Польская пракуратура будзе дабівацца арышту беларускіх афіцэраў за згон самалёта са 126 пасажырамі, сярод якіх быў беларускі журналіст Раман Пратасевіч разам з Сафіяй Сапегай. Пракуратуры дапамог сакрэтны інфарматар – авіядыспетчар з Менску, які ўцёк у Польшчу з доказамі. Пра тое, як беларускія спецслужбы пасадзілі еўрапейскі самалёт і пра справу, якая цягнулася тры гады, распавядае польская «Wyborcza».
У сераду, 4 верасня, Акруговы суд у Варшаве завочна арыштаваў трох беларусаў: былога начальніка Беларускай аэранавігацыі Леаніда Чура, начальніка змены БДУ Яўгена Цыганава і высокапастаўленага беларуса, афіцэра КДБ.
Польская пракуратура абвінавачвае іх у тэрарыстычным акце: махлярскім захопе кантролю над самалётам Ryanair (арт. 166 КК Польшчы) і незаконным пазбаўленні волі пасажыраў і чальцоў экіпажу (арт. 189 КК). За гэта прадугледжваецца пакаранне да 12 гадоў пазбаўлення волі.
Згода суда на арышт падазраваных адкрывае шлях да выдачы міжнародных ордараў на арышт. Гэта таксама дазволіць прыцягваць да адказнасці беларусаў з чырвонай павесткай Інтэрполу – самых небяспечных злачынцаў.
У файлах ёсць не толькі паказанні авіядыспетчара, але і запісы з Беларускага цэнтру аэранавігацыі, якія дыспетчар з рызыкаю для жыцця запісаў на тэлефон і перавёз у Польшчу. Дзякуючы гэтаму ўдалося дакладна ўзнавіць ход выкрадання і ролю беларускіх спецслужбаў.
«Яны прыйшлі па мяне. Яны мяне расстраляюць»
Нядзеля, 23 траўня 2021 года, у 12:29 паводле менскага часу ў паветраную прастору Беларусі ўваходзіць пасажырскі самалёт Boeing 737, які належыць польскаму падраздзяленню авіякампаніі Ryanair Sun і ляціць з Афінаў у Вільню. На борце знаходзіліся шэсць членаў экіпажа і 126 пасажыраў (у тым ліку чацвёра дзяцей і чацвёра немаўлят).
Службы Лукашэнкі помсцяць журналісту і рыхтуюць правакацыю – на ягонае імя купляюць у Польшчы два аўтамабілі. Паводле інфарматараў выдання, машыны маглі быць выкарыстаныя дзеля ўчынення ДТЗ і дыскрэдытацыі журналіста. Аперацыя не завершаная – магчыма, з'явіўся лепшы план.
Паводле польскіх службаў, план захопу самалёта рыхтуецца ў дзявятым упраўленні КДБ Беларусі. Афіцыйна ведамства займаецца контрвыведкай, але ў гэтым выпадку гаворка ідзе не пра паляванне на шпіёнаў, а пра барацьбу з апазіцыяй.
План просты: пераканаць экіпаж, што на борце бомба, дамагчыся прызямлення ў Беларусі, а затым арыштаваць і прыцягнуць да адказнасці дысідэнтаў, якія былі ў вышуку.
Раніцай у аперацыйнай, куды пускаюць толькі авіядыспетчараў, з'яўляюцца нечаканыя госці. Беларускі авіядыспетчар бярэ на сябе нагляд за самалётам. Экіпаж па рацыі сустракае 42-гадовы Алег, дасведчаны дыспетчар, выпускнік замежных ВНУ. Алег пазнае толькі аднаго нечаканага госця ў дыспетчырскай – Леаніда Чуро, дырэктара дзяржаўнага прадпрыемства «Белаэранавігацыя», якому падпарадкоўваюцца авіядыспетчары.
Госці размаўляюць з Яўгенам Цыганавым, непасрэдным начальнікам змены ў аперацыйнай, потым Цыганаў падыходзіць да Алега і Уладзіміра, таксама кантралёра, які сядзіць побач, і кажа ім пра бомбу на борце Ryanair.
Самалёт пакуль не даляцеў да Беларусі. Алег лічыць, што ў гэтай сітуацыі трэба як мага хутчэй паведаміць украінскім дыспетчарам з аналагічнага аператыўнага цэнтру ў Львове, але Цыганаў кажа нічога не рабіць.
Дыспетчары не вераць, што на борце бомба, бо людзі прыбылі ў аператыўны цэнтр яшчэ да таго, як самалёт вылецеў з Афінаў, – значыць, спачатку яны павінны былі паведаміць у аэрапорт Грэцыі.
Калі начальнік адводзіць позірк, Алег уключае на мабільным тэлефоне дыктафон і хавае яго ў кішэню кашулі. Ён хоча запісваць усе размовы, бо афіцыйны запіс перапіскі з самалётам знікне або зазнае маніпуляцыі.
Пілот Ryanair таксама не верыць і пытаецца, адкуль беларускі дыспетчар ведае пра бомбу. Алег кажа тое, што яго просяць: «Праз пошту на адрас аэрапорту».
А 12:47 пілот разварочвае самалёт, тым часам Ryanair робіць некалькі званкоў у Менск. Кампанія патрабуе даслаць копію ліста з пагрозамі, але не атрымлівае нічога. Пілот паведамляе пасажырам аб змене плану і пра пасадку ў Менску. Большасць успрымае гэта спакойна, толькі Раман Пратасевіч панікуе.
Пазней адзін з пасажыраў дасьць паказанні: «Ён сказаў бортправадніку, што ён у спісе тэрарыстаў і, магчыма, будзе расстраляны, калі самалёт сядзе ў Менску».
Пратасевіч спрабуе выдаліць звесткі з ноўтбука і тэлефона. Потым перадае апараты Соф’і Сапезе. Ён спадзяецца, што ягоную сяброўку не затрымаюць.
Нягледзячы на тое, што на борце можа быць бомба, беларускія службы не патрабуюць неадкладнай эвакуацыі і загадваюць самалёту спыніцца недалёка ад тэрміналу аэрапорту, што абсалютна нельга рабіць у выпадку бомбы. Пасажыры павінны высаджвацца групамі на пяць чалавек – такі загад аддаюць беларускія афіцэры.
Аднак беларускія службы шукаюць не толькі бомбу. Прысутныя на борце павінны паказаць свае тэлефоны, планшэты і ноўтбукі. Так яны выяўлялі, што ў пасажыра пры сабе ёсць чужая прылада. Гэтак сілавікі знаходзяць Соф’ю Сапегу з тэлефонам і ноўтбукам Рамана Пратасевіча. Яны называюць ягонае імя, ён падымае руку, яго адводзяць убок і абшукваюць. Спыняюць і Сапегу.
Уцёкі дыяспетчара ў Польшчу праз Грузію
Увечары, пасля дазапраўкі, самалёт можа вылецець у Вільню. Пасля падліку пасажыраў высвятляецца, што на борце адсутнічаюць не толькі Пратасевіч і Сапега, але і яшчэ тры асобы. Польскія службы падазраюць, што пасажыры, якія засталіся ў Менску, насамрэч былі супрацоўнікамі КДБ Беларусі, якія ляцелі самалётам з Афінаў і сачылі за Пратасевічам.
Алег пад ціскам пацвярджае, што гатовы даць паказанні міжнароднай камісіі ў адпаведнасці з чаканнямі свайго начальства. А потым забірае жонку і дзіця ў падарожжа ў Грузіі, робіць копію запісу з аператыўнага цэнтру, захоўвае яе на флэшку і закопвае ў слоік недзе пад Менскам. Беларускія службы не бачаць у паездцы кантралёра нічога падазронага – ён родам з Грузіі, у яго сям'я, таму ён мае права паехаць у адпачынак. Той вырашае не вяртацца ў Беларусь.
З Грузіі ляціць у Турцыю, адтуль трапляе ў Польшчу 24 чэрвеня 2021 года. На пачатку ліпеня ён звязваецца з польскімі службамі. Ён перадае тэлефон з арыгінальным запісам з аператыўнага цэнтру.
«Мы ўцяклі ў Польшчу, бо я адчуў пагрозу з боку беларускіх і расейскіх службаў. Мы хацелі, каб свет даведаўся, што насамрэч адбылося», – тлумачыць Алег на допыце.
Тэса Анэйда belsat.euв
