Былы палітвязень, які калісьці ўцякаў з-пад арышту праз лес з Беларсі, цяпер – нібыта зноў у Беларусі. Беларускія сілавікі сцвярджаюць, што атрымалі яго «на рукі» ад уладаў Літвы. Калі факт прымусовай выдачы сапраўды будзе пацверджаны, гэта стварыць вельмі небяспечны прэцэдэнт, які можа закрануць іншых уцекачоў.
Беларускія сілавікі заяўляюць, што былы палітзняволены Мацвей Бяляй быў прымусова дэпартаваны з Літвы і нібыта перададзены «прама ў рукі беларускіх сілавікоў». Такая інфармацыя з’явілася 11 красавіка ў Telegram-каналах, звязаных з ГУБАЗіКам.
У якасці доказу быў апублікаваны здымак Бяляя за кратамі з подпісам, што ён «перадае прывітанне з Радзімы літоўскім сілавікам». Афіцыйнага пацверджання з боку Літвы пакуль няма, але гісторыя Бяляя – адна з самых гучных і супярэчлівых у асяроддзі беларусаў, якія апынуліся ў выгнанні. Распавядаем, што пра яго вядома.
Палітычнае мінулае і арышт у Вільні
Мацвей Бяляй быў актывістам: да 2020 года ён нібыта меў уласны будаўнічы бізнес у Віцебску, але пасля далучыўся да штабу кандыдата ў прэзідэнты Сяргея Чэрачня і стаў сябрам Беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады. У 2021 годзе яго затрымалі ў Беларусі за тое, што ён ударыў малатком дзверы Дома ўрада. Яго абвінавацілі ў хуліганстве, (ч.2 арт. 339 КК), але суд вызваліў ад крымінальнай адказнасці і накіраваў на лячэнне ў псіхіятрычны стацыянар з агульным назіраннем.
Тады ж Бяляй праглынуў алюмініевую лыжку, трапіў у шпіталь і здзейсніў уцёкі. Праз лес ён выбраўся ў Маскву, за два месяцы, паводле яго аповедаў, зарабіў грошы і таксама праз лес уцёк з Расеі ў Літву.
Інцыдэнт з амбасадай і новая справа ў Літве
Уначы 20 красавіка 2023 года на тэрыторыю беларускай амбасады ў Вільні была закінутая лампадка з лёгкаўзгаральнай вадкасцю. Узнік невялікі пажар, які згас сам, ніхто не пацярпеў. Літоўская паліцыя абвінаваціла Мацвея Бяляя па ч. 2 арт. 187 КК Літвы – «пашкоджанне маёмасці агульнанебяспечным спосабам».
Бяляй сцвярджаў, што на момант інцыдэнту з амбасадай быў удома, але прызнаваў, што напярэдадні сапраўды праходзіў побач, але злачынства не здзяйсняў. Ён разлічваў на апраўдальны прысуд.
Таксама яму інкрымінавалі спробу ўцёкаў з-пад арышту. У судовым паведамленні адзначаецца, што у лякарн Бяляй папрасіўся ў прыбіральню, а выходзячы адтуль, ударыў локцем у жывот канваіра і спрабаваў уцячы. Яго затрымалі. Паводле першага абвінавачання беларусу пагражаў арышт або пазбаўленне волі на 5 гадоў, а паводле другога (ч. 1 арт. 22 і ч. 1 арт. 241 КК Літвы) – арышт або пазбаўленне волі на тэрмін да 3 гадоў.
У студзені 2024 года суд прызначыў Бяляю 11 месяцаў папраўчых прац. Вядома, што да суда Бяляй правёў шэсць месяцаў у ізалятары. Пасля вызвалення, як паведамляецца, яго пазбавілі статусу ўцекача, прызналі пагрозай нацыянальнай бяспецы Літвы.
Пытанні да Літвы і маўчанне ўладаў
Паводле сцвярджэнняў некаторых актывістаў, Бяляй мае вельмі супярэчлівую рэпутацыю. Нібыта арганізоўваў некалькі збораў грошай у розных фондах, паводзіў сябе агрэсіўна ў шелтарах, канфліктаваў з іншымі эмігрантамі і прадстаўнікамі дыяспары.
Апошні публічны пост Бяляя ў сацсетках датуецца 8 сакавіка. Ад таго часу ён перастаў выходзіць на сувязь. І хоць сілавікі сцвярджаюць, што ён ужо ў Беларусі, афіцыйныя структуры Літвы – МУС, Міграцыйны дэпартамент і МЗС – пакуль не далі ніякіх каментароў.
Пры гэтым яшчэ ў канцы 2022 года былі размовы пра магчымую дэпартацыю Бяляя, а прадстаўнікі літоўскага Міграцыйнага дэпартаменту абвінавачвалі яго ў дыскрэдытацыі беларускай апазіцыі.
Нягледзячы на вельмі супярэчлівую гісторыю беларуса, кейс Бяляя выклікае занепакоенасць сярод праваабаронцаў і беларусаў у выгнанні. Калі факт прымусовай выдачы сапраўды будзе пацверджаны, гэта можа ўдарыць па даверы да сістэмы аховы і падтрымкі беларускіх уцекачоў у ЕЗ.
Праваабаронцы ўжо заклікалі Літву растлумачыць, што адбылося, і даследаваць, ці не парушаны міжнародныя нормы па недапушчэнні выдання людзей у краіны, дзе ім пагражае палітычны пераслед.
На момант публікацыі МУС Літвы і іншыя афіцыйныя структуры не каментавалі сітуацыю. Праваабаронцы і журналісты спрабуюць удакладніць, ці сапраўды Бяляй быў прымусова выданы і на якіх падставах.
Надзея Вольная belsat.eu
