За мяжой можна атрымаць «замяняльнік» пашпарту, а Лукашэнка «дапамог» праекту апазіцыі.
Дыпламатычныя місіі Беларусі за мяжой перастануць выдаваць беларусам за мяжою новыя пашпарты і працягваць дзеянне старых, вынікае з указу Аляксандра Лукашэнкі. Расказваем, што рабіць, калі скончыўся пашпарт, а ў Беларусь ехаць не хочацца.
Указ № 278 ад 4 верасня 2023 года апублікаваны на сайце прэс-службы Аляксандра Лукашэнкі. У тлумачэнні да яго гаворыцца, што дакумент усяго толькі скіраваны на «далейшае ўдасканаленне парадку ажыццяўлення адміністрацыйных працэдур і аптымізацыю дзейнасці дыпламатычных прадстаўніцтваў і консульскіх устаноў Беларусі» і вызначае спіс адміністрацыйных працэдураў, якія могуць рабіць дыпламатычныя агенты і консульскія службоўцы.
Але напраўду ва ўказе значна больш істотныя змены. Галоўныя – такія.
• Супрацоўнікі дыпламатычных прадстаўніцтваў Беларусі за мяжою змогуць рабіць менш натарыяльных дзеянняў: толькі засведчыць сапраўднасць шэрагу дакументаў ці іх копіяў або перакладаў, засведчыць тоеснасць чалавека з ягоным фота, а таксама выдаваць дублікаты натарыяльных дакументаў, якія захоўваюцца ў дыпламатычных прадстаўніцтвах (поўны спіс дзеянняў ёсць ва ўказе). Затое консулы маюць права канфіскаваць пасведчанні асобы грамадзянаў.
• Прадаць маёмасць у Беларусі стане цяжэй. Натарыяльныя пасведчанні, дзяржаўная рэгістрацыя дамоваў аб адчужэнні ці закладзе нерухомасці і транспартных сродкаў і іншых дамоваў аб адчужэнні маёмасці (поўны спіс у дадатку 1 да ўказу) можа рабіцца або пры асабістым звароце ўласніка, або на падставе даверанасці, аформленай менавіта ў Беларусі, а не за мяжою.
• У шэраг ранейшых указаў будуць унесеныя змены (поўны спіс – у дадатку 2), сутнасць якіх наступная: ужо нельга будзе атрымаць або абмяняць пашпарт Рэспублікі Беларусь у амбасадах і консульствах, а можна толькі «ў органах унутраных справаў па месцы апошняй рэгістрацыі па месцы жыхарства» – гэта значыць, у Беларусі. Напрыклад, са спісу адміністрацыйных працэдураў цалкам выключаюць пункты пра выдачу, абмен ці працяг дзеяння пашпарту за мяжою.
• Тым грамадзянам, хто пастаянна жыве за мяжою, біяметрычны пашпарт ці ідэнтыфікацыйную картку могуць выдаваць або абмяняць органы Міністэрства ўнутраных справаў або Міністэрства замежных справаў, але не дыпламатычныя прадстаўніцтвы.
• Савету міністраў даручана цягам трох месяцаў прывесці прававыя акты ў адпаведнасць указу. Тэарэтычна магчыма, што наступныя змены ў іншыя законы і ўказы дазволяць, напрыклад, падаць заяву на біяметрычны пашпарт і забраць дакумент без уезду ў Беларусь, але ў цяперашнім выглядзе законы такога не будуць дазваляць.
Атрымаць новы пашпарт за мяжой і так было няпроста: у многіх амбасадах і консульствах трэба было месяцамі чакаць даты падачы дакументаў, а часам у выдачы дакументаў за мяжой незаконна адмаўлялі. Многіх беларусаў непакоіла сама перспектыва паходу ў амбасаду: а раптам улады Беларусі вырашаць, што прыйшоў час выкрадаць сваіх грамадзянаў з-за мяжы? Да таго ж, каб запісацца на падачу дакументаў у амбасаду, трэба было прадставіць шмат асабовых звестак не толькі пра сябе, але і пра родных у Беларусі.
Прадстаўнік Аб’яднанага пераходнага кабінету Валер Кавалеўскі кажа «Белсату», што такі ўказ значыць захаванне рэжымам Лукашэнкі сваёй «незаконнай антынароднай прыроды» – улады ў Беларусі дзейнічаюць супраць інтарэсаў людзей нават у тых функцыях, якія «з’яўляюцца базавымі для любой дзяржавы». Беларусам адмаўляюць у магчымасці падтрымліваць права на свабоду перасоўвання. Гэты ўказ дапаўняе ранейшы аб пазбаўленні грамадзянства «экстрэмістаў» – бачная ўжо цэлая сістэма.
Юрыст Народнага антыкрызіснага ўпраўлення Арцём Праскаловіч кажа «Белсату», што гэта «звычайная помста» Лукашэнкі тым, хто быў вымушаны пакінуць Беларусь з палітычных прычынаў: ім небяспечна вяртацца ў Беларусь па новы пашпарт. А тое, што дэмакратычныя сілы рыхтуюць «пашпарт Новай Беларусі», Лукашэнку «прычыняе боль», таму ён робіць «такія маленькія гадасці», лічыць Праскаловіч. Продаж маёмасці ў Беларусі робяць цяжэйшым, але яе яшчэ не адбіраюць, ды Праскаловіч лічыць, што гэта будзе наступным крокам.
Гэты ўказ набудзе моц пасля афіцыйнай публікацыі. Пакуль ён з’явіўся толькі на сайце president.gov.by – старонцы прэс-службы Лукашэнкі. Паводле беларускіх законаў, адзінай крыніцай афіцыйнай публікацыі ёсць сайт Pravo.by, а там указу пакуль не публікавалі. Ды няма падставаў лічыць, што публікацыю стануць надоўга адкладаць: звычайна ўказы Лукашэнкі, якія публікавала ягоная прэс-служба, з’яўляюцца на Pravo.by цягам некалькіх дзён, ды й гэты ўказ ужо ўнесены ў рэестр.
Абноўлена. Указ набудзе моц 7 верасня.
Тым, хто паспеў падаць дакументы на атрыманне пашпарту за мяжою, абяцаюць разглядаць заяву ў ранейшым парадку. Але, як даведалася «Еўрарадыё», запіс на падачу дакументаў на дзеянні з пашпартам у амбасадах ужо прыпынілі.
«Замяняльнік» пашпарту для замежных паездак для тых, хто не можа атрымаць пашпарт ад дзяржавы свайго грамадзянства, можна ў розных краінах, але найпрасцейшая працэдура ў Польшчы. Там цяпер выдаюць польскі падарожны дакумент (polski dokument podróży dla cudzoziemca) усім грамадзянам Беларусі, хто мае від на жыхарства ў Польшчы, як у выпадках сканчэння тэрміну дзеяння пашпарту або страты пашпарту, так і тады, калі ў пашпарце проста скончыліся старонкі для візаў.
Юрыстка Цэнтру беларускай салідарнасці Вольга Дабравольская расказвае «Белсату»: спрошчаныя працэдуры для беларусаў дзейнічаюць да 31 снежня 2023 года, і няма гарантыі, што будуць працягнутыя ў наступным годзе. Паводле ранейшых правілаў, польскі падарожны дакумент давалі тым, хто мае пастаянны від на жыхарства, статус рэзідэнта Еўразвязу, часовы «гуманітарны» ВНЖ або дадатковую абарону, а да канца года дакумент даюць грамадзянам Беларусі з любым ВНЖ, пры чым бясплатна.
Тым грамадзянам Беларусі, хто не мае віду на жыхарства ў Польшчы, можна дзеля атрымання «замяняльніка» пашпарту падаць дакументы на міжнародную абарону. Калі беларусу ў Польшчы дадуць статус уцекача (што здараецца нячаста), можна атрымаць «жэнеўскі пашпарт», а калі дадуць дадатковую абарону (што часцей), то польскі праязны дакумент. Але абарону даюць не ўсім: трэба даказваць, што на радзіме сапраўды пагражае небяспека. Дабравольская заўважае, што адмоваў у абароне беларусам амаль не было, але ў некалькіх выпадках Упраўленне па справах замежнікаў не бачыла абгрунтаваных падсатваў даваць міжнародную абарону ў Польшчы.
Польскі праязны дакумент замяняе пашпарт у паездках за мяжу. Ён прызнаецца практычна ўсімі краінамі, якія прызнаюць польскі пашпарт. Але ён не дае тыя самыя правы, што польскі пашпарт: куды грамадзяніну Беларусі была патрэбная віза, туды па-ранейшаму трэба будзе атрымліваць візу (калі не лічыць таго, што польскі від на жыхарства дае ездзіць па Шэнгенскай зоне 90 дзён у 180-дзённы перыяд).
Чакаць міжнароднай абароны можна месяцамі: законны тэрмін, у які мусяць разглядаць заяву, гэта 6 месяцаў, і яго могуць працягнуць да 15 месяцаў (фактычна ж дакументы выдаюць за тры-чатыры месяцы). І пакуль што польскі праязны дакумент выдаюць толькі на 1 год. Дабравольская наракае: з улікам працягласці ўсіх працэдураў, давядзецца займацца «абнаўленнем» гэтага дакументу кожныя 8 месяцаў.
Цэнтр беларускай салідарнасці абяцае і далей працаваць над тым, каб улады Польшчы спрашчалі працэдуры легалізацыі для беларусаў. Звяртацца па бясплатныя кансультацыі ў ЦБС можна па тэлефоне +48662200400 з 10 да 17 гадзінаў з панядзелка па пятніцу або праз Telegram.
Дабравольская кажа, што ў розных краінах розныя правілы адносна праязных дакументаў і працэдураў міжнароднай абароны – па кожнай краіне лепш пытаць мясцовых юрыстаў. У Літве даволі лёгка атрымаць праязны дакумент замест пашпарту Беларусі, у Польшчы найпрасцей, у некаторых краінах (як то ў Нямеччыне ці Канадзе) цяжэй, а ў некаторых такога дакументу не выдаюць зусім. Польшча, дадае яна, прыняла найбольш заканадаўчых спрашчэнняў на карысць беларусаў, таму імаверна, будзе «заставацца лідарам» у сэнсе выдачы «замяняльнікаў» пашпарту.
Статус уцекача заўсёды даюць на падставе Жэнеўскай канвенцыі аб статусе ўцекачоў (якую падпісалі не ўсе, але большасць краінаў свету), а дадатковую абарону даюць на падставе нацыянальнага ці еўрапейскага права – у розных краінах гэтая абарона можа звацца па-рознаму. Дабравольская згадвае, што ў Славаччыне замежнікі, якія прэтэндуюць на абарону, нават не могуць жыць за межамі спецыяльнага лагеру.
Хтосьці можа вырашыць, што раз у Польшчы найпрасцей атрымаць «замяняльнік» пашпарту, то варта туды ехаць з іншай краіны. Але гэта наўрад ці спрацуе: польскі падарожны дакумент даюць толькі ўладальнікам польскага ВНЖ або польскай абароны. Дабравольская кажа, што нават калі першае перасячэнне мяжы па выездзе з Беларусі было не ў Польшчы, то могуць скіраваць у тую краіну, мяжу з якой чалавек перасякаў першай. Гэта не будзе звацца дэпартацыяй, а перадачай у краіну, адказную за пытанне. Паводле юрысткі, такіх справаў апошнім часам стала больш.
Падчас канферэнцыі «Новая Беларусь» у жніўні 2023 года Аб’яднаны пераходны кабінет паказаў праект альтэрнатыўнага беларускага пашпарту.
Гэты «пашпарт Новай Беларусі» яшчэ не выдаюць, а толькі рыхтуюць рассылку ўзораў пашпарту замежным партнёрам, каб тыя разглядзелі магчымасць прызнання такога дакументу. Мяркуецца, што за выраб пашпартоў і захаванне асабовых звестак будзе адказная юрыдычная асоба ў Літве, а выдаваць яго будуць ад імя Аб’яднанага пераходнага кабінету ўсім ахвочым беларусам за мяжою. Можна чакаць, што пашпарт прызнаюць прынамсі краіны Еўразвязу: Еўракамісія «станоўча ўспрыняла» праект.
Кавалеўскі кажа «Белсату», што яшчэ з 2020 года, калі беларусы пачалі масава выязджаць за мяжу, было даволі шмат сігналаў аб патрэбнасці альтэрнатыўнага пашпарту. Матывацыі зрабіць «пашпарт Новай Беларусі» было і так дастаткова, але цяперашні ўказ Лукашэнкі дапаможа абгрунтаваць перад іншымі дзяржавамі патрэбу прызнаць такі дакумент.
Ужо цяпер, да пачатку выдачы такіх пашпартоў, 57 тысяч чалавек пісалі Кабінету, што маюць патрэбу ў «пашпарце Новай Беларусі», расказаў Кавалеўскі. Калі пашпарт сапраўды пачнуць выдаваць, Кавалеўскі чакае, што колькасць ахвочых вырасце ў разы.
Каардынатар экспертнай сеткі «Наше мнение» Вадзім Мажэйка кажа «Белсату», што ўказ Лукашэнкі відавочна скіраваны на псаванне жыцця палітычных мігрантаў, але стварае на роўным месцы праблемы беларусам, якія проста жывуць у далёкіх краінах. Тых «караюць ні за што»: беларусу ў Аўстраліі цяпер давядзецца ехаць «у родны Першамайскі РАУС», каб памяняць пашпарт, і таксама давядзецца рабіць у Беларусі даверанасці, каб распараджацца маёмасцю на радзіме.
Для «палітычных» улады стварылі «камісію па вяртанні», але яна не карысталася папулярнасцю: за першыя пяць месяцаў дзейнасці туды звярнуліся толькі 16 чалавек. «Непалітычныя», мяркуе Мажэйка, не стануць туды звяртацца, каб запэўніць бяспечнае вяртанне: навошта «ісці з павіннай» і прыцягваць да сябе ўвагу, калі магчыма, што «ніхто не цябе асабліва і не глядзеў».
«Палітычным», якія адважацца паехаць у Беларусь, каб памяняць пашпарт ці прадаць маёмасць, Мажэйка выказвае спачуванні: высокая імавернасць сесці за краты. Ён таксама выказвае спачуванні праваабаронцам, якім давядзецца «гэта разграбаць»: дапамагаць тым, хто такім чынам трапіць у няволю.
Мяркуючы па сацсетках, беларусы за мяжой ставяцца да ўказу Лукашэнкі з сарказмам. «Які твой наступны беларускі пашпарт?» – пытае адзін карыстальнік X (былога Twitter) і публікуе выявы польскага падарожнага дакументу і «пашпарту Новай Беларусі». Іншы публікуе выяву пашпарту Расеі з подпісам «наступны пашпарт беларусаў у Беларусі». Яшчэ адзін карыстальнік публікуе фота пашпарту жывёлы з подпісам «Калі ў тваёй коткі пашпарт карысней за твой». Панічных пастоў знайсці не ўдалося.
https://twitter.com/chago_breshash/status/1699013052488704229
Алесь Наваборскі belsat.eu
