Прэзідэнцкія выбары 2025 года ў Беларусі пройдуць без кандыдатаў, якія адкрыта крытыкуюць Аляксандра Лукашэнку. Хіба толькі Ганна Канапацкая выступае за вызваленне палітычных вязняў. Ці можна яе лічыць альтэрнатыўнаю кандыдаткаю? Спыталі Віталя Цыганкова.
У праграме, з якою Ганна Канапацкая ідзе на так званыя прэзідэнцкія выбары ў студзені 2025 года, будзе пазіцыянаванне сябе як альтэрнатывы дзейным уладам і змаганне за выхад палітзняволеных, заявіў Сяргей Вазняк, давераная асоба Канапацкай.
Канапацкая – былая дэпутатка Палаты прадстаўнікоў ад апазіцыйнай Аб’яднанай грамадзянскай партыі (2016–2019). У 2019 годзе заявіла пра выхад з АГП і была выключаная. На выбарах 2020-га крытыкавала найперш Святлану Ціханоўскую. Пасля 2020-га пра Канапацкую амаль не было чуваць у публічнай прасторы. У 2021-м брала ўдзел у VI Усебеларускім народным сходзе і назвала яго «сходам пераможцаў». Ці праўда Канапацкая будзе змагацца за вызваленне палітвязняў?
Палітычны аглядальнік, аўтар і вядоўца праграмы «Двубой» на «Белсаце» Віталь Цыганкоў найперш адзначае: адна рэч, што Канапацкая кажа цяпер, другая – ці будзе гэта рабіць. Яму цяжка ўявіць, што Канапацкая будзе смела казаць менавіта такімі словамі і з такімі акцэнтамі – пра вызваленне палітычных зняволеных – у перадвыбарчых выступах на шырокую аўдыторыю.
Сярод палітычных аналітыкаў з пачатку выбарчай кампаніі не было ўпэўненасці ў тым, што ўлады зарэгіструюць кандыдата, які можа «прэтэндаваць на альтэрнатыўнасць», згадвае Цыганкоў. Але Канапацкую зарэгістравалі, хоць відавочна, яна не сабрала патрэбных 100 тысяч подпісаў такою маленькаю камандаю. Магчыма, праўду пісаў Вазняк у дыскусіі з былымі паплечнікамі ў Facebook'у: Канапацкую пастанавілі зарэгістраваць кандыдаткаю пасля саміту BRICS у Казані, па выніках якога ўлады надумалі змяніць сцэнар выбараў. Калі так, дык Канапацкую ўжо наўрад ці здымуць з выбараў.
,,«Трэба расставіць усе кропкі над „і“: мы не гаворым ні пра якую, нават умоўную, самастойнасць Канапацкай, – падкрэсліў Цыганкоў. – Яна будзе выконваць тое, што ўкладаюць ёй сцэнарысты, тое, што ўлады менавіта загадваюць ёй выконваць».
На думку суразмоўцы, пытанне толькі ў тым, чаму ўлады пастанавілі мець такую кандыдатку ў сваім сцэнары. Можа, даваць сігнал Захаду, што выбары ў Беларусі «больш-менш альтэрнатыўныя», і грамадству, што пасля выбараў могуць прыпыніцца рэпрэсіі – вось жа пра вызваленне кандыдатаў гаворыць альтэрнатыўная кандыдатка, і ёй за гэта нічога не робіцца.
Чыноўнікі пра такое маўчаць, а часцей выказваюцца прапагандысты, працягвае Цыганкоў. Сярод прапагандыстаў – спрэчкі пра два падыходы: прымірэнне з грамадствам і пошук «новага сацыяльнага кантракту» супраць «усіх мачыць і не спыняцца». Нават самы агрэсіўны прапагандыст Грыгорый Азаронак апошнім часам стаў больш мяккі, пачаў казаць пра нейкую згоду і «перагортванне старонкі». Магчыма, вынік гэтай барацьбы – роля Канапацкай.
Вылучэнне Канапацкай можа быць «стрэс-тэстам», што сістэма зрабіла сама сабе. Цыганкоў не сумняецца, што сапраўдных выбараў у Беларусі няма, але ж мяркуе, што ўладам сапраўды важныя рэальныя лічбы падтрымання Аляксандра Лукашэнкі: ці то 25 %, ці 30 %.
У Расеі нядаўна быў выпадак з Барысам Надзеждзіным, нагадвае Цыганкоў. Да прэзідэнцкіх выбараў дапусцілі нібыта апазіцыйнага і ліберальнага кандыдата, ён пачаў выступаць супраць вайны, за яго пачалі збірацца чэргі – і яго не зарэгістравалі кандыдатам.
У выпадку з Канапацкаю такога не відаць: пад ейнымі допісамі на тым жа Facebook'у – 10–20 падабаек, што, паводле Цыганкова, дзіўна мала для кандыдаткі, якая нібы сабрала больш за 100 тысяч подпісаў на сваё падтрыманне. І ўлады, відаць, бачаць, што ніякай грамадскай рэакцыі на Канапацкую няма, а настроеныя антыўладна беларусы не вераць у «праект Канапацкай» – дык можна «далей цягнуць» гэты праект, скіраваны не на масавае падтрыманне кандыдаткі, а на тое, каб паказаць Захаду і беларусам: глядзіце, якія мы сталі добрыя, нават дапускаем альтэрнатыўную кандыдатку.
Агітацыя перад выбарамі-2025 пакуль практычна адсутнічае, таму пакуль нельга сказаць, ці агітуе Канапацкая за вызваленне палітвязняў. Афіцыйная агітацыйная кампанія пачнецца толькі 1 студзеня, за агітацыю да гэтай даты могуць і зняць з выбараў, да 1 студзеня можна толькі расказваць пра кандыдатаў і збіраць подпісы. Ды калі стане можна агітаваць, Цыганкоў чакае толькі імітацыі: электаральная кампанія ўпершыню праходзіць ва ўмовах рэпрэсіяў, надзвычай жорсткіх нават як на беларускія меркі, і ўпершыню без напраўду апазіцыйных кандыдатаў.
Прэзідэнцкія выбары прызначаныя на 26 студзеня 2025 года. Апазіцыя заклікае байкатаваць гэтыя выбары ў актыўнай ці пасіўнай форме. Еўрапейскі парламент падкрэсліў, што выбары ў Беларусі ў сённяшніх умовах не могуць лічыцца свабоднымі і справядлівымі. Чэхія і Эстонія заявілі, што не прызнаюць вынікаў прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі. Не прызнаваць «фіктыўных прэзідэнцкіх выбараў» у Беларусі заклікалі Кангрэс Злучаных Штатаў ды кіраўнікі камітэтаў замежных і еўрапейскіх справаў парламентаў Італіі, Іспаніі, Літвы, Польшчы, Украіны і Эстоніі.
Віталь Бабін, Алесь Наваборскі belsat.eu
