У суботу 17 траўня мы зноў трапілі на Варшаўскі кніжны кірмаш, каб паглядзець як распачынаецца і разганяецца продаж новага беларускага бестселеру – раману Сашы Філіпенкі «Слон». А таксама – каб паразмаўляць з іншымі аўтарамі, рэдактарамі і наведнікамі кніжнага форуму ды даведацца, чаму чытачы канца першай чвэрці XXI стагоддзя так палюбілі тоўстыя кнігі. Распавядаем.
Трэці дзень Міжнароднага кніжнага кірмашу ў Варшаве. Субота. Праціскаемся праз натоўп на галоўным уваходзе Палацу культуры і навукі, блукаем у лабірынце кніжных шапікаў і даўжэзных чэргаў (трэба было захапіць мапу) і з думкай пра тое, што чалавецтва мае ўсё ж шанец на выжыванне, калі для яго застаецца важным стаяць у паўгадзіннай чарзе па аўтограф пісьменніка, дасягаем мэты. І – спазняемся (11:02). Першы асобнік беларускамоўнай версіі раману Сашы Філіпенкі «Слон» набыў хтосьці іншы. Цешымся толькі тым, што ўладальнікам яго стала галоўная рэдактарка тэлебачання «Белсат» Аліна Коўшык. Апярэдзіла нас.
Яшчэ адно расчараванне: Саша Філіпенка не прыехаў на старт продажаў свайго «Слана». Яго няма. Сланоў – таксама (азіраемся). Але гэта не факт.
«Мне здаецца, ходзяць недзе тут. Мы ж беларусы такія паранаідальныя, што недзе павінен быць гэты слон. Дзе тры беларусы – там чатыры сланы дакладна ёсць», – пасміхаецца беларус Зміцер Хведарук, які знаёміць з кніжнай выставай сваіх дзетак Тадэвуша і Міхаліну.
Валянціна Андрэева: Трэба заўважаць сланоў
Адказваць за Філіпенку даводзіцца яго выдаўцу. Заснавальніца і кіраўніца выдавецтва «Gutenberg Publisher» Валянціна Андрэева хітра пасміхаецца: «Не-не, сланоў тут няма – ёсць толькі каровы». І частуе нас «Кароўкамі», якія напярэдадні перад беларускай секцыяй раздавалі людзі з нейкага рэлігійнага выдавецтва. Вось хто мог распужаць усіх сланоў («Кароўкі» вельмі смачныя).
Валянціна Андрэева тлумачыць, што Саша Філіпенка 17 траўня прэзентуе кнігу ў Празе («Нам удалося перадаць яму пару асобнікаў беларускамоўнага «Слана» проста з друкарні»). У Варшаве будзе заўтра, 18 траўня ладзіць прэзентацыю раману (15:30) у «Stand up lokal». Далей – Вроцлаў, Кракаў, Вільня…
Нагадаем, што раман «Слон» быў напісаны па-расейску, у скарочаным варыянце з'явіўся на пачатку красавіка ў расейскім часопісе «Знамя», але першае папяровае выданне, як і абяцаў аўтар, было беларускамоўным (пераклад з расейскай). Што праўда, «Слон» па-расейску, як кажа выдавец, зʼявіўся ўжо на наступны дзень. Гэта сёмы раман беларускага пісьменніка. Папярэдні, «Крэмулятар», быў уганараваны французскай літаратурнай прэміяй «Transfuge».
Валянціна Андрэева прызнаецца, што прачытала абедзве версіі раману.
«Страшная кніга?» – пытаемся (хоць ужо ведаем адказ).
«Вельмі страшная. Але… Скажам так, што тычыцца беларусаў, якія прачыталі «Споведзь» Ларысы Геніюш, Францішка Багушэвіча, гісторыю жыцця Кузьмы Чорнага ці Васіля Быкава, іншыя творы пра жыццё падчас дыктатуры… Іх, канешне, гэтая кніжка не павінна напалохаць. Так, яна страшная, жорсткая, у сучасным свеце не хочацца чытаць пра такое, не хочацца верыць, што такое магчымае. Аднак жа – магчымае. З іншага боку, Саша свае тэксты разбаўляе гумарам.
,,Нібыта кніга гранічна страшная, але чытаецца трошачкі лягчэй, чым споведзі іншых людзей, якія прайшлі праз мясарубку сталінскіх рэпрэсіяў. А тое, што той рэжым, які апісвае Саша Філіпенка, такі ж крыважэрны, як і сталінскі рэжым, гэта ўжо ні для каго не сакрэт», – кажа Валянціна Андрэева.
«Мне здаецца, што літаратура павінна быць лёгкай і вясёлай. У жыцці адбываецца так шмат кепскага, што, калі я бяру ў рукі кнігу, мне хочацца збегчы ад зла, а не занурацца ў яго яшчэ глыбей», – цытуем Звычайную чытачку з рамана «Слон».
Спадарыня Валянціна запэўнівае ў адказ, што «Gutenberg Publisher» «таксама за тое, што кнігі мусяць прыносіць радасць», таму на кірмаш у Варшаву прывезлі, напрыклад, «Марсіяніна» Эндзі Ўіра («Самая пазітыўна кніга, якую можаце сабе ўявіць»), «Вецер з Усходу, Вецер з Захаду» Пэрл Бак («Падтрымае ў любых абставінах»). Але, на ейны погляд, трэба заўважаць і пачварнасці, якія адбываюцца ў жыцці, «трэба заўважаць сланоў».
«Заплюшчваць на гэта вочы – нават не памылка, а злачынства. І ролю Сашы Філіпенкі тут нельга пераацаніць. Ён узяў на сябе гэты груз і паказвае гэтых сланоў. Ёсць вялікая колькасць людзей, якія не бачылі іх, пакуль не прачыталі Сашавы кнігі», – гаворыць Валянціна Андрэева.
Маляваныч: Часам адчуваеш сябе фотазонай…
Гарачыя асобнікі «Слана» ляжаць на століку на фоне вялікага постару з выявай беларускай пісьменніцы Евы Вежнавец, чый раман «Па што ідзеш, воўча?» і яго пераклад на польскую мову «O wilku mówiono w izbie» таксама можна было набыць на кірмашы (17 траўня ў межах кірмашу адбылося спатканне, прысвечанае польскаму перакладу раману, але Ева Вежнавец (Святлана Курс) на ім не прысутнічала – пісьменніца змагаецца з ракавай хваробай).
Праз некаторы час мы яшчэ раз падыдзем да Валянціны Андрэевай. Яна кажа, за гадзіну было прададзена каля 50 асобнікаў раману Сашы Філіпенкі.
«Я заўжды хаджу на гэтую выставу, ну а сёлета трыгерам стаў Саша Філіпенка, – кажа нам чытачка Наталля, якая трымае пад пахай «Слана». – Я толькі першыя кнігі ягоныя чытала, да «Крэмулятара» так і не дабралася. Цяпер хачу пабачыць ягоны рост. Шмат добрых водгукаў чула, дык спраўджу. Хоць, калі шчыра, вокладка расейскамоўнай версіі мне больш падабаецца, там, дзе слон на фоне аэрапорту…»
Яшчэ адная беларуска, якая называе сябе Вольгай, хваліцца аўтографам Маляваныча на ягоных «Казках гарадскога парку», таксама выдадзеных у «Gutenberg Publisher».
«Вы не паверыце, я для сябе яе купіла. Дзяцей не маю пакуль. Так, для сябе! Бо я расла на ягонай «Калыханцы», і гэта для мяне такі кранальны момант!» – прызнаецца Вольга.
Да Аляксандра Ждановіча (Маляваныча) падчас аўтограф-сесіі не прабіцца. На мігах паказвае нам, маўляў, пагаворым па заканчэнні. Праз паўгадзіны, надаўшы тварам суровы выгляд, пытаемся ў яго: «Вы хоць ведаеце, што вашыя казкі купляюць цалкам дарослыя людзі?». Актор і пісьменнік смяецца: «Ды ведаю, ведаю…»
«Не ведаю толькі, як называецца гэты эфект. Людзі падыходзяць да мяне і цікавяцца вобразам Маляваныча не дзеля самога Маляваныча, а, хутчэй за ўсё, дзеля сябе, дзеля ўспамінаў пра самыя светлыя моманты жыцця – пра дзяцінства. І гэта добра! Ну часам бывае, што адчуваеш сябе фотазонай. І што тут паробіш? Такі лёс, такая прафесія», – разважае Аляксандр Ждановіч.
Тое, што актор зрабіўся раптам пісьменнікам, Маляваныч называе «нейкім нахабствам». «Нібыта на чужую тэрыторыю заскочыў», – кажа.
«Але прывыкаю да гэтай ролі, – пасміхаецца. – І ведаеце, мне гэта вельмі падабаецца. Стала адным з такіх ратавальных колаў у маім жыцці – каб адкрываць нешта новае ў сабе. І я не збіраюся спыняцца! Маю шмат планаў і ідэяў, звязаных з дзіцячай літаратурай», – дзеліцца з намі Аляксандр Ждановіч.
Маляваныч прызнаецца, што таксама хоча сёння набыць «Слана», пра якога шмат чуў.
,,«Трэба, можа, неяк часам зрабіць і балюча чытачу, каб ён адчуў, што ён жывы», – заўважае на развітанне па-філасофску.
Чарнуха: Тое, як мы ўспрымаем тэксты, шмат кажа пра тое, хто мы такія
Дзень у беларускай секцыі дакладна праходзіць паз знакам «Слана». На другім вялікім постары – партрэт Філіпенкі. Але месца, прызначанае для аўтограф-сесіі, займае Аляксандр Чарнуха, які абʼехаў са сваім раманам «Гвалт» усю Амерыку, а цяпер мае на мэце абʼехаць еўрапейскія гарады.
Калісьці падчас прэзентацыі «Гвалту» ў Варшаве пісьменніка запыталі: ці Сашу Філіпенку ўжо трэба баяцца Сашы Чарнухі? Тады Чарнуха ўсім патлумачыў, што літаратура – гэта не спорт і розных беларускіх пісьменнікаў мусіць быць шмат. Цяпер ён пасміхаецца нам, а мы адрасуем яму пытанне на злом карку, якое агучвае адзін з герояў (антыгерояў) «Слана» (таксама, дарэчы, Саша): «Заўсёды хацеў адказаць на пытанне, якое мучыць мяне яшчэ з універсітэцкай лаўкі: кніга чытае нас ці ўсё ж такі мы – яе?».
«Ну, разумееш, мне падаецца, што мы прызвычаіліся чытаць кнігі лінейна, і ў пошуках сэнсаў глыбока не занураемся. Чытаючы свежыя рэцэнзіі на той жа «Гвалт», я ў гэтым яшчэ больш пераканаўся. Але сапраўды: шмат якія кнігі кажуць пра нас. Тое, як мы іх успрымаем, шмат кажа пра тое, хто мы ёсць і як глыбока мы можам занурыцца ў кантэкст і знайсці там нейкія перліны», – адказвае Аляксандр Чарнуха.
,,Прыкладна так: мы чытаем кнігу, але і кніга чытае нас. Аж страшна робіцца, што пра нас можа даведацца той жа «Слон»…
З падлікаў Чарнухі, тыраж ягонага «Гвалту» (1000 асобнікаў) прададзены ўжо напалову. Першы наклад, магчыма, прадасца цалкам ужо летам. Будзем чакаць другое выданне. Ягоных «Свіней» ужо нідзе не знайсці… Затое ёсць слон (інстынктыўна абарочваемся).
Сяргей Шупа: Людзі любяць, каб гісторыі не заканчваліся
Размаўляем з нячастым госцем на варшаўскіх кніжных імпрэзах – перакладчыкам і рэдактарам пражскага выдавецтва «Вясна» («Vesna») Сяргеем Шупам.
«Добра тут, вельмі вялікі выбар. Вочы разбягаюцца. Я разумею, якую праблему маюць пакупнікі, таму што грошы не гумовыя, ліміты абмежаваныя, паліцы кніжныя ў кватэры таксама не растуць. І таму людзі раздумваюць, што з гэтага адносна багатага выбару набыць», – дзеліцца ўражаннямі Сяргей Шупа.
Стаім перад паліцай «Вясны»: «Зэлмэняне» Мойшэ Кульбака, «Марнатраўны сын» Фелікса Аксёнцава, «Туўла» Юргіса Кунчынаса ды іншыя кніжкі.
Сяргей Шупа анансуе выданне перакладу на беларускую «найлепшай літоўскай кнігі XXI стагоддзя» «Silva rerum» Крысціны Сабаляўскайце. З'яўленне гэтай 4-тамовай сямейнай сагі па-беларуску стане, як лічыць Шупа, значнай падзеяй і для выдавецтва, і для беларускага чытача. Першыя два тамы сагі «Вясна» плануе выдаць да канца лета, наступныя два – да канца 2025 года.
Разважаем з Сяргеем Шупам пра апошнія чытацкія трэнды: людзі з ахвотай набываюць і чытаюць тоўстыя кнігі.
,,«Людзі любяць, каб гісторыі не заканчваліся. Паглядзіце хаця б на кніжкі, якія сталі лаўрэатамі літаратурных прэміяў у Нямеччыне ці Францыі. Ці ў той жа Польшчы. Гучала часам, што, маўляў, у людзей цяпер кліпавае мысленне і трэба пісаць лаканічна. Нічога падобнага! Гэта пацвярджаецца хаця б вялізнай папулярнасцю серыялаў. Тое самае – з кніжкамі», – мяркуе Сяргей Шупа.
З такіх тоўстых, апрача «Сабакаў Еўропы» Альгерда Бахарэвіча, на вочы трапляюцца «Кнігі Якуба» нобэлеўскай лаўрэаткі Вольгі Такарчук, выдадзеныя ў выдавецтве «Пфляўмбаўм» у перакладзе на беларускую мову Марыны Шоды.
Кніжны кірмаш у Варшаве – не толькі літаратурная пляцоўка, але, што важна, – камунікацыйная. Яраслаў Іванюк (выдавецтва «Камунікат») вельмі хваліць раман гарадзенца Дзяніса Трусава, які жыве цяпер у Вʼетнаме, «Боў і мерць у Хротне». Гэта навінка. А перакладчыца Стывэна Кінга («Ззянне») і Рэбэкі Кўан («Елаўфэйс») Наста Карнацкая прызнаецца, што перакладае новы раман. Які – пакуль таямніца.
Сустракаемся позіркамі з Макарам Валынкіным – аўтарам хітовага «Апошняга пакалення». Ён пасміхаецца. Машу яму рукой.
І раптам за рогам, тры метры ад беларускага стэнду, я бачу слана… Ён стаіць нерухома. Бясконцая плынь чытачоў абцякае яго з абодвух бакоў.
І ніхто яго не заўважае…
Зміцер Міраш belsat.eu
