«Беларусы на беларускім фестывалі не мусяць цясніцца»?
У чэрвені ў Тбілісі, Кракаве, Варшаве і Вільні, а таксама на онлайн-пляцоўках пройдзе Фестываль інтэлектуальнай кнігі «Pradmova». На беларускі фэст запрасілі сярод іншага вядомых расейцаў – кагосьці гэта абурыла, а хтосьці нават адмовіўся ад удзелу.
Сярод удзельнікаў фестывалю анансаваныя шматлікія беларусы, а таксама грузіны, літоўцы, палякі… і расейцы. Некаторых беларусаў абурыла, што на фэсце анансавалі ўдзел трох расейцаў: кінакрытыка Антона Доліна, журналіста і публіцыста Віктара Шэндэровіча, пісьменніцы Лінор Гаралік. Некаторыя запрошаныя беларусы і ўкраінцы адмовіліся ад удзелу ў фэсце пасля такіх спрэчак.
Адны кажуць пра недарэчнасць удзелу расейцаў у беларускім фэсце падчас таго, як Расея вядзе вайну з Украінай, а другія – што «беларусы на беларускім фестывалі не мусяць цясніцца».
Вось цытаты з некаторых пастоў на Facebook:
Аляксей Карпенка, журналіст:
«…То бок у сітуацыі, калі краіна Антона Доліна вядзе захопніцкую каланіяльную вайну супраць Украіны, беларускія інтэлектуалы, ці хто там, ратуй божа, на нібыта беларускім фестывалі ладзіць у Вільні творчую вечарыну *** [клятага] Антона Доліна».
Алесь Плотка, музыка і літаратар, які адмовіўся ад удзелу ў фэсце:
«…Але тут нечакана з’явілася праграма фэсту ў выглядзе дыялогу (у тым ліку) з расейскай культурай. Я б не дурыў галаву арганізатарам сваёй заяўкай, не мог і памысліць, што такі праграмны падыход магчымы вось проста цяпер…»
Максім Жбанкоў, культурны аналітык і журналіст:
«…Імаверна, гэта здавалася цудоўнай ідэяй: зорная брыгада паравозікам. А белліт – да яе прычэпчыкам. У поп-культуры такія штурхачы завуцца хэдлайнерамі. Памылка? Так. І вельмі важная. Мяне раз’юшвае не тое, што я не Долін. Гэтага не выправіць. Мяне злуе тое, што расейскія стравы падаюць з асаблівым захапленнем і павагай. Што неспадзяваны расеец тут варты спецыяльнага сольнага вечара. Што ўкраінцы ў адказ на расейскі дэсант з праграмы сышлі – а арганізатары гэтага як бы і не заўважылі. Што беларускія сеткавыя каментатары ўзарваліся хваляй усхваляваных каментаў – а аргкамітэт палічыў за лепшае і тут пагардліва адмахнуцца з каламутнай адмазкай «мы супраць культуры забаронаў»…
Старшыня Беларускага ПЭНу Таццяна Нядбай пракаментавала «Белсату» спрэчкі вакол расейцаў на фэсце «Pradmova». Яна звяртае ўвагу на тое, што грамадзяне розных краінаў удзельнічаюць у фестывалі з самага яго пачатку – паглядзець на выступоўцаў мінулых гадоў можна, напрыклад, у Instagram фестывалю. Грамадзянства, кажа яна, не было «фільтрам»:
,,«Крытэрам было, ці мае гэты чалавек дачыненне да інтэлектуальнай прасторы і ці можа быць нечым карысны/цікавы беларускаму чытачу».
Але яна запэўнівае, што праграму фестывалю фармавалі з улікам новай сітуацыі ў рэгіёне: быў выразны антываенны падыход, хацелася найперш запрасіць украінскіх удзельнікаў. «Памірыць» украінцаў і расейцаў на фэсце не збіраюцца, такога дыялогу не канструявалі, нават не запрашалі расейцаў на імпрэзы ў Кракаве і Варшаве, дзе планаваўся ўдзел украінцаў.
Запрашэнне расейцаў было памылкай? Нядбай мяркуе, што скандалаў тады не было б, але гэта была б ужо самацэнзура:
«Разумееце, у інтэрнэт-дыскусіях ужо згадвалася, што ў часы СССР, калі людзям удавалася ўцячы за мяжу, на Захадзе іх прымалі цёпла. Сёння нам прапаноўваюць пахаваць жывымі, разам з імперыяй, тых калег з Расеі, якія намагаюцца супрацьстаяць імперыі, як і мы. Чым больш гучна ад мяне гэтага патрабуюць, тым больш мне карціць гэтаму супраціўляцца, таму што ніхто не павінен дыскрымінавацца за сваю нацыянальнасць».
Нядбай згадвае чуткі аб планах Расеі далучыць Беларусь у свой склад. Яна пытае, што будзе тады з беларусамі, якія стануць грамадзянамі Расеі не па сваёй волі: «Нам тады таксама будзе дарога толькі ў гета пракажоных?»
На пытанне аб тым, што беларусы, як піша Жбанкоў, стануць «прычэпам» да хэдлайнераў-расейцаў, Нядбай адказвае: гэта перабольшванне, бо з Расеі толькі тры чалавекі з больш як сотні ўдзельнікаў, а беларуская культура «для нас асноўны фокус і прызма». Нядбай таксама сумняецца, што нобэлеўскую лаўрэатку Святлану Алексіевіч можна назваць «прычэпам да расейскіх хэдлайнераў».
,,«У цэлым мне здаецца, што ў такіх спрэчках выходзіць нашая фрустрацыя ад немагчымасці перамагчы ў Беларусі, вярнуць дзяржаву і краіну сабе, – мяркуе Нядбай. – Абурацца на дзеянні ўладаў па вынішчэнні культурнага поля не так папулярна і не так бяспечна».
Яна заклікае крытыкаў «Pradmova» таксама крытыкаваць разгром і знішчэнне ўладамі кніжнага рынку ў Беларусі, выказаць салідарнасць са зняволенымі Настай Карнацкай і Андрэем Янушкевічам.
Антон Долін у апошні момант адмовіўся ад удзелу ў «Pradmova». Віктар Шэндэровіч, нягледзячы на спрэчкі, застаецца ў праграме. Аб гэтых спрэчках Шэндэровіч кажа «Белсату»: калі знойдуцца прэтэнзіі да яго, Доліна ці іншых удзельнікаў за падтрымку вайны ці падтрымку Пуціна, імперскую пазіцыю ці зняважлівае стаўленне да беларусаў і ўкраінцаў, ён гатовы выслухаць. Калі прэтэнзіі справядлівыя, Шэндэровіч гатовы іх прызнаць, але калі няма – «вось ён я, ёсць нейкая колькасць людзей, якія хочуць мяне пабачыць і пачуць».
,,«Я зыходжу з традыцыйных для ліберала каштоўнасцяў, якія заключаюцца ў тым, што няма ніякай калектыўнай віны, – тлумачыць Шэндэровіч. – Так, ёсць гістарычная калектыўная адказнасць, і расейцы будуць плаціць рахункі за свой жудасны выбар. Але што да этычнай ацэнкі, то адзінка вымярэння – чалавек».
Ён дадае, што з тымі, хто хоча яго пачуць, ён гатовы размаўляць «хоць у Зімбабвэ, калі знойдзецца агульная мова» – а з беларусамі ёсць і агульная мова, і блізкія культуры, і падставы для размовы. Беларусы і расейцы, кажа Шэндэровіч, фактычна, «як ні сумна, жывуць у адной дзяржаве», хоць ён жадаў бы, каб так не было.
Да 24 лютага, згадвае Шэндэровіч, у яго не было праблемаў з «расейскасцю», ды пасля пачатку поўнамаштабнай вайны даводзілася станавіцца аб’ектам гневу праз факт расейскага грамадзянства ці маскоўскай гаворкі. Да раздражнення ўкраінцаў ад «гукаў расейскай мовы» ён ставіцца талерантна: разумее, якая цяпер траўма ў людзей. Але калі вайну выкарыстоўваюць як «індульгенцыю на хамства», спекулююць на гэтым і сублімуюць сваю агрэсію, намагаецца «ставіць на месца».
Ці не «здушыць» Шэндэровіч сваёй вядомасцю беларускіх удзельнікаў? Ён прыводзіць «наўмысна парадаксальны» прыклад: калі б на фестываль ва ўмоўны Саратаў прыехалі выступаць гурты «The Beatles» і «Песняры», гэта не было б прыніжэннем для «Песняроў». У яго ж няма планаў дамінаваць і здушваць:
,,«Мне здаецца, што аўтарытэт любога фестывалю, яго цікавасць, у якасці спікераў, у тым, колькі людзей іх хочуць пачуць».
Шэндэровіч згадвае, як Канстанцін Райкін, ягоны настаўнік у тэатральнай студыі Табакова, казаў: «Што такое страшны сон артыста? Калі цябе не трэба, а ты ёсць». Ён запэўнівае: калі ён не патрэбны, яго не будзе.
Беларускі журналіст і пісьменнік Севярын Квяткоўскі выступіць 4 чэрвеня на фэсце «Pradmova» ў Тбілісі. Ён кажа «Белсату», што «нападкі на Шэндэровіча – гэта днішча», а ў спрэчках вакол фестывалю «некаторыя беларусы вырашылі стаць свяцейшымі за ўкраінцаў».
,,«Глядзіце, што ў барацьбе з пашпартам вы можаце ператварыцца ў свайго ворага, – засцерагае Квяткоўскі. – Калі вы будзеце па пашпарце ўсіх гнабіць, чым вы будзеце адрознівацца ад кацапаў?»
Ён згадвае, што ў Грузіі, куды эміграваў з палітычных прычынаў, сустракаўся са спробамі яго цкаваць за тое, што размаўляў там па-расейску. Грузіны не адрозніваюць беларускі і ўкраінскі акцэнты расейскай мовы, таму ў Грузіі могуць дыскрымінаваць і расейскамоўных украінцаў, якіх нямала, і этнічных расейцаў з Украіны.
З іншага боку, Квяткоўскаму даводзілася сутыкацца з рознымі расейцамі – і ў фразу «няма добрых расейцаў» ён не верыць. І ён нагадвае, што ў Расеі ёсць і чувашы, і якуты, і татары, і славяне, якія супраць імперыі, за дэмакратыю.
,,«Наконт вайны: заўжды шукайце саюзніка на тэрыторыі праціўніка, шукайце, з кім вы можаце супрацоўнічаць, разбурайце праціўніка знутры», – кажа Квяткоўскі.
Ён раіць працаваць са «здаровымі сіламі, якія на тваім баку», – а таксама пачытаць мемуары Ўінстана Чэрчыла, які ачольваў Вялікую Брытанію ў час Другой сусветнай вайны, і аповесць «Зброя» Уладзіміра Караткевіча пра тое, як паўстанцы Каліноўскага набывалі зброю ў Маскве.
Алесь Наваборскі belsat.eu
