У Беларусі 12 лютага вызвалілі двух палітвязняў-беларусаў і аднаго грамадзяніна Злучаных Штатаў. Дзяржаўны дэпартамент ЗША запэўнівае, што Лукашэнка за гэта нічога не атрымаў. А ці можа нешта атрымаць у будучыні? І чаго ЗША могуць хацець ад Лукашэнкі?
Трое палітвязняў, якія знаходзіліся за кратамі ў Беларусі, выйшлі на волю і пакінулі Беларусь 12 лютага. У Вільню прыбылі журналіст радыё «Свабода» Андрэй Кузнечык, актывістка Алена Маўшук і грамадзянін ЗША, чыя асоба пакуль не раскрываецца. Выбраная прэзідэнтка Беларусі Святлана Ціханоўская падзякавала падзякавала адміністрацыі ЗША, у тым ліку Прэзідэнту Доналду Трампу, дзяржаўнаму сакратару Маркаў Руб’ёў і Дзяржаўнаму дэпартаменту. Руб’ёў заклікаў вызваліць усіх палітвязняў. Дзярждэп запэўніў, што гэта «быў аднабаковы жэст з боку ўладаў Лукашэнкі», а Менск «нічога не атрымаў за гэты абмен». Прэс-сакратарка Аляксандра Лукашэнкі сказала, што «гэта не адзіная просьба новай адміністрацыі ЗША», але дэталяў не раскрыла. Галоўны дарадца Ціханоўскай Франак Вячорка расказаў, што Вашынгтон рэгулярна тузае Менск наконт палітвязняў, аднак «нейкі плён гэта пачало даваць у апошнія тыдні, і вызваленні, што адбыліся ўчора, гэта вынік тых намаганняў, якія зрабілі амерыканскія дыпламаты». Вячорка дадае, што «працяг абавязкова будзе».
Вызваленні – вынік перамоваў ці «падарунак» Лукашэнкі новай адміністрацыі ЗША?
Суразмоўцы «Белсату» адзначаюць, што перамовы аб вызваленні палітвязняў вяліся між Беларуссю і ЗША яшчэ пры мінулай адміністрацыі. Больш за тое, у ЗША ёсць спецыяльны пасланнік па вызваленні закладнікаў, якога прызначае прэзідэнт, і спецыяльны офіс гэтага пасланніка пры дзяржаўным дэпартаменце. Для любой адміністрацыі Штатаў гэта важная тэма.
Кіраўнік Агенцтва еўраатлантычнага супрацоўніцтва Валер Кавалеўскі кажа «Белсату», што летась пачатак размоваў аб вызваленні палітвязняў між ЗША і афіцыйным Менскам супаў з пачаткам вызвалення палітвязняў з гуманітарных падставаў. І цяперашнія вызваленні – вынік перамоваў: паводле Кавалеўскага, «амерыканскі бок даказаў, што можна весці перамовы з рэжымам дзеля дасягнення канкрэтных мэтаў».
Наўрад ці ў гэтых перамовах непасрэдна ўдзельнічалі беларускія дэмакратычныя сілы, лічыць дарадца Агенцтва еўраатлантычнай супрацы Антон Пянькоўскі: рэжым Лукашэнкі іх не ўспрымае інакш як ворагаў. Іхны ўдзел мог бы сарваць перамовы ЗША і рэжыму Лукашэнкі, бо апошні «стрэсуе ад гэтых твараў». Таму, падобна, прадстаўнікоў беларускіх дэмакратычных сілаў падключылі толькі на апошнім этапе, калі палітвязні ўжо былі ў Літве.
Ды не выключана, што ў гэтых вызваленнях і сам Лукашэнка меў не меў актыўнай ролі, адзначае палітычны аналітык Вадзім Мажэйка. З аднаго боку, для афіцыйнага Менску гэта відавочны крок: калі хочаш спадзявацца на добры кантакт з амерыканскай адміністрацыяй, то не можаш спадзявацца адразу «гуляць на роўных» і мусіш першым рабіць крок насустрач. З другога боку, гэты крок адбыўся ў кантэксце размовы між Трампам і Уладзімірам Пуціным, абмену зняволенымі між ЗША і Расеяй. На думку Мажэйкі, выглядае, што Лукашэнка ў гэтым «не быў надта суб’ектным»: проста рабіў частку таго, што ёсць часткай адносінаў Пуціна і Трампа.
Мажэйка нагадвае: вызваленне палітвязняў – безумоўна добрая падзея, бо на волю выйшлі невінаватыя людзі.
Чаго Лукашэнка хоча ад Трампа
У атачэнні Лукашэнкі могуць верыць ува што заўгодна, нават у нерэальныя рэчы, разважае Мажэйка. У апошнія гады прафесіяналы «вымываюцца» з Міністэрства замежных справаў Беларусі, экспертыза па розных рэгіёнах пад пытаннем, ёсць сумневы ў тым, ці ёсць там кампетэнтныя амерыканісты. Задачай максімум могуць быць стасункі на роўных, візіт Трампа ў Менск. Задача мінімум – не пагаршаць сітуацыю: афіцыйнаму Менску было б прыемна, каб прынамсі не было новых санкцыяў і новых рэзкіх заяваў. «Цікава і карысна» было б вяртанне амерыканскага амбасадара ў Менск, узнаўленне дзейнасці амбасады.
Для Менску цікавы фармат абмену любой колькасці палітвязняў на нейкія бенефіты, дадае Мажэйка: пакуль рэпрэсіі не спыненыя, палітвязняў можна бясконца набіраць і вызваляць. Гэта для афіцыйнага Менску «папаўняльны рэсурс, якога не шкада».
Спіс пажаданняў Лукашэнкі можа быць даволі аб’ёмным, завочна пагаджаецца Кавалеўскі. Гэта і гандлёва-эканамічныя інтарэсы, і зняцце санкцыяў, і зняцце абмежаванняў на палітычныя і дыпламатычныя кантакты… Але і тэматыка бяспекі:
,,«Беларусь апынулася ў надзвычай складанай сітуацыі, – тлумачыць Кавалеўскі. – Яна з’яўляецца агрэсарам у вайне супраць Украіны, але адначасова Беларусь з’яўляецца аб’ектам падвышанай увагі, зацікаўленасці з боку Крамлю. Крэмль не хавае сваіх амбіцыяў, рознымі спосабамі ўмацоўвае кантроль над Беларуссю».
На сёння няма інфармацыі, якая сведчыла б, што Лукашэнка атрымаў нешта за вызваленне палітвязняў, заўважае Кавалеўскі. Ягоная версія – што для Лукашэнкі важна трапіць у фокус увагі адміністрацыі Трампа. Пытанне вызвалення грамадзянаў ЗША для амерыканскага ўраду, гэта заўсёды «пытанне прэзідэнта», таму праз вызваленне амерыканскага грамадзяніна Лукашэнка трапляе ў фокус увагі Трампа і ў зводкі навінаў амерыканскіх медыяў. Нават калі нічога за палітвязняў не далі, з гледзішча Лукашэнкі «гэта было таго варта», бо хаця б на паўкрока, але набліжае момант, калі можна будзе абмяркоўваць нармалізацыю адносінаў.
А праз гэтыя кантакты, працягвае Кавалеўскі, можна нейкім чынам спрабаваць «збалансаваць» сітуацыю залежнасці ад Расеі, якая дасягнула «досыць крытычнага» ўзроўню, працягвае Кавалеўскі. Нават у перадвыбарчай праграме Лукашэнка казаў, што захаванне дзяржаўнасці Беларусі павінна быць прыярытэтам на наступныя пяць гадоў. Значыць, мяркуе дыпламат, Лукашэнка напраўду заклапочаны сітуацыяй – і гатовы ісці па дапамогу іншых краінаў.
Пянькоўскі не верыць, што Лукашэнка для сябе нічога не выгандляваў. Ён згадвае нядаўняе вызваленне грамадзяніна ЗША з Расеі: Крэмль кажа, што нейкага расейскага грамадзяніна вызваляць з ЗША. Амерыканіст дапускае, што ЗША мог пайсці на нейкія дробныя саступкі – напрыклад, па «Белавіі». Або мог паабяцаць чагосьці «не заўважыць». Але нават калі Лукашэнка нічога не атрымаў наўпрост, то атрымаў вельмі важную для яго ўвагу амерыканскага ўраду: Беларусь зноў у павестцы.
«Канешне, Лукашэнку вельмі хочацца зноў апынуцца на радарах Доналда Трампа, – упэўнены Пянькоўскі. – Ён памятае, як было, прабачце, добра за Трампам. За Трампам з ім размаўлялі. Дамаўляліся пра нафту, дамаўляліся пра палітзняволеных. Ішлі нейкія перамовы. Яго бачылі не проста як дыктатара, з якім немагчыма размаўляць увогуле. Неяк асуджаць там, казаць „мы вельмі заклапочаныя“ – усе такія маралізатарскія дыпламатычныя заявы… »
,,«Але ж можна неяк, як бізнесоўцы, дамаўляцца! – пераказвае Пянькоўскі логіку ўладаў Беларусі наконт Трампа. – Лукашэнка вельмі добра разумее гэтую логіку. І памятае, як гэта было добра».
Кавалеўскі ж дадае, што Беларусь па сусветных мерках «нязначная эканамічная адзінка». Няма чагосьці такога, што Лукашэнка мог бы прапанаваць Трампу. А стабільны і ўстойлівы мір для Украіны можа аказацца якраз тым пытаннем, на якім сыдуцца інтарэсы Лукашэнкі і Трампа.
Разам з тым, Кавалеўскага непакоіць, што Пуцін можа абмеркаваць з Трампам сваё бачанне Беларусі – сваю ролю і свае паўнамоцтвы. У гэтым сэнсе Лукашэнка для Пуціна «малодшы партнёр», а для Трампа Беларусь не настолькі важная, каб спрачацца з «сябрам Уладзімірам». Лукашэнку самому трэба будзе пастарацца, каб паказаць сябе Штатам як годнага партнёра, з якім трэба выбудоўваць нармальныя адносіны
Чаго Трамп можа хацець ад Беларусі
Мажэйка сумняецца, што Беларусь будзе для Трампа ў фокусе: «Ёсць больш цікавыя пытанні». Але ў камандзе Трампа ёсць людзі з беларускімі каранямі і людзі, якія бывалі ў Беларусі, таму некаторая цікаўнасць можа быць. Наўрад ці ёсць канкрэтны план па Беларусі, але дакладна ёсць жаданне атрымаць «дыпламатычныя балы», вызваліўшы сваіх людзей: «Прыйшоў моцны Трамп, яму зрабілі крок насустрач». Нейкі большы інтарэс – Беларусь у рэгіянальным кантэксце, і не толькі ў кантэксце вайны ва Украіне. ЗША могуць бачыць магчымасць праз Беларусь аслабіць расейскі і кітайскі ўплыў у рэгіёне, а можа, магчымасць займець інструмент для прыпынення кітайскага транзіту праз Беларусь. Але аб «звышглабальных» рэчах наўрад ці можна дамовіцца, бо інтарэс не такі вялікі, а цяпер у ЗША бачны вельмі прагматычны падыход нават да Украіны.
,,«Трэба ўлічваць той фактар, што палітыка Трампа непрадказальная, – падкрэслівае Мажэйка. – Гэта і слабы, і моцны бок ягонай адміністрацыі. Можна чакаць нейкіх сюрпрызаў. Адпаведна, могуць быць сюрпрызы, як да горшага. Але разам з тым можа здарыцца і нешта цікавае. Вось мы бачым прапановы Трампа з Палестыны рабіць нейкую Рыўеру. Мякка кажучы, дзе Палестына, а дзе Рыўера! Ну, паводле такой логікі, можна Трампу займець амбіцыю рабіць з Беларусі прыклад ідэальнай дэмакратыі ва Усходняй Еўропе».
Пянькоўскі лічыць, што адміністрацыі Трампа трэба найперш паказаць, што яна больш эфектыўная і праактыўная за папярэднюю. Трэба атрымаць хуткія дасягненні – і вызваленне палітвязняў эфектна прэзентавалі амерыканскай публіцы. Рэжым Лукашэнкі сцвярджае, што зварот быў атрыманы з амерыканскага боку – і гэта падобна да праўды. На думку Пянькоўскага, амерыканскім дыпламатам далі ўказанні актыўней вызваляць палітвязняў па ўсім свеце. На карысць гэтай версіі і тое, што перад Лукашэнкам справаздачаўся пастаянны прадстаўнік Беларусі ў Арганізацыі аб’яднаных нацыяў Валянцін Рыбакоў – самы высокапастаўлены чыноўнік Беларусі ў ЗША наўрад ці распавядаў Лукашэнку пра справы ААН, хутчэй дакладваў пра ЗША.
Дзейны ўрад ЗША, нагадвае Пянькоўскі, актыўна выкарыстоўвае дыпламатыю прымусу: «Або вельмі моцныя санкцыі, або рабіце, што мы хочам». Гэтая логіка працуе адносна ўсіх, у тым ліку бліжэйшых суседзяў ЗША. Але ціск – не ўся палітыка:
,,«Санкцыі – гэта перш за ўсё інструмент, – тлумачыць Пянькоўскі. – Нельга казаць, што санкцыі – гэта нейкая асобная палітыка, якой можна дамагчыся змены рэжыму».
Кавалеўскі мяркуе, што пытанне «чаго хоча ЗША ад Беларусі» – гэта асноўная праблема для Лукашэнкі і ягонай дыпламатыі. Трэба неяк сфармуляваць асаблівую вартасць і каштоўнасць Беларусі ў вачах Штатаў, каб падштурхнуць іх рабіць больш актыўныя дзеянні ў захаванні незалежнасці Беларусі. На думку Кавалеўскага, роля Беларусі ў рэгіянальнай бяспецы недаацэненая, на гэта магла б звярнуць увагу іншая адміністрацыя ЗША.
Трамп вядзе вонкавую палітыку не як высакакласны дыпламат, а як бізнесовец, як буйны нью-ёркскі забудоўнік, кажа Кавалеўскі. Таму нельга выключаць угодаў, якія будуць выглядаць несправядлівымі для Украіны ці Еўразвязу, якія могуць падарваць інтарэсы Беларусі. Трампу будзе складана паказаць, што Беларусь вартая ўвагі і зацікаўленасці Трампа.
Вольная Беларусь мела б куды больш аргументаў і цікавых ідэяў для Злучаных Штатаў, заўважае Кавалеўскі. Дэмакратычная Беларусь «была б зусім іншай гісторыяй»: стабільнасць у рэгіёне, адказныя паводзіны, нераспаўсюд ядравай зброі, магчымасць далучэння да Еўразвязу… Але як дэмакратычным сілам, так і рэжыму Лукашэнкі трэба шукаць аргументы за тое, каб ЗША падтрымлівалі незалежнасць і суверэнітэт Беларусі.
Алесь Наваборскі, Кацярына Гардзеева belsat.eu
