэтных людзях», каб прадухіліць не тое, што пратэсты, а магчымасць выказвання альтэрнатыўнага меркавання.
Паралельна з гэтым рэжым Лукашэнкі, не знізіўшы ўзровень прэсінгу на грамадства, хоча «рабіць добрую міну пры дрэннай гульні» перад міжнароднай супольнасцю, адзначае Стрыжак. Магчыма, Лукашэнка хоча выступіць «міратворцам» у перамоўным працэсе аб вайне ва Украіне, што абсалютна непрыймальны варыянт для дэмакратычных сілаў – і яшчэ пытанне, ці будзе Захад гатовы да такога. Калі прысутнасць Лукашэнкі па адзін бок стала з Пуціным прывядзе да вызвалення сотні-другой палітвязняў, дык і добра. Але ж Лукашэнка хоча быць «арбітрам» і «донарам бяспекі», у справе з вайной хоча «перагарнуць старонку» – Стрыжак сумняецца, што Захад пагодзіцца на такое.
Што будзе пасля электаральнай кампаніі, прадказаць цяжка: шмат што залежыць ад расейска-ўкраінскай вайны, якая можа перайсці ў «цішэйшы» фармат да канца 2025 ці 2026 года, можа прыпыніцца замірэннем і працягнуцца ў іншым фармаце, а можа і не прыпыняцца. Але Стрыжак прагназуе «кропкавыя» амністыі (для тых, хто быў найменш задзейнічаны ў пратэсту і хто ўжо адсядзеў большую частку тэрміну) і спробы падарваць адзінства ў грамадска-палітычным сектары.
,,«Прынамсі да канца студзеня ў нас як у „BYSOL“ будзе вельмі шмат працы, таму што той узровень тэрору, які цяпер ёсць, наўрад ці будзе спадаць», – кажа Стрыжак.
Нават калі будуць кропкавыя спробы паказаць «адлігу» грамадству і міжнародным структурам, яны будуць зводзіцца да кропкавага вызвалення палітвязняў па некалькі дзясяткаў чалавек, але пры гэтым будуць набірацца новыя палітвязні, лічыць суразмоўца.
А можа, Лукашэнка адчуе, што «легітымізаваўся» выбарамі і перасадзіў усіх, хто хацеў, таму пасля выбараў будзе адліга? Стрыжак сумняецца: Лукашэнка зможа адчуць сябе «легітымізаваным» толькі пасля таго, як будзе цалкам знішчаны палітычны і грамадскі капітал ягоных праціўнікаў – дзейных структураў і актывістаў у замежжы і падполля ў Беларусі. Пакуль Святлана Ціханоўская застаецца паўнапраўным суб’ектам на міжнародным полі, пакуль Лукашэнка не «рукапаціснуты» і пакуль не стануць запрашаць спартоўцаў на міжнародныя спаборніцтвы, Лукашэнка не адчуе сябе пераможцам і не адчуе поўнага кантролю.
Стрыжак дадае: праціўнікі Лукашэнкі ў Беларусі не выказваюцца і не робяць бачных дзеянняў, але «трымаюць фігі ў кішэнях» – ёсць напружаная злосць вялікай часткі грамадства, якая нікуды не выходзіць.
Як на гэта адрэагуе беларускае грамадства?
«Праваабаронца года» паводле беларускай праваабарончай супольнасці, феміністка Наста Базар канстатуе, што цяпер ёсць шмат праблемаў. Рэабілітацыя палітзняволеных і добраахвотнікаў вельмі кароткатэрміновая, яе не хапае. Часцейшымі становяцца хатні гвалт і агрэсія – у бліжэйшы час беларусы могуць захлынуцца ў гэтых бедах. Гвалт і агрэсія, па словах Базар, выехалі з беларусамі ў эміграцыю, а што з гэтым у Беларусі, увогуле цяжка зразумець, бо даходзіць мала інфармацыі – відаць толькі, што хатняга гвалту стала істотна больш за апошнія чатыры гады.
Яна згадвае, як у 2020 годзе беларусы ў эміграцыі мелі надзею, што будуць сустракаць удома 2021-ы, потым – 2022, 2023, 2024… Наста Базар прапануе разлічваць на тое, што вярнуцца можна будзе праз 5–10 гадоў – і што многія не вернуцца, бо не захочуць у «яшчэ адну эміграцыю», асабліва з малымі дзецьмі. Таму заклікае прымаць сітуацыю «як ёсць»: «Мажліва, наступны год будзе такім годам прыняцця, што гэта надоўга».
Узаемадапамогу яна прапануе рабіць сістэматычнай. Гэта магчыма, бо хоць «усе вельмі стаміліся», усё больш людзей у эміграцыі «становяцца на ногі», наладжваюць жыццё і здабываюць магчымасць дапамагаць. І нават з малым па еўрапейскіх мерках заробкам можна выдаткаваць на дапамогу іншым якія-небудзь 10 еўра на месяц. Калі «скінуцца» хоць па 2 еўра 20 чалавек – гэта ўжо купіць прадуктаў камусьці з пацярпелых. А беларусаў за мяжой – ці не мільён чалавек.
Базар прыводзіць прыклад: можна ўзяць 10 еўра і штомесяц раскладаць іх на розныя напрамкі. 2 еўра – на дапамогу палітвязням агулам (як то на ініцыятыву «Вольныя»), 2 еўра – на нейкі персанальны збор, 2 еўра – на культуру (напрыклад, на любімы Youtube-канал, як то «Міністэрства сепультуры» ці «О(б)суджаем»), 4 еўра – яшчэ на нешта. І не забываць, што ў Польшчы і Літве можна вызначыць, на што пойдуць адпаведна 1,5 % і 1,2 % ад сплачаных падаткаў: сказаць дзяржаве аддаць гэтыя грошы любімай беларускай ініцыятыве.
,,«Я б вельмі хацела, і таксама буду прыкладваць для гэтага намаганні, каб 2025 год стаў такім… пра нейкую ўстойлівасць у той сітуацыі, у якой мы ёсць, – кажа Наста Базар. – То бок, прыняць як ёсць, будаваць сваё жыццё тут і цяпер. Бо калі чакаць, можна змарнаваць вялікую частку жыцця».
Людзям у Беларусі ўсё яшчэ магчыма дапамагаць, нягледзячы на рэпрэсіі нават за прадуктовыя наборы. Наста Базар канстатуе: людзі баяцца атрымліваць дапамогу, і, як паказвае практыка, гэты страх абгрунтаваны. Патрэбныя рэсурсы на тое, каб прыдумаць новыя шляхі дапамогі, ды суразмоўца кажа, што чула ідэі і мае надзею: гэтыя ідэі будуць рэалізаваныя – а людзям у Беларусі можна будзе дапамагаць бяспечна, не пакінуўшы слядоў.
І звонку не бачна, што ў Беларусі застаюцца прыхільнікі свабоды, дэмакратыі і ўзаемнай дапамогі, дадае Наста Базар. Іх не варта «спісваць з рахункаў» – і не варта павялічваць раздзел на тых, хто ў Беларусі, і тых, хто за мяжой. Таму суразмоўца заклікае карыстацца простай формулай: «Рабі, што можаш, з тым, што маеш, там, дзе ты ёсць».
Алесь Наваборскі belsat.eu
