Горацкая папраўчая калонія № 9 – месца куды накіроўваюць адбываць пакаранне тых, хто здзейсніў паўторнае злачынства, у тым ліку палітзняволеных. Звычайна гэта тыя вязні, якіх асудзілі паўторна, калі яны ўжо адбывалі пакаранне паводле «палітыкі». Часцей за ўсё ў Горкі змяшчаюць палітвязняў, асуджаных паводле арт. 411 КК РБ за «злоснае непадпарадкаванне патрабаванням адміністрацыі папраўчай установы, што выконвае пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі». У гэтай жа калоніі цяпер сядзіць і адзіны ў свеце лаўрэат Нобелеўскай прэміі за кратамі Алесь Бяляцкі. Даведацца што-небудзь пра ўмовы ўтрымання ў ПК-9 вельмі складана. Гэта адна з самых закрытых установаў пенітэцыярнай сістэмы Беларусі. «Белсату» ўдалося ўзяць эксклюзіўнае інтэрв'ю ў аднаго з былых палітвязняў, які шчыра распавёў пра ўмовы ўтрымання ў гэтай калоніі.
ПК-9 месціцца ў Магілёўскай вобласці. Будынку калоніі амаль 70 гадоў. Сёння ў ім утрымліваюць амаль 1200 зняволеных, у тым ліку «палітычных». У асноўным гэта тыя вязні, якіх адміністрацыям іншых калоній не ўдалося зламаць і якія адмовіліся пісаць прашэнне памілавання.
«Такім зняволеным літаральна «малююць» парушэнні, каб зрабіць «злоснікамі» і потым паўторна асудзіць паводле арт. 411 КК РБ. Паводле яго рэжым адбыцця пакарання могуць змяніць з агульнага на строгі (згодна з п. 5 арт. 69 Крымінальна-выканаўчага кодэксу РБ – заўв. рэд.)», – кажа наш суразмоўца Генадзь, імя якога з меркаванняў бяспекі мы змянілі.
Паводле законаў РБ, злосным парушальнікам рэжыму могуць прызнаць зняволенага, які за пэўны перыяд здзейсніў адразу некалькі парушэнняў усталяванага парадку адбыцця пакарання. Да прыкладу, калі ў яго ёсць два спагнанні, адно з якіх – змяшчэнне асуджанага ў ШІЗА.
Часцей за ўсё менавіта прызнанне зняволенага «злоснікам» набліжае яго да новай крымінальнай справы паводле арт. 411 КК РБ або да пераводу на «турэмны рэжым».
Як распавядае наш суразмоўца, максімальна цяжка адбываць пакаранне ў Горках не праз статус самой калоніі, а праз стаўленне да вязняў з боку яе адміністрацыі і тыя невыносныя ўмовы, што ствараюць у ПК-9, асабліва для палітвязняў.
«Кормяць, каб не памерлі ад голаду і маглі перабіраць нагамі»
Як распавёў наш суразмоўца, сярод зняволеных у Горках вельмі шмат хворых, людзей сталага веку, былых алкаголікаў, наркаманаў…
«Тыя, каму сядзець яшчэ 10-15 гадоў, хочуць палепшыць свае ўмовы ўтрымання. Таму нярэдка супрацоўнічаюць з адміністрацыяй калоніі і выконваюць іх заказы па здзеках з палітвязняў, – кажа Генадзь. – Наогул, ПК-9 – самае страшнае, што ў Беларусі можа здарыцца не толькі з палітзняволеным, а наогул з любым зняволеным, нават калі гаворка ідзе пра самых адбітых маргіналаў. У гэтай калоніі нечалавечыя ўмовы ўтрымання. І нармальныя людзі там не працуюць. Рабіць усё, што яны робяць, могуць толькі неадэкваты. Здзекі пачынаюцца ўжо з моманту паступлення ў калонію. Справа нават не ў тым, што падчас прыёмкі цябе голым прымушаюць прысядаць і не звяртаюць увагі нават на тое, што ў цябе ёсць, дапусцім, пабоі (іх ніхто і не падумае фіксаваць), а ў тым, што ўжо на гэтым этапе людзей па нейкай прыкмеце дзеляць на лаяльных і нелаяльных. Да прыкладу, камусьці дазваляюць мець у асабістых рэчах пластыкавыя кантэйнеры, а ў кагосьці прама на вачах пачынаюць таптаць або ламаць іх асабістыя рэчы».
Па словах суразмоўцы, ад іншых калоній ПК-9 рэзка вылучае тое, што вязняў там наўмысна прымушаюць галадаць.
«Нават з улікам таго, што ў звычайным жыцці ў мяне не было залішняй вагі, у Горках я схуднеў на 15 кг. Памятаеце з дакументальных стужак выявы вязняў канцлагероў часоў ВАВ? Людзі-шкілеты з праваленымі вачыма... Дык вось у ПК-9 я бачыў аккурат такіх зняволеных. Там кормяць толькі дзеля таго, каб ты не памёр з голаду і неяк мог перабіраць нагамі, – кажа Генадзь. – І гэта пры тым, што калонія забяспечвае сябе сама, недахопу грошай там няма».
Генадзь апісаў прыкладны дзённы рацыён харчавання ў ПК-9.
Сняданак: маленькая порцыя нішчымнай кашы –рысу або грэчкі. Абед: суп-вада з дзвюма лыжкамі гушчы і кавалак хлебу. На другое – сечка або пярлоўка. Вячэра: прыкладна 4 лыжкі бульбы, кавалак хлебу і гарбата. Часам у нейкіх стравах, калі пашанцуе, можа трапіцца кавалачак мяса. Зрэдку ў ПК-9, па словах суразмоўцы, даюць рыбу. Алей – 3 разы на тыдзень, таксама па кавалачку. Але зняволеных, якія трапілі ў ШІЗА і ПКТ, алею пазбаўляюць.
«Яшчэ ў Горках ёсць фірмовая страва, – з сарказмам усміхаецца суразмоўца. – Пельмені! Падаецца, іх робяць у беларускіх ЛПП. Гэтыя пельмені даюць адзін раз на тыдзень – па нядзелях. Яны шэрага колеру і вельмі непрыемна пахнуць. Даюць прыкладна па 8 штук. Калі іх ясі, адчуванне, што ты з'еў нешта з памыйніцы. Пашанцуе, калі яны яшчэ цэлыя і па выглядзе падобныя на пельмені, а не на месіва. Самае крыўднае, што ў гэты дзень праз пельмені адмяняюць кавалак чорнага хлебу. Атрымліваецца, што ў нядзелю, калі не ясі гэтыя пельмені, застаешся фактычна без вячэры».
Як распавёў Генадзь, часткова кампенсаваць галаданне ў Горках можна за кошт атаваркі. Але не палітычным.
«Праз тое, што у мяне быў строгі рэжым, купіць прадукты ў турэмнай краме я мог усяго на дзве базавыя велічыні – на 80 рублёў. У забойцаў, для параўнання, у распараджэнні 4-5 базавых. Ёсць і такія палітычныя, для якіх атаварка наогул пад забаронай. Гэта тыя, якія рэжым абвінаваціў у тэрарызме».
«У сакрэтным цэху робяць скрыні для снарадаў расейскага войска, а паміраюць нібыта праз праблемы з сэрцам»
Як распавёў Генадзь, людзей у Горках не толькі мораць голадам – з іх усяляк здзекуюцца.
,,«Там працуюць сапраўдныя садысты. Яны атрымліваюць задавальненне, асабліва калі гаворка ідзе пра збіццё. Могуць прыйсці і сказаць: «У цябе за тумбачкаю пыл». Яго там, вядома ж, няма, але ўжо зразумела, што зараз пачнуць здзекавацца. Пытанне толькі, якім чынам. Там могуць збіваць людзей проста для сваёй фізічнай і псіхалагічнай разрадкі. Не таму, што ты нешта зрабіў. Часам проста за словы. Прытым за любыя. Тупа за факт, што ты можаш гаварыць. Ні адзін адэкватны чалавек не здолее працаваць у такіх умовах і паводзіць сябе так. Тым больш на працягу 20 гадоў. А ёсць у ПК і такія. Там ты перастаеш размаўляць, перастаеш давяраць літаральна ўсім», – кажа суразмоўца.
Былы палітвязень ведае пра смерці не менш як пяці вязняў, што здарыліся ў час ягонага перабывання ў Горках:
«Гэта былі не палітычныя зняволеныя, таму і шуміхі ніякай не было. Самае дзіўнае – усе ў калоніі паміраюць нібыта праз праблемы з сэрцам. Быў, напрыклад, выпадак, калі мужчыну літаральна разнесла чэрап на працоўным месцы. Спынілі станок. Аказалася, ён у яго нейкі тронак уставіў – гэтым жа тронкам яго і забіла, калі станок знянацку ўключылі».
Як распавёў Генадзь, у ПК-9 большая частка зняволеных працуе на дрэваапрацоўванні.
,,«У тым ліку – на вытворчасці скрыняў для снарадаў расейскага войска. Да прыкладу, для градаўскіх ракетаў. Таксама – за канец мінулага – першую палову 2024 года – на тэрыторыі калоніі пабудавалі сакрэтны цэх, у якім зняволеныя збіраюць ракеты, таксама для расейскага войска. У ПК прывозяць складнікі для гэтых ракетаў. Зняволеныя збіраюць іх каркас, фарбуюць, закладаюць нешта ўнутр, а пасля адпраўляюць кудысьці далей, дзе іх нашпігоўваюць баявым начыннем. Працуюць у дзве змены – ад восьмай раніцы да гадзіны ночы. Цэх абнесены калючым дротам. Супрацоўнікі, якіх туды прымаюць на працу, падпісваюць дакумент аб неразгалошванні інфармацыі. Зняволеным, якія там працуюць, таксама забаронена гэтую інфармацыю агучваць», – распавядае Генадзь. – Але мы ўсе жылі разам, і, натуральна, інфармацыя выцякала. Усе пра ўсё ведаюць. Таксама на карысць расейскай арміі зняволеныя адшываюць ваенную расейскую форму – у калоніі ёсць кравецкі цэх».
Як распавёў Генадзь, стаўленне да палітвязняў у ПК-9 – асобная гісторыя:
«Зняволеным дазволена атрымаць дзве пасылкі на год. Кожная – раз на паўгода вагою да 50 кг. Калі чалавек хварэе, да прыкладу, на каранавірус, могуць дазволіць яшчэ зверху 10 кг гародніны або садавіны. Плюс адна рэчавая пасылка.
Быў такі выпадак. Я ведаў, што мне даслалі пасылку. Разумеў, што вось-вось яна мусіць дайсці. Выклікае мяне днявальны: «Ідзём за мною». І мы, я так меркаваў, ідзём па пасылку, а насамрэч у медсанчастку, дзе ён цікавіцца станам майго здароўя і ўпісвае ў дакумент: «Прыдатны да пакарання з адбываннем у ШІЗА». І вядзе на пакаранне. Нагода – «пыл за тумбачкаю». Яшчэ могуць напісаць, што «быў без галаўнога ўбору». Насамрэч, няважна, што там напішуць. Сапраўдная прычына – «палітычны».
Дзесяць содняў сядзіш без матраца, без разеткі, без нармальнай ежы. Выходзіш, забіраеш пасылку, а ў ёй палова сапсавалася. Самыя ўстойлівыя, дарэчы, лімоны, – смяецца. – Да некаторых пажылыя матулі прыязджалі і за 500 км, цягнікамі. Але ў дзень спаткання маглі прыйсці і сказаць: «У цябе пыл за тумбачкаю». Гэта значыць, у цябе не будзе ніякага спаткання. І ты зноў ідзеш у ШІЗА на 10 содняў. І родных тваіх ніхто загадзя не папярэдзіць».
«Нават калі згніла нага і яе ампутавалі, цябе ўсё роўна кінуць у ШІЗА»
«Медыцына ў Горках карная. Я б усіх медычных работнікаў там ахарактарызаваў адным словам – «недаразвітыя», – кажа Генадзь. – Да прыкладу, ты сядзіш у ШІЗА. Нават калі падчас абыходу кажаш, што табе патрэбна канкрэтная таблетка, яны гавораць: «Няма». Пытаешся: «А што ёсць?». Адказ: «Нічога няма». Усё, на гэтым тваё лекаванне скончанае».
Яшчэ горш, калі каму-небудзь са зняволеных патрэбная больш сур'ёзная медычная дапамога – УГД ці здаць аналізы.
«Напрыклад, ёсць зняволены з гастрытам. Да яго прыходзяць лекары. Вязень просіцца ў цывільны шпіталь. Але для таго, каб яго туды адвезці, трэба сабраць канвой і дакументы, а займацца гэтым ім лянота. Ніхто не дапаможа. У Горках ёсць вязень, які ў калоніі практычна аслеп. Яго зрок – мінус 18! Паступіў ён са зрокам мінус 9. Працаваць гэты чалавек не можа. Ён перасоўваецца навобмацак! Але да медыкаў яго ўсё роўна не вязуць. Яго проста ізалявалі. Трымаюць у ПКТ (памяшканне камернага тыпу – заўв. рэд.).
Такіх непажаданых адмыслова ізалююць, каб ніхто не бачыў, што можна сядзець і не працаваць. Плюс ён экстрэміст. Сядзіць у камеры з такімі ж непажаданымі для рэжыму. Але ён хоць можа мець стасункі з кімсьці. А той жа Ян Папковіч (палітвязень – заўв. рэд.) наагул ізаляваны ад людзей і сядзіць у камеры адзін».
Паводле Генадзя, каб зняволенага абследавалі не медыкі з калоніі, а цывільныя медпрацаўнікі, трэба каб мясцовы медперсанал улучыў зняволенага ў адмысловыя спісы. Яны ствараюцца для лекараў, якія прыязджаюць у калонію з цывільнага шпіталю. Так званая камісія.
«Але ёсць аператыўныя супрацоўнікі, якія медыкам у калоніях кажуць: «Гэтага не лекаваць і цывільным медыкам не паказваць». Так людзі трапляюць у «чорны спіс». Прыязджае медычная камісія з цывільнага шпіталю, просіць спісы. Ім іх даюць, але ў гэтых спісах няма нікога з «чорнага спісу» калоніі. Такім чынам, грамадзянскім медыкам нават не трапляе інфармацыя пра тых, каму дапамога патрэбная больш за ўсё», – кажа Генадзь.
Паводле словаў былога зняволенага, у ПК-9 з чалавекам можа здарыцца ў літаральным сэнсе што заўгодна. Асабліва калі на гэта дадзеная каманда зверху.
,,«Яшчэ адна частая праблема ў калоніі – з нагамі. У некаторых зняволеных ногі ў літаральным сэнсе гніюць. Там адкрытыя язвы. Часцей за ўсё, гэта зняволеныя, якія раней былі наркаманамі або алкаголікамі – ужывалі метадон, пілі распушчальнікі розныя. Іх можна вывезці ў рэспубліканскі шпіталь і пралекаваць, але ніхто гэтага не робіць. Шмат у каго запаляецца гемарой. Людзі гадзінамі ходзяць у прыбіральню. Ім патрэбная дапамога медыкаў. Але яе няма. Супрацоўнікі калоніі адчуваюць сябе беспакаранымі. Ім пляваць, нават калі ў чалавека адкрытая форма гніення і нага ўжо смярдзіць. У Горках ёсць зняволены, яму гадоў пад 70. Спачатку ў яго загніла нага, ён прасіўся да медыкаў – не адвялі. А праз некаторы час яму да калена ампутавалі нагу. І яго – бязногага – працягваюць саджаць у ШІЗА! І той, на мыліцах, там выжывае», – уздыхае суразмоўца.
«Скідкі на знакамітасць у Алеся Бяляцкага няма. Здзекуюцца, як і з усіх»
У Горацкай ПК-9 працягваюць утрымліваць і лаўрэата Нобелеўскай прэміі Алеся Бяляцкага.
«Я не ведаю, якога целаскладу ён быў раней, але цяпер ён, мякка кажучы, не ў целе, – распавядае суразмоўца. – У калоніі Алесь вядзе максімальна закрыты лад жыцця і імкнецца ні з кім не размаўляць. Хоць перасякаліся мы з ім пастаянна, звычайна толькі віталіся. Іншыя зняволеныя, хоць і ведаюць, што разам з імі сядзіць сусветна прызнаны нобелеўскі лаўрэат, але з ім не кантактуюць. Ну, па-першае, ім няма пра што з ім гаварыць. Хто яны (забойцы, забулдыгі), а хто ён. Па-другое, за тое, што яны павітаюцца з Бяляцкім, у Горках могуць адправіць у ШІЗА. Супрацоўнікі з ім таксама практычна не маюць стасункаў. Адміністрацыя там баіцца сама сябе. Загаворыш з кімсьці і праявіш хоць рэшту чалавечнасці – здадуць свае ж.
Алесь працуе на дрэваапрацоўванні, і да яго ставяцца гэтак жа, як і да астатніх палітвязняў. Таксама «малююць» парушэнні з галавы, гэтак жа адпраўляюць у ШІЗА, гэтак жа здзекуюцца. Мы гэта так разумелі: калі міліцыя вядзе нейкага зняволенага па тэрыторыі калоніі, а ў руках у яго торбачка, значыцца, вядуць у ПКТ або ШІЗА. Пры гэтым Алесь трымаецца вельмі годна. Ён дакладна не ўпаў духам і спрабуе трымацца ў фізічным плане. Прынамсі, візуальна не выглядае, каб яму было складана перасоўвацца».
Надзея Вольная belsat.eu
