Паразважалі з Вадзімам Мажэйкам пра тое, як прапаганда ўзвялічвае асобу Лукашэнкі.
10 ліпеня спаўняецца 30 гадоў з моманту правядзення другога туру прэзідэнцкіх выбараў, на якіх перамогу атрымаў Аляксандр Лукашэнка. Дзяржаўны апарат і прапаганда пачалі актыўна рыхтавацца да гэтай падзеі, усхваляючы дасягненні «правадыра» за час кіравання. Тым самым робіцца чарговы ўнёсак у фармаванне культу ягонай асобы, што было адзначана незалежнымі экспертамі. «Белсат» разам з каардынатарам «Нашае візіі» Вадзімам Мажэйкам прааналізаваў, маем мы ўжо сфармаваны культ асобы Аляксандра Лукашэнкі ці для гэтага яшчэ нечага не хапае.
Пра тое, што ў Беларусі ствараецца культ асобы Аляксандра Лукашэнкі, «Белсат» пісаў ужо неаднойчы. Выпадкі, якія гэта пацвярджалі, былі ўсё больш яскравымі: то экскурсіі па месцах, звязаных з Аляксандрам Лукашэнкам; то жаданне «Беларусьфільму» зняць кіно пра кіраўніка дзяржавы; то стварэнне крамаў з прадукцыяй, якая ўтрымлівае цытаты «першага». І калі раней гэтыя спробы здаваліся хутчэй адзінкавымі праявамі падлізвання на месцах, то апошнім часам яны зрабіліся больш сістэмнымі.
Аб гэтым, напрыклад, піша палітычны аналітык Арцём Шрайбман у сёмым выпуску «Беларускага трэкеру перамен».
,,«Па меры набліжэння Лукашэнкі да трыццацігоддзя кіраўніцтва краінай ягоны рэжым пачаў спачатку дазваляць, а затым заахвочваць усё больш адкрытыя праявы культу асобы аўтакрата», – адзначае Арцём Шрайбман.
Апагеем, паводле Шрайбмана, быў першы дзень Усебеларускага народнага сходу, на якім колькасць хваласпеваў на адрас Аляксандра Лукашэнкі проста зашкальвала. Менавіта на ім адным з пытанняў парадку дня было абранне Аляксандра Лукашэнкі старшынём УНС, а ад удзельнікаў падзеі «патрабавалася вытлумачыць такі выбар у падрыхтаваных выступах».
,,«У выніку яны ператварыліся ў калектыўны сеанс «угаворвання» лідара ўзяць на сябе адказнасць за яшчэ адну галоўную пасаду ў краіне і тлумачэнне прысутным, а таксама тэлевізійнай аўдыторыі, чаму Лукашэнка – незаменны лідар», – адзначаецца ў «Беларускім трэкеры перамен».
І быццам бы ў пацвярджэнне гэтых словаў дзяржаўныя функцыянеры працягнулі трэнд на ўсхваленне. Так, прафсаюзы Гомельшчыны абвясцілі конкурс дзіцячага малюнку пад назвай «Мой прэзідэнт самы…», з дапамогай якога збіраліся «выхаваць пачуццё патрыятызму і нацыянальнага гонару ў дзяцей». А ідэолагі з рагачоўскага аддзялення «Белай Русі» скрэатывілі «цытатачэлендж», у якім прапаноўвалі людзям фатаграфавацца з цытатамі Лукашэнкі.
Розгалас набыла прапанова аб выданні твораў Аляксандра Лукашэнкі, агучаная 11 чэрвеня ў праўладным Саюзе пісьменнікаў Беларусі. Гэта здарылася неўзабаве пасля таго, як самаабвешчаны прэзідэнт прызнаўся, што ў юнацтве пісаў вершы і насіў іх за 15 кіламетраў «у шклоўскую раёнку, спадзеючыся, што іх апублікуюць».
Відавочна, што ідэя «пайшла ў народ», і над пытаннем ужо б’юцца найлепшыя розумы прапаганды. Так, прэс-сакратарка Лукашэнкі Наталля Эйсмант адзначыла, што «вельмі многія людзі звяртаюцца з пытаннем пра кнігу», якую напісаў бы Лукашэнка.
,,«Зразумела, што цяпер не да кніг, і зразумела, што цяпер мы нават не падступаемся да прэзідэнта з гэтым пытаннем. Але мы ж усе разумеем, наколькі гэта важна. Гэта першы прэзідэнт нашай краіны. І таго, што ведае ён, натуральна, не ведае ніхто. Я вельмі спадзяюся, вельмі ў гэта веру, што такая кніга або шэраг кніг калісьці пабачаць свет», – кажа Наталля Эйсмант.
Пасля такога адказу ўжо не пакідае адчуванне, што выданне такой кнігі – гэта ўсяго толькі пытанне часу.
У святле ж выбарчай кампаніі, якую ўжо актыўна распачаў Аляксандр Лукашэнка, пытанне ўвогуле становіцца рубам: «Хто, калі не ён?» Менавіта так сфармулявала гэтае пытанне ў эфіры ў Грыгорыя Азаронка прапагандыстка Ксенія Лебедзева. Сам жа Азаронак, як заўсёды, пайшоў яшчэ далей, сказаўшы, што «на калені ўсе беларусы стануць і будуць прасіць бацьку застацца ў 2025 годзе на выбарах». Фактычна, такім чынам перад усімі намі ставіцца пытанне аб безальтэрнатыўнай будучыні для краіны: Беларусь = Лукашэнка.
Дык ці маем мы ўжо ўсе праявы, каб казаць пра поўнае фармаванне культу асобы?
,,«Насамрэч у культу асобы няма нейкага акрэсленага спісу, і немагчыма сказаць, што калі гэты элемент ёсць, то гэта ўжо культ асобы, а калі яго няма, то гэта яшчэ не культ», – кажа каардынатар «Нашае візіі» Вадзім Мажэйка.
Культы асобаў будаваліся па-рознаму ў розных кіраўнікоў: тысячы гадоў таму быў моцны рэлігійны элемент, калі кіраўнік лічыўся прадстаўніком Бога на зямлі, памазаннікам божым. У сучасным грамадстве гэта ўжо непапулярна, але пры гэтым нельга сказаць, што цяпер усе культы асобы «нейкія не такія, як гэта было тысячы гадоў таму», кажа наш суразмоўца.
У сучасных умовах, адзначае Вадзім Мажэйка, вялікую ролю грае маніпуляцыя медыямі (у тым ліку новымі медыямі і інтэрнэтам), дэзынфармацыя, стварэнне перашкодаў на шляху да нейкай праўды, а таксама адсутнасць у публічнай прасторы крытыкі на адрас кіроўнай асобы. Усё гэта можна назваць прыкметамі таго, што ідзе стварэнне культу асобы.
,,«Між іншага, Лукашэнка не ўнікальны, калі спрабаваў змагацца са сваім культам асобы і згадваў, што, маўляў, прыбірайце мае партрэты. Гэта таксама не новае: той жа Сталін адной рукой змагаўся са сваім культам асобы, а другой рукой яго выдатна будаваў», – адзначае Вадзім Мажэйка.
Пры гэтым стварэнне культу асобы можа ісці без канкрэтнага загаду або праграмы з некалькіх пунктаў, якія трэба выконваць, а дыктуецца самой логікай працы аўтакратыі, у якой усё, што яна робіць сама праз сябе, ідзе на ўмацаванне культу асобы. Напрыклад, цэнзура ў медыях і стварэнне «правільнай» версіі ў гісторыі робіцца для канкрэтных палітычных мэтаў, але фактычна будуе культ асобы.
Да таго ж, калі ўлічваць, што на кіроўныя пасады ў сістэме Лукашэнкі людзі прыходзяць праз лаяльнасць да лідара, то гэтыя чыноўнікі разумеюць, што лаяльнасць да сістэмы і яе кіраўніка – гэта іхны галоўны рэсурс. І замест таго, каб атрымліваць дадатковую адукацыю ці павышаць свае кампетэнцыі, яны развіваюць рэсурс лаяльнасці і нейкіх кампліментаў, гаворыць суразмоўца.
Вадзім Мажэйка адзначае, што персаналісцкім аўтакратыям фактычна наканавана развіваць культ асобы, бо нічым, акрамя проста неймаверных якасцяў гэтай персоны, немагчыма патлумачыць, а чаму ж гэты адзін чалавек мусіць столькі гадоў кіраваць, няўжо няма некага іншага? І тады, вядома ж, кажа суразмоўца, трэба патлумачыць, што так, іншых няма, а гэты – унікальны, неймаверны, і без яго ніхто нічога не зможа.
Цалкам магчыма, што Аляксандр Лукашэнка і сам пачаў больш спакойна ставіцца да праяваў ўзвялічвання сябе. Бо на хвалі больш частых праяваў культу асобы нешта не чуваць ягонага пярэчання гэтаму працэсу. Наадварот, ён працуе ў звязцы з агульнай прапагандысцкай машынай і, відавочна, ужо даўно згубіў адчуванне таго, дзе праходзіць мяжа паміж працай над іміджам і самаадданым усхваленнем правадыра.
На гэта, кажа Вадзім Мажэйка, ёсць дзве прычыны. Першая – гэта проста фактар узросту: часам людзі бранзавеюць і пачынаюць выхваляцца былымі справамі (нават тады, калі такіх вялікіх справаў магло і не быць насамрэч).
А другі фактар – «бяда ўсіх аўтакратаў» – існаванне ў неадэкватным інфармацыйным асяродку.
«Калі гадамі і дзесяцігоддзямі (а ў дадзеным выпадку гэта трыццаць гадоў) навокал цябе толькі нейкія лісліўцы, якія кажуць табе прыемнае. Усе навокал, якую б лухту ты ні сказаў на нарадзе, сядзяць і запісваюць. Нейкіх крытычных меркаванняў ты не даведваешся. А калі нехта цябе крытыкуе, то гэта запісваецца наўпрост у крымінальны артыкул. У такой сітуацыі любому чалавеку вельмі цяжка не звар’яцець і захоўваць адэкватнае ўспрыняцце сябе. Вось такое бранзавенне аўтакрата – гэта для яго вялікая праблема. Бо, не маючы зваротнай сувязі, базуючыся на сваім уласным пачуцці, ён пачынае рабіць памылкі», – кажа Вадзім Мажэйка.
Вадзім Мажэйка таксама звярнуў увагу на тое, што сёлета спаўняецца 30 гадоў з пачатку кіравання Аляксандра Лукашэнкі, але гэты тэрмін ужо неўзабаве будзе большы, чым у Сталіна, кіраванне якога здавалася «бясконцым». І, на думку суразмоўцы, вельмі важна прыкмячаць, як надоўга гэта ўсё зацягнулася, бо гэта не адпавядае натуральнай змене пакаленняў і сведчыць пра бясконцае жаданне ўтрымання ўлады дзеля самой улады, а не дзеля нейкіх канкрэтных мэтаў – пабудовы камунізму ці «сусветнага Трэцяга Райху» (як гэта было ў кіраўнікоў СССР ці нацысцкай Нямеччыны адпаведна).
,,«Гэта не нешта вельмі прыемнае, але ёсць нейкая мэта, і яна, прынамсі, вымяральная. У дадзеным выпадку [пры рэжыме Лукашэнкі] няма ніякай фінальнай мэты, і зараз гэта нейкая рэтраспектыўная ўлада, накіраваная назад, якая хоча захаваць тое, што ёсць, і не хоча нічога новага», – адзначыў Вадзім Мажэйка.
Ёсць людзі пенсійнага веку, кажа каардынатар «Нашае візіі», якія таксама могуць не жадаць нічога мяняць у будучыні, бо яны ў хуткім часе памруць і іх усё задавальняе. Па-чалавечы такая логіка можа быць зразумелай.
«Але калі казаць пра Лукашэнку, то ягонае жыццё скончыцца, а жыццё краіны – не. І з такой логікай непрымальна падыходзіць да кіравання краінай. Таму калі Лукашэнка хоча дажываць сваё жыццё стабільна – гэта ягонае права, але праблема ў тым, што такім кіраваннем ён цягне за сабой у магілу і ўсю краіну», – адзначыў Вадзім Мажэйка.
Раман Шавель belsat.eu
