«Забарона вэйпаў без забароны тытуню – тэракт здароўя нацыі», – піша Сяргей Бесараб.
У Беларусі рыхтуюць законапраект аб поўнай забароне электронных цыгарэтаў – вэйпаў. Вельмі падобна, што яны куды менш шкодныя за звычайныя цыгарэты, якія ў Беларусі не збіраюцца забараняць. «Белсат» сабраў тое, што варта ведаць пра вэйпы і іх небяспеку.
Падобна, што вэйпы могуць быць шкодныя, але «жалезных» доказаў як значнай шкоды, так і адсутнасці шкоды няма, бо электронныя цыгарэты на масавым рынку толькі 20 гадоў. Дакладна, што нікацін выклікае залежнасць. Магчыма, у пары з вэйпаў нават без нікаціну могуць быць шкодныя рэчывы. Але амаль несумнеўна, што шкода ад вэйпаў значна меншая, чым ад звычайных цыгарэтаў.
Ёсць самыя розныя тыпы і формы вэйпаў, але прынцып працы ў іх агульны. Калі сцісла, гэта парагенератар: награвальны элемент выпарвае спецыяльную сумесь, курыльшчык удыхае і выдыхае пару. У гэтай сумесі – прапіленгліколь і раслінная гліцэрына, часцей за ўсё таксама араматызатар і нікацін. Нікацін бывае розных відаў і канцэнтрацыяў – курыльшчык можа выбраць, наколькі «моцны» будзе вэйп, і можа курыць вэйп зусім без нікаціну.
У адрозненне ад звычайных цыгарэтаў, у электронных не спальваецца тытунь. Да вэйпаў могуць быць візуальна падобныя сістэмы награвання тытуню кшталту «IQOS», а курэнне вэйпаў па адчуваннях можа быць падобным да кальяну. Але ў вэйпах, у адрозненне ад кальянаў і «IQOS», тытунь ніяк не задзейнічаны.
Нікацін дакладна шкодны тым, што выклікае нікацінавую залежнасць, пазбавіцца якой няпроста. Але галоўная небяспека цыгарэтаў зусім не ў нікаціне, а ў прадуктах гарэння тытуню (які ў вэйпах не гарыць). Як расказваў часопіс «Nature», навукоўцы не ўпэўненыя, што сам па сабе нікацін наогул шкодны ў доўгай перспектыве. Большасць даследаванняў звязаная з цыгарэтамі, таму складана аддзяліць эфекты нікаціну ад эфектаў рэшты ўсяго ў тытунёвым дыме.
У людзей нікацін актывуе рэцэптары па ўсёй нервовай сістэме – і чалавек атрымлівае ад арганізму дафамін. Нікацін мяняе функцыі арганізму, а значыць, можа быць шкодны для сэрца і сардэчна-сасудзістай сістэмы (хаця шкода менавіта ад нікаціну можа быць мінімальнай), можа спрыяць развіццю раку (або наадварот, не быць канцэрагенам), можа шкодзіць мазгам (хутчэй за ўсё, не столькі шкодзіць мазгам дарослых, але можа істотна шкодзіць маладзейшым). Амаль несумнеўна, што нікацін пры любой форме спажывання шкодзіць плоду пры цяжарнасці.
Нельга выключаць, што ад нікаціну як такога няма вялікай шкоды дарослым. Калі, канешне, не лічыць перадазавання і атручвання, якое з вэйпамі куды прасцейшае, чым з цыгарэтамі (асабліва з вэйпамі на салявым нікаціне, як у «Juul» і іншых падобных). Але пакуль навукоўцы даследуюць шкоду нікаціну на клетках, жывёлах і зборах статыстыкі, курыльшчыкі правяраюць на сабе. Тое, што адбываецца цяпер з нікацінам і вэйпамі, «Nature» называе «папуляцыйным эксперыментам».
Гэта яшчэ больш складанае пытанне, бо нікацін – адно рэчыва, а ў пары вэйпаў рэчываў безліч. Як піша амерыканскі Цэнтр кантролю і прадухілення хваробаў (CDC), пара электронных цыгарэтаў можа ўтрымліваць шкодныя і патэнцыйна шкодныя рэчывы, у тым ліку тыя, што выклікаюць рак, а таксама маленькія часцінкі, якія могуць трапляць глыбока ў лёгкія.
У вадкасцях для вэйпаў (і асабліва – у араматызатарах) вытворца можа намяшаць што заўгодна. Пры няправільным тэмпературным рэжыме нават умоўна бяспечныя гліцэрына і прапіленгліколь могуць акісляцца і ператварацца ў шкодныя рэчывы. Можна не заўважыць і літаральна спаліць элементы вэйпу («ватку», а то і «жалезку») – і дыхаць шкоднымі прадуктамі гарэння, у тым ліку фармальдэгідамі. А яшчэ няякасныя батарэі ў вэйпах (таксама як у любой лічбавай тэхніцы) могуць загарацца і выбухаць.
Для «хваробы вэйпераў» у англамоўнай літаратуры прыдумалі назву: EVALI, што расшыфроўваецца як «пашкоджанне лёгкіх, асацыяванае з ужываннем электронных цыгарэт і вэйпаў». Але гэта не адна хвароба, а шэраг эфектаў, якія могуць узнікаць з розных прычынаў. Найчасцей EVALI асацыююць з ужываннем у вэйпах замест нікаціну тэтрагідраканабінолу (THC), вадкасці з якім могуць быць шкодныя нават да палення. Але і вэйпы без THC могуць шкодзіць: навукоўцам здаецца, што ёсць сувязь між вэйпамі і астмай, патрэбныя далейшыя даследаванні.
Таксама існуе праблема ўтылізацыі акумулятараў аднаразовых электронных цыгарэтаў. Гэта тая ж праблема, што з утылізацыяй іншых акумулятараў (напрыклад, ад смартфонаў), і яна вырашальная, але рост папулярнасці аднаразовых электронных цыгарэтаў вельмі хуткі, іхная доля ў смецці такога кшталту імкліва расце.
Сябра Савету Рэспублікі Віктар Кандратовіч, які прапагандаваў у дзяржаўных медыях забарону вэйпаў у Беларусі, распавядаў, што галоўная рызыка ў вэйпах – не нікацін, а цяжкія металы (нікель і свінец) і фармальдэгід, якія ўтрымліваюцца ў вэйпах.
Яму завочна адказаў беларускі хімік і папулярызатар навукі Сяргей Бесараб: пра нікель і свінец – поўная лухта, бо ў гарадскім пылу цяжкіх металаў на парадак больш, пра фармальдэгіды – сапраўды праблема, але звычайная мэбля з ДСП ці МДФ шкодзіць у сотні разоў больш.
Як піша Сусветная арганізацыя здароўя (WHO), узроўні рызыкі з вэйпамі, падобна, залежаць ад мноства фактараў, звязаных і з самімі прадуктамі, і з вытворцамі, і з прадаўцамі, і са спажыўцамі.
Пра вэйпы ўзнікае шмат пытанняў, на якія яшчэ няма адназначнага адказу. Напрыклад, ці будзе шкода ад вэйпу, калі парагенератар працуе ідэальна, калі вадкасць якасная, калі на награвальны элемент не трапіла нічога шкоднага звонку і калі курыльшчык нічога не спаліў па неасцярожнасці? Якія шанцы, што штосьці спрацуе неідэальна? А калі спрацуе неідэальна, наколькі гэта больш шкодна, чым жыць у 10, 100 ці 1000 км ад хімзаводу? А вэйпамі пужаюць ці не для таго, каб прыбраць канкурэнта звычайным цыгарэтам?
У чым WHO не сумняецца, дык у тым, што меркаваная таксічнасць вэйпаў – не адзіны фактар рызыкі. Праблема таксама ў тым, што вэйпамі могуць карыстацца дзеці, якія не пачалі б курыць, не будзь вэйпаў. Хаця б таму, што ад цыгарэтаў застаецца моцны пах, а вэйпы можна курыць «бясследна». Ці таму, што ў вэйпаў і араматызатараў прывабныя пакункі і нярэдка «вясёлая» рэклама, скіраваная на моладзь.
І яшчэ пасля вэйпаў, адзначае WHO, чалавек можа перайсці на больш небяспечныя звычайныя цыгарэты ці нешта горшае, а тое і камбінаваць вэйпы з цыгарэтамі і іншым.
,,«Забарона вэйпаў без забароны тытуню – тэракт здароўя нацыі», – піша Сяргей Бесараб.
Пераход з цыгарэтаў на вэйпы, адзначае ён, апраўданы праз тое, што ў пары вэйпаў адсутнічае 99 % таксінаў з тытунёвага дыму, хаця б канцэрагенных нітразамінаў. Акрамя таго, тытунь – расліна-акумулятар палонію і ўрану (пра што вядома ўжо 60 гадоў), а курэнне пераводзіць іх у лятучую форму – лёгкі спосаб дастаўкі альфа-выпраменьвальніка ў лёгкія.
Забарона вэйпаў бессэнсоўная, лічыць Бесараб, бо яе немагчыма кантраляваць, бо ў Беларусі ўлады дэманструюць абыякавасць да курэння цыгарэтаў і бо няма нармавання эмісіі фармальдэгідаў з таннай мэблі.
Да таго ж, Бесараб адзначае, што тытунёвы дым, у адрозненне ад пары вэйпаў, старыць скуру не горш за ультрафіялет. І не толькі скуру курыльшчыка, але і скуру ўсіх, хто кантактуе з дымам – пасіўных курыльшчыкаў. А тым, каму прыйшла ў галаву ідэя забароны вэйпаў, чамусьці не прыйшла ў галаву, напрыклад, ідэя забароны курэння на балконах.
WHO падкрэслівае, што дзяржавы павінны рэалізаваць комплексны падыход да барацьбы супраць курэння, які ўключае павышэнне тытунёвых акцызаў; забарону на рэкламу, прасоўванне і спонсарства тытуню; папярэджанні пра здароўе; вольныя ад курэння зоны; кампаніі ў медыях; падтрымку людзей, каб кінуць курыць з дапамогай правераных сродкаў.
Алесь Наваборскі belsat.eu
